سوگل فاضل

وجود گسل های متعدد وپراکنش جغرافیایی زلزله ها در کشورما نشانگر آن است که تقریباً مساحت زیادی از سرزمین ایران در معرض خطر زمین لرزه قرار داشته که در برگیرنده ی حجم وسیعی از جمعیّت کشور می باشد. استان اصفهان از جمله استان های زلزله خیز کشور است بطوری که طبق اسناد و مدارک تاریخی تعدادی از شهرهای آن زلزله های مخربی تجربه نموده اند. همچنین وجود گسل های فراوان و به ثبت رسیدن تعداد زیادی کانون زلزله طیّ صد سال اخیر در این استان نشانگر فعال بودن گسل های آن می باشد. رشد جمعیّت این استان طیّ 5 دهه گذشته به حدود چهار برابر رسیده است. به منظور تحلیل و بررسی نحوه ی توزیع و پراکنش جمعیّت شهری در این استان از ""مدل آنتروپی"" استفاده گردیده که نتایج نشان می دهد توزیع جمعیّت این استان کاملاً متمرکز و نامتعادل می باشد. از طرفی بسیاری از مناطق مسکونی در استان اصفهان در حریم گسل ها استقرار یافته و در معرض خطر و آسیب پذیری بالایی قرار دارند، لذا برای جلوگیری از ایجاد شهرهای جدید و گسترش سکونتگاه های فعلی در مناطق پرخطر و عدم استقرار فعالیّت های گوناگون اقتصادی در این مناطق و با هدف کاهش آسیب پذیری لرزه ای، انجام پهنه بندی خطر زمین لرزه در این استان ضروری می نماید. بر اساس نقشه ی پهنه بندی تهیه شده حدود 37 درصد وسعت استان اصفهان در منطقه ی با خطر بالا و بسیار بالا قرار دارد که شامل 34 درصد شهرها و 5/10 درصد جمعیّت شهری می باشد.

بر اساس نقشه پهنه بندی خطر زلزله در ایران، بخش زیادی از این کشور در محدوده خطر نسبتاً متوسط روبه بالا قرار دارد. از سوی دیگر، دوره های غیرلرزه ای بعضی گسل ها در سده بیستم (حتی آرامشی هزارساله) نشان دهنده لرزه زا نبودن این گسل ها نیست. در این میان، قضاوت شهروندان از خطر باید بر این مبنا باشد که آن ها در منطقه ای زلزله خیز سکونت دارند. براین اساس ضروری است ارزیابی ریسک لرزه ای مناطق مختلف کشور با هدف کاهش خطرپذیری جوامع شهری در اولویت برنامه ریزی ها قرار بگیرد. در پژوهش کاربردی و توصیفی-تحلیلی حاضر، ضمن معرفی دیدگاه ها و مدