حامد حوری جعفری

تمدن ایران باستان قرن ها قبل از میلاد مسیح دانش بهر ه برداری عملی از انرژی باد مناطق مستعد را در اختیار داشته است. یکی از افتخارات ایرانیان باستان طراحی و ساخت آسیاب های بادی در نواحی بادخیز از جمله شمال سیستان امروزی می باشد که آثار آن همچنان باقی است. امروزه با توسعه نگرش های زیست محیطی و راهبردهای صرفه جویانه در بهره برداری از منابع تجدیدناپذیر انرژی سهم باد در منابع انرژی مورد استفاده رو به فزونی گذاشته است. توربین های بادی مولد برق جایگزین مناسبی برای نیروگاه های گازی و بخاری رایج به شمار می آیند و شمار پمپ توربین های بادی در حال کار تنها در سه کشور آرژانتین ، آمریکا و هند به حد یک میلیون دستگاه می رسد. در ایران، اقلیم متنوع با مناطق بادخیز و سطح منابع آب زیرزمینی مناسب بستر مناسبی برای گسترش بهر ه براری از توربین های بادی مولد برق و پمپ توربین های بادی به ویژه در مناطق دور از شبکه برق سراسری فراهم آورده است و این در حالی است که تامین یارانه سوخت مورد نیاز دیزل ژنراتورهای چاه های کشاورزی با توجه به وارداتی بودن فرآورده های سوختی سالانه بار مالی قابل توجهی بر بودجه ملی تحمیل می نماید که خود بر محدودیت منابع مالی مورد نیاز گسترش اجرای طرحهای توسعه دولت می افزاید. مقاله حاضر نتایج فاز مطالعاتی پروژه «مطالعه جایگزینی باد به جای سوخت های فسیلی در پمپ نمودن آب»می باشد که میان سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور و شرکت مدیریت هیربدان منعقد شده است. در این مقاله ضمن معرفی پارامترهای مهم باد، نحوه تحلیل ریاضی اطلاعات ثبت شده مشخصه های وزش باد (جهت و سرعت) تشریح و راهنمایی های لازم جهت انتخاب بهینه پمپ توربین بادی ارائه می گردد. در ادامه با پردازش اطلاعات باد (آخرین دوره ده ساله تمامی ایستگاه های سینوپتیک کشور با کمک نرم افزار WIND TOOL) و تحلیل آمار سطح آب های زیرزمینی کشور به همراه بررسی اطلاعات کشاورزی، راهنمای جامعی بر تحلیل باد، آب و کشاورزی مناطق مساعد جهت بهره برداری از پمپ توربین های بادی را در اختیار خواننده قرار می دهد. در انتها مناطق مناسب جهت بهره برداری از انرژی باد در پمپاژ آب، انتخاب و نتایج پردازش اطلاعات بادسنجی، منابع آب و کشاورزی آنها ارائه شده است.

در این مقاله با استفاده از یک چارچوب تحلیلی فراگیر، ساختار مصرف انرژی در بخش کشاورزی ایران تحلیل و مدل سازی شده است. بخش کشاورزی بر اساس طبقه بندی آیسیک1 به 10 زیربخش اصلی شامل زراعت و باغداری، پمپاژ آب، پرورش ماکیان، پرورش دام، گل، گیاه و محصولات گلخانه ای، پرورش قارچ، شیلات و آبزیان، جنگلداری و مراتع و سایر تقسیم بندی شده است. به دلیل ناهمسان بودن زیربخش ها و تفاوت در فرمولاسیون و تحلیل ساختار مصارف انرژی، مدل سازگاری طراحی و در چارچوب نرم افزار لیپ(LEAP) ساخته شد. نتایج نشان می دهد که میزان کل تقاضای انرژی در بخش کشاورزی ایران از 45 میلیون بشکه معادل نفت خام در سال 1389 افزایش یافته و در افق 1420 تحت سناریوهای مختلف در محدود 44 تا 61 میلیون بشکه معادل نفت خام قرار خواهد گرفت. متوسط رشد تقاضای انرژی در بخش کشاورزی تحت هر کدام از سناریوهای مرجع، رشد اقتصادی بالا، رشد اقتصادی پایین، سیاستگذاری انرژی با رشد اقتصادی مرجع، سیاستگذاری انرژی با رشد اقتصادی پایین و سیاستگذاری انرژی با رشد اقتصادی بالا به ترتیب به 0.65، 0.56، 0.83، 0.19- ، 0.22- و 0.09- درصد در سال خواهد رسید.

امروزه انرژی در کنار سرمایه و نیروی انسانی، به عنوان یکی از عوامل اصلی تولید در جهان به شمار می رود. لذا تدوین استراتژی ها و سیاست های مناسب، با در نظر گرفتن معیارهای پیش بینی آینده و تدوین برنامه های متناسب با آن به منظور استفاده و تخصیص بهینه انرژی بسیار حایز اهمیت است، این مهم در قالب برنامه ریزی های بلندمدت انرژی که در کشور ما به عنوان طرح جامع انرژی شناخته می شود، انجام می پذیرد. طرح جامع انرژی در کشور ما دارای سابقه طولانی بوده، که متاسفانه به علت تغییر شرایط محیطی، فنی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور در چند دهه گذشته قابل اجرا نبوده است.در مقاله حاضر، با بررسی شرایط کنونی عرضه و تقاضای انرژی در کشور، به لزوم و ضرورت اجرای طرح جامع انرژی پرداخته شده و ابعاد و سطوح لازم برای انجام آن در قالب یک برنامه بلندمدت، هدف مند، چند وجهی و با رویکرد اصلاح الگوی مصرف، طراحی و مدل سازی شده است.

لزوم مدیریت مصرف انرژی در طرف عرضه و تقاضای انرژی و تأثیر آن در ارتقای کارایی انرژی بر کسی پوشیده نیست و فاصله شاخص های مهم ارزیابی مصرف انرژی در کشوری مانند ایران با سطح استاندارد جهانی خود مبیّن این موضوع است. در این میان، اعمال سیاست هایی که رفتار مصرف کننده نهایی را اصلاح کند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی یکی از مهم ترین قوانینی است که شامل سیاست ها و برنامه های غیرقیمتی است که اعمال آن نقش بسزایی در افزایش کارایی سیستم انرژی، کاهش میزان مصرف انرژی و کاهش آلودگی دارد. در مقاله حاضر، جایگاه ایران از نظر میزان شدت انرژی و روند تغییرات آن در جهان، الزامات اجرایی قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی، ابعاد و رویکردهای اجرایی این قانون با هدف کاهش شدت انرژی به تفصیل بررسی شده است. در پایان، تأثیر تحقق کامل این قانون بر شدت مصرف انرژی ارائه شده است. به عنوان یک نتیجه اساسی، اصلاح الگوی مصرف انرژی در بخش های مختلف، ارتقای سطح فناوری های حوزه انرژی و اعمال راهکارهای تشویقی و تنبیهی پیش بینی شده در قانون مذکور می تواند تأثیر چشمگیری در کاهش شدت انرژی کشور داشته باشد و به افزایش بهره وری کمک کند.