یاسر معرب

آمایش سرزمین، تنظیم رابطه بین انسان، سرزمین و فعالیت به منظور بهره برداری درخور و پایدار از جمیع امکان ات اس ت. با توجه به فقدان برنامه جامع آمایش سرزمین در ایران و به ویژه در زاگرس، نابودی دارایی های طبیعی و زیستگاه های منطقه و وضعیت معیشتی نامناسب، پرداختن به این امر ضروری می باشد. در این تحقیق از روش ارزیابی فضایی در ترکیب با روش های تصمیم گیری استفاده شده است. بدین منظور 31 معیار در دو بخش اکولوژیک و اقتصادی-اجتماعی به منظور سنجش و ارزیابی توان منطقه زاگرس استفاده شده است. ابتدا با استفاده از 20 معیار، توان اکولوژیکی مورد ارزیابی قرار گرفته و شاخص آن به دست آمده و سپس با استفاده از 11 معیار شاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی محاسبه شده و از ترکیب این دو شاخص، شاخص نهایی توسعه استخراج شده است. بر اساس نتایج نهایی ارزیابی و معیارهای مورد استفاده در این فرایند، حدود 59 درصد کل منطقه دارای محدودیت است. 72/2 درصد از منطقه دارای توان بسیار مناسب برای توسعه صنعتی بوده و حدود 55/5 درصد نیز دارای توان مناسب است. بدین معنی که در مجموع حدود 5/8 درصد از مساحت منطقه موردمطالعه دارای توان مناسب و بسیار مناسب برای توسعه است. شاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی بر اساس 11 معیار اقتصادی و اجتماعی تعریف شده است که برای هر استان به صورت جداگانه محاسبه و سپس در ترکیب با شاخص توان اکولوژیک مورد ارزیابی نهایی قرار گرفته اند. نتایج این شاخص نشان می دهد که استان کرمانشاه بیشترین توان (52/0) و استان کردستان کمترین توان (20/0) را دارا می باشند.

تبدیل پوشش طبیعی فضاهای شهری به سکونتگاه های انسانی باعث تغییرات ساختاری و عملکردی این فضاها شده است. لذا خدمات زیست محیطی ارائه شده توسط این زیرساخت های بوم شناختی روز به روز ضعیف تر می شود، که این امر منجر به کاهش امنیت بوم شناختی شهرها شده و تهدیدی برای توسعه پایدار می باشد. از آنجایی که در بین خدمات اکوسیستمی، تولید آب در برابر تغییرات شدید ناشی از تغییرات کاربری اراضی آسیب پذیرتر بوده، مورد هدف این تحقیق قرار گرفته است. هدف از این تحقیق، از یک سو پایش تغییرات کاربری اراضی در یک دوره زمانی 20 ساله (2000 - 2020) با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و از سوی دیگر ارزیابی امنیت بوم شناختی خدمات اکوسیستمی (تولید آب) در دوره های زمانی مطرح شده است. این پژوهش در حوضه آبخیر لواسانات که واقع در استان تهران است، انجام شد. داده های مورد نیاز این مدل شامل نقشه های مرز حوضه، بارش، پتانسیل تبخیر و تعرق، عمق خاک، آب قابل دسترس گیاه و کاربری های اراضی و پوشش گیاهی و همچنین یک جدول خصوصیت بیوفیزیکی می باشد که در نرم افزار InVEST 3.7.0 وارد شده و به وسیله آن، مدل نقشه سازی میزان تولید آب در دهه های مختلف بدست آمد. پس از وارد کردن داده های مورد نیاز مدل، نتایج نشان داد که میزان تولید آب در سال های 2000، 2010 و 2020 به ترتیب برابر با2641734.816 ، 3318950.915 و 7737201.215 متر مکعب بوده است. محاسبات مدل نشان می دهد که میزان تولید آب در حوضه لواسانات در حال افزایش می باشد. این افزایش به این دلیل است که کاربری های ساخته شده در حال افزایش بوده لذا مقدار آب در دسترس به صورت رواناب افزایش و امنیت بوم شناختی محدوده مورد مطالعه کاهش یافته است.

