غلامرضا شاملو

نقاشی قهوه خانه ای، مکتبی از نقاشی روایی رنگ روغنی است که در اواخر حکومت قاجار و جنبش مشروطیت با موضوعات رزمی، بزمی و مذهبی، به دست هنرمندانی مکتب ندیده در قهوه خانه ها شکل گرفت. تحولات مختلف اجتماعی و سیاسی دوره قاجار باعث ایجاد بستر جدیدی در عرصه هنر ایران شد. با سرکوب آزادی خواهی های مردم توسط این حکومت استبدادی، انقلاب مشروطیت سبب اجتماع و جنبش مردمی در قهوه خانه ها شده و این جریان باعث می شود برروی پرده های نقاشی قهوه خانه ای تأثیر به سزایی بگذارد؛ چراکه قهوه خانه ها که به عنوان یکی از پایگاه های مهم اجتماع مردمی در دوران قاجار بوده اند، نقش عمده ای در شکل گیری این نهضت هنری ایفا می کنند. در مقاله پیش رو با توجه به انتقادی بودن نقاشی قهوه خانه ای علیه حکومت استبدادی قاجار و داشتن رویه ای برخلاف سنت نقاشی هم عصر، سعی گردیده قهوه خانه را به عنوان نهادی با کارکردهای اجتماعی و فرهنگی، درجهت تقویت روحیه ملی و مذهبی مردمی که در دوران قاجار نقش به سزایی ایفا کرده، با هم سویی جریان مشروطیت انطباق دهد و تأثیر آن را در شکل گیری نقاشی قهوه خانه ای ازنظر اهمیت و نقش سیاسی اجتماعی آن موردبررسی قرار دهد. پرسش های پژوهش عبارتند از: 1- قهوه خانه ها تا چه اندازه بر جریان شکل گیری نقاشی قهوه خانه ای در دوران نهضت مشروطیت تاثیرگذار بوده اند؟ 2- مبانی شکل گیری مکتب نقاشی قهوه خانه ای در جریان استبداد حکومت قاجار چگونه بوده است؟ روش تحقیق، کتابخانه ای و میدانی شامل مطالعات پایه ای درخصوص نقاشی قهوه خانه ای و انقلاب مشروطیت و بررسی فضای قهوه خانه های قاجار است و پس از استدلال و تطبیق و تجزیه و تحلیل، نتایج ذیل حاصل می شود که جریان نقاشی قهوه خانه ای در قهوه خانه ها در دوران مشروطیت، حرکتی ضد استبدادی و انتقادی علیه حکومت قاجار بوده و محتوای گفتمان درون قهوه خانه ها در این دوران بر موضوعات نقاشی ها تأثیر به سزایی گذاشته که با جریان مشروطیت هم راستا می شود.