وصال یحیی شیبانی

اهداف: در پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی پتانسیل های معدنی شهرستان طبس به عنوان یک ژئوپارک معدن محور پرداخته شده است و در آن دو دسته معدن فعال و متروکه قدیمی مطالعه شده اند. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و به منظور شناسایی و بررسی ژئوسایت های معدنی سفرهای متعددی طی چند سال در سطح این شهرستان انجام شده است. در کنار پتانسیل های معدنی سعی شده است دیگر جاذبه های پیرامون آن ها شناسایی شوند. همچنین، برای بررسی های کمّی و ارزیابی ژئوسایت های معدنی از شاخص ارزیابی فاسولاس و همکاران (2012) استفاده شده است. یافته ها/نتایج: شهرستان طبس از نظر تنوع زمین شناختی، فرهنگی-تاریخی، طبیعی و معدنی بسیار غنی است و طیف گسترده ای از مواد معدنی (بالغ بر 45 نوع) در آن وجود دارد. مهم ترین معادن شناسایی شده که در زمینه توریسم معادن ارزیابی شده اند، شامل معادن فعال زغال سنگ پروده، زغال سنگ روباز مزینو، فلوریت کمرمهدی، خاک نسوز و بوکسیت منطقه کلمرد، سنگ های ساختمانی، ماسه ریخته گری چیروک، معادن متروکه قدیمی سرب و روی ازبکوه و چاه سرب و مس گزو هستند. نتیجه گیری: نتایج ارزیابی نشان می دهد که معادن در این منطقه از نظر امتیازهای شاخص علمی، زیبایی شناختی و چشم اندازها در وضعیت مطلوب و خوبی قرار دارند و از نظر شاخص های حفاظتی و زیرساختی باید تقویت بیشتری شوند و نیز تمامی معادن مسیر دسترسی مناسبی دارند. با داشتن چنین توانمندی هایی، ژئوپارک طبس می تواند در آینده نزدیک به عنوان یکی از ژئوپارک های ایران و جهان با پتانسیل های معدن محور و با داشتن جاذبه های متنوع فعالیت کند.

رودخانه های سردر و تفتو در شرق و جنوب شرق طبس واقع شده اند. دره های این رودخانه ها از پدیده های بسیار زیبای ژئومورفولوژی در منطقه محسوب می گردند. این دره ها از مهم ترین کانیون ها در رشته کوه شتری واقع در شرق ایران مرکزی هستند. به منظور بررسی تغییرات مورفولوژی رودخانه های سردر و تفتو از عکس های هوایی سال ۱۹۵۶ و تصاویر ماهواره ای سال ۲۰۱۵ در محیط نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. با تقسیم رودخانه ها به دو بخش کوهستانی و آبرفتی الگوی جریان رودخانه ها برحسب درجه پیچش، در محدوده کوهستانی به علت محصور شدن در دره های باریک و عمیق و جنس سخت سنگ های کربناته به صورت پیچان رودی (۲-۲۵/۱) و در بخش آبرفتی به علت وجود تشکیلات سست و نرم به صورت پیچان رودی شدید (بیشتر از ۲) است. پیچش ها در مسیر کانیون رودخانه های سردر و تفتو در سال های مذکور تغییرات چندانی نداشته و حالت کلی پیچشی خود را در رسوبات آبرفتی حفظ کرده اند که علت آن احتمالاً ناشی از قرارگیری این رودخانه ها در منطقه گرم و خشک کویری بلوک طبس و عدم وجود جریان دائمی در بخش های آبرفتی است.