شهرنشینی مداوم در دهه های گذشته، باعث تمرکز بسیار زیاد جمعیت انسانی در این مناطق شده است. در ایران به علت افزایش جمعیت و توسعه سریع و بی نظم شهری، تغییر در کاربری و پوشش اراضی با سرعت در حال وقوع است و پایداری شهرها روز به روز در حال کاهش می باشد. بنابراین درک اثرات رشد شهری بر اکوسیستم و تعیین رابطه پویایی شهری و امنیت اکولوژیکی برای برنامه ریزی موثر شهری و حفاظت از محیط زیست حیاتی است، تا از توسعه پایدار حمایت و پشتیبانی کند. هدف از این تحقیق، پایش و پیش بینی تغییرات کاربری اراضی در دوره 4 ساله(2000-2040) با مدل زنجیره ای مارکوف(CA-Markov) در حوزه لواسانات استان تهران و ارزیابی امنیت اکولوژیک این حوزه در دوره های زمانی مطرح شده است. به منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی، از تصاویر ماهواره ای لندست استفاده شد. با توجه به کاربری های موجود در منطقه، پنج کاربری سطوح ساخته شده، اراضی بایر، اراضی مرتع، سطوح آبی و اراضی باغی و کشاورزی مد نظر قرار گرفت. جهت کمی کردن الگوهای سیمای سرزمین در سطح کلاس متریک هایNP، LSI، IJI، CA، PLAND و LPI. و متریک هایNP، LSI، IJI، ED، PD وSPILT در سطح سیمای سرزمین محاسبه شد.  نتایج پیش بینی پوشش زمین در سال 2040 نشان می دهددر سطح هر طبقه با ادامه روند کنونی تعداد لکه ها به جز طبقه بایر در سایر طبقات کاهش پیدا خواهد کرد. این پدیده در اراضی ساخته شده به دلیل به هم پیوستن لکه های خرد در سال های قبلی و در سایر طبقات به دلیل از بین رفتن لکه های کوچک خواهد بود که در بیش تر موارد به اراضی ساخته شده تبدیل خواهند گشت و در سطح سیمای سرزمین این تغییرات باعث کاهش تعداد لکه ها، ساده تر و منظم تر شدن شکل و افزایش پیوستگی در سطح سیمای سرزمین خواهد گردید.

ایجاد فضاهای سبز پایدار در شهرها بدون انتخاب گیاهان مناسب و تاب آور نسبت به شرایط محیطی، امکان پذیر نیست. هدف این پژوهش ارائه روشی مدوّن برای کمک به متخصصان حوزه فضای سبز شهری درجهت انتخاب گونه های گیاهی تاب آور نسبت به شرایط محیطی خاص هر منطقه است. تحقیق حاضر تلاش بر کمّی کردن پارامترهای کیفی خصوصیات گونه های گیاهی به منظور ارزیابی مقایسه ای آن ها در ارتباط با شاخص های تاب آوری را دارد؛ بنابراین درابتدا شاخص ها و زیرمؤلفه های تاب آوری گیاهان (مانند سازگاری به شرایط خاک، آب، اقلیم، آلودگی های شهری و شرایط اکولوژیک) براساس مطالعات کتابخانه ای و اسنادی تعیین شد. پس از آن گونه های درختی و درختچه ای موجود (غالب) و پیشنهادی مناسب برای توسعه فضای سبز شهری زاهدان براساس مطالعات مختلف و نظرات متخصصان مشخص شد. در این تحقیق از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP برای به دست آوردن وزن هریک از شاخص ها و زیرمؤلفه های تاب آوری گیاهان و همچنین از مدل TOPSIS برای رتبه بندی تاب آوری گونه های گیاهی درختی و درختچه ای بومی و پیشنهادی در ارتباط با شاخص ها و مؤلفه های تاب آوری از دیدگاه 15 کارشناس در حوزه فضای سبز و باغبانی شهری زاهدان استفاده شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که از دیدگاه کارشناسان، مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر تاب آوری گیاهان در فضاهای سبز شهری زاهدان به ترتیب اولویت، تحتِ تأثیر شاخص آب (365/0)، خاک (276/0)، اقلیم (179/0)، شرایط اکولوژیک (118/0) و آلودگی شهری (062/0) هستند. همچنین مقاومت گیاهان به کمبود آب با امتیاز 169/0، مقاومت گیاهان به شوری خاک با امتیاز 118/0، مقاومت گیاهان به شرایط تبخیر و تعرق با امتیاز 087/0، مقاومت گیاهان به عوامل نامساعد محیطی با امتیاز 070/0 و مقاومت به آلودگی آب با امتیاز 022/0 به ترتیب اولویت، به عنوان مهم ترین زیرمؤلفه های تاب آوری گیاهان در الگوی کِشت فضاهای سبز شهری زاهدان اهمیت می یابند. درنهایت رتبه بندی از میزان تاب آوری گونه های گیاهی بومی و پیشنهادی به منظور استفاده در فضای سبز شهری زاهدان صورت پذیرفت.

هدف کلی از پژوهش حاضر، بدست آوردن عوامل تاثیرگذار در میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی شهری و تعیین میزان اهمیت نقش هر یک از این عوامل و بررسی آن ها در منطقه ی 1شهر تهران می باشد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی تحلیلی، و ماهیت آن کاربری است. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه به منظور بررسی میزان تاب آوری اجتماعی- فرهنگی کاربری اراضی، براساس نظرات کارشناسان و بررسی پژوهش های قبلی، معیارهای تراکم جمعیت، سرانه مراکز ورزشی، مذهبی، آموزشی، فرهنگی، بهداشتی- درمانی، انتظامی و گردشگری تعیین گردید. سپس مقایسات زوجی شاخص ها به کمک 15 نفر از اعضای هیئت علمی و کارشناسان متخصص که در حوزه ی برنامه ریزی محیط زیست، برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی روستایی و شهرسازی تخصص داشته اند، صورت پذیرفته است. همچنین به منظور ارزیابی و بررسی نهایی از روش FAHP، سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و Idrisi بهره گرفته شده است. در نهایت، ارزیابی ها و بررسی ها نشان داد که میانگین تاب آوری منطقه ی 1 شهرداری تهران معادل 69/0 است. بر این اساس پیشنهادها و راهبردهای به منظور ارتقاء میزان تاب آوری منطقه ی مورد مطالعه ارائه شده است.

صنعت گردشگری در سال های اخیر رشد فزاینده ای یافته است. پیش بینی های انجام گرفته نشان می دهددر سال های آتی این روند روبه رشد گردشگری توجه بیش تری خواهد یافت. در این پژوهش به گردشگری شهرستان مراغه که دارای توانایی ها و ظرفیت های بالقوه در این بخش است پرداخته شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر این است که با بکارگیری مدل تحلیل استراتژیک SOAR و همچنین روش AHP ضمن شناسایی ابعاد گردشگری شهرستان مراغه که در توسعه منطقه می تواند موثر باشد به ارانه راهکارها و تعیین استراتژی های کاربردی برای توسعه گردشگری این منطقه پرداخته شود. روش تحقیق این پژوهش توصیفی– تحلیلی و برداشت میدانی بوده است و مبانی نظری آن براساس مطالعات کتابخانه ای انجام گرفته است. لازم به ذکر است جامعه آماری این تحقیق گردشگران، نخبگان و کارشناسان شهر مراغه است. حجم پرسشنامه با توجه به تعداد گردشگران بر اساس فرمول کوکران، 150 نفر مورد محاسبه قرار گرفت. تحلیل صورت گرفته در مدل AHP از نظر کارشناسان، نخبگان و گردشگران وجود جاذبه های طبیعی، وجود آثار تاریخی مربوط به دوره های مختلف و وجود منطقه فسیلی مراغه با اختصاص وزن های 235/0، 211/0 و154/0 از نقاط قوت این منطقه محسوب می شوند. نتایج تحلیل ها در بخش فرصت های منطقه نیز حاکی از آن است که، توسعه و حفظ باغات شهرستان با وزن 285/0 به همراه سرمایه گذاری های بخش خصوصی در گردشگری منطقه با وزن 235/0 و بستر سازی برای کمپ های مختلف گردشگری با وزن 165/0 می توانند بخش های پیشرو توسعه توریسم این منطقه باشند.

مکان یابی مناسب محل دفن پسماند های شهری از به وجود آمدن معضلات زیست محیطی در اطراف شهرها جلوگیری می کند. انتخاب مکان مناسب برای دفن پسماند نیازمند در نظر گرفتن عوامل متعددی است که با توجه به گستردگی و پیچیدگی عوامل مؤثر در مکان یابی، ضرورت استفاده از فناوری های اطلاعات مکانی و تلفیق آن با سایر امور مدیریتی و برنامه ریزی مطرح می شود. به این منظور، به کارگیری سیستمی یکپارچه متشکل از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و روش های تصمیم گیری چند معیاره (MCDM) ابزار مناسبی برای مکان یابی دفن پسماند هستند. در این تحقیق برای تعیین مکان های مناسب دفن پسماند شهرستان علی آباد از معیارهای فاصله از جاده، شیب، ارتفاع از سطح دریا، کاربری، میزان بارش، فاصله از گسل، فاصله از آب های سطحی، فاصله از مناطق حفاظت شده، زمین شناسی، فاصله از شهر و فاصله از روستا استفاده شد. نقشه های مربوط به هر یک از لایه ها در محیط Idrisi استانداردسازی و به صورت فازی تهیه گردید، در ادامه برای وزن دهی و تلفیق لایه ها از تحلیل فرایند شبکه ای فازی (FANP) و GIS استفاده شد و نقشه های نهایی به پنج روش gamma، And، Or،Sum و Productتهیه شد. سپس نقشه های مناسب مکان یابی دفن پسماند انتخاب شدند و هرکدام از آن ها به چهار طبقه مناسب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف طبقه بندی گردید و طبقه مناسب روش های انتخابی لکه بندی شدند. روش هایی که میزان مساحت لکه های آن ها از میزان مساحت لازم برای دفن پسماند برای جمعیت تخمینی ۲۰ سال آینده شهرستان علی آباد کمتر بود، حذف شد. درنهایت روش های And و gamma با عدد ۹/۰ مکان مناسب دفن پسماند برای یک دور زمانی ۲۰ ساله را مشخص کردند.

پارک های شهری به عنوان یکی از فضاهای عمومی، به دلیل دارا بودن کارکردهای گوناگون اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی، جزء مهم ترین بخش های محیط های شهری به حساب می آیند. این درحالیست که علی رغم تأثیر مستقیم سرزندگی پارک های شهری در ایفای نقش های مهم این فضاها از طریق حضور مستمر شهروندان و ارتقای سطح محیط زیستی آن ها، کمتر پژوهشی به بررسی سرزندگی این فضاها پرداخته است. این مقاله سعی دارد تا در قالب پژوهشی ابتدا معیارهای مؤثر بر سرزندگی پارک های شهری را شناسایی و سپس برای پارک آب و آتش تهران آن ها را مورد بررسی و اولویت بندی نماید تا در نهایت پیشنهاداتی برای ارتقاء سطح سرزندگی این پارک ارائه دهد. در این راستا معیارهای درنظر گرفته شده عبارتند از خدماتی، زیبایی شناسی، تفریحی، ایمنی، دسترسی، امنیت، روشنایی و ادراکی – احساسی. ﻋﺎﻣﻞﻫﺎی سرزندگی اﺳﺘﺨﺮاجﺷ ﺪه از ﺗﺤﻠی ﻞ ﻋ ﺎﻣﻠی اکﺘﺸﺎﻓی، ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟه ﻣﺘﻐیﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ و سرزندگی این پارک ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟه ﻣﺘﻐیﺮ واﺑﺴﺘﻪ در ﻣﺪل رﮔﺮﺳیﻮن ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐی ﺮه ﺧﻄ ی به کمک نرم افزارSPSS 22 ﺑ ﻪ ک ﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ. نتایج این تحقیق نشان می دهد که عامل تفریحی، زیبایی شناسی و خدماتی با ضریب های 821/0، 741/0 و 714/0 مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر سرزندگی پارک آب و آتش می باشند. و در نهایت میانگین میزان رضایت شهروندان مورد بررسی از سرزندگی در سطح اطمینان 95 نیز نشان می دهد که شهروندان از سرزندگی پارک رضایت دارند . اما مسائلی همچون تعداد عناصر مبلمان، چیدمان و رنگ آن ها به همراه کیفیت فضاهای مختلف ورزشی مهم ترین مواردی هستند که باید توجه بیش تری به آن ها شود تا میزان سرزندگی پارک افزایش یابد.

طراحی کاشت پایدار یکی از مواردی است که در جنبه اجتماعی توسعه پایدار ایفای نقش می کند. در چیدمان گیاهی تمام عناصر طراحی از قبیل اندازه، فرم، رنگ و بافت گیاهان دارای اهمیّت است و به صورت ترکیبی استفاده می گردد. عنصر بافت یکی از عناصر مهم در طراحی کاشت است. برای نشان دادن اهمیّت این عنصر در این پژوهش سعی بر آن شده تا ضمن بیان مفاهیمی چون فضای سبز شهری، پایداری، طراحی کاشت به بررسی عنصر بافت گیاه و تأثیری که خواص بافت گیاه در فضا از قبیل کوچک و بزرگ کردن فضا، تغییر اندازه و عمق فضا، به طور کلی جنبه های روانی آن در طراحی ایجاد می کند و همچنین تأثیر بافت گیاه در کنترل عوامل محیطی در طراحی کاشت مورد بررسی قرار گیرد که نشان می دهد بافت گیاه که یکی از عناصر زیبایی و عملکرد اکولوژیک گیاه محسوب می گردد و می توان از این خاصیت گیاه در ایجاد فضاهای مطلوب انسانی و همچنین در جهت طراحی کاشت موفق فضاهای سبز شهری و بهبود شرایط محیطی به کار برده شود و همچنین از نظر زیبا شناختی بصری برای عدم یکنواختی و ایجاد تنوع و تعادل بصری در هنگام کاشت هر سه بافت گیاه که شامل ریز، متوسط و درشت با یکدیگر ترکیب شوند هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر بافت گیاهان در مکان ها و فضاهای شهری است و پارک تاجیکستان به عنوان منطقه مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته که با استفاده از روش توص یفی- تحلیلی و برداشت میدانی به بررسی وضع موجود طراحی کاشت از نظر عنصر بافت در منطقه مورد مطالعه پرداخته است. نتایج کلی پژوهش حاکی از آن است منطقه مورد مطالعه در نواحی مختلف سایت هیچگونه ترکیب مناسب و اصولی از نظر زیبا شناسی و اکولوژیکی در بین انواع بافت های ریز، متوسط و درشت گیاهان به کار برده شده در فضاهای مختلف سایت وجود ندارد. و با ترکیب افراطی برخی از بافت ها در کنار یکدیگر موجب ایجاد یکنواختی در برخی فضاها گردیده و در بیننده احساس کسلی ایجاد می کند. همچنین در جهت بهبود شرایط محیطی سایت از نظر اکولوژیکی هم مد نظر قرار نگرفته به طور کلی در سایت مورد مطالعه به هیچکدام از اصول طراحی کاشت در ترکیب با عنصر بافت گیاهان توجهی صورت نگرفته است.

فضاهای شهری که به عنوان عمومی ترین فضاهای باز شهری می تواند، کانون و بستر بروز حیات مدنی و شهرگرایی باشد با وجود سادگی ناشناخته است، با این حال موضوع فضای شهری را می توان این چنین تعریف کرد : فضای شهری یکی از عناصر ساخت فضایی شهر است که همواره با تاریخ یک ملت که در ادوار مختلف به وجود می آید شکل می گیرد و دگرگون می شود. این عنصر که فعالیت های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی همواره در آن جریان داشته همیشه به عنوان یکی از عناصر اصلی در ساختار شهر اهمیت داشته است. خیابان های شهری نیز به عنوان یکی از مهم ترین فضاهای شهری از دیر باز بستر تعاملات اجتماعی بوده که بیش تر برخوردها و کنش ها میان افراد در آن ها به وقوع می پیوندد. بنابراین اهمیت خیابان ها در فضاهای شهری باعث شکل گیری این پژوهش شد هدف کلی از پژوهش حاضر، تببین عوامل تاثیرگذار در دستیابی به خیابان های ممتاز شهری و میزان اهمیت هر یک از این عوامل می باشد. مبانی نظری تحقیق و عوامل و مولفه های تاثیرگذار براساس مطالعات کتابخانه ای صورت گرفت. مدل ارزیابی عوامل تاثیر گذار در قالب چهار معیار اجتماعی و فرهنگی، خدماتی و رفاهی، محیط زیستی و منظر و اصول زیباشناسی به صورت سلسله مراتبی ایجاد گردید. روش تحقیق تحلیلی _ توصیفی است و به منظور ارزیابی نهایی و تحلیل داده ها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP ) بهره گرفته شد. شیوه جمع آوری اطلاعات براساس تکمیل پرسشنامه از متخصصان و کارشناسان بوده است. ارزیابی و نتایج تحلیل داده ها نشان از آن دارند که معیار اجتماعی و فرهنگی با وزن 0.370 بیش ترین اهمیت را برای دستیابی به خیابان های ممتاز دارند و معیارهای خدماتی و رفاهی، محیط زیستی و منظر و اصول زیبا شناسی با وزن های 0.345، 0.185 و 0.100 در اولویت های بعدی قرار دارند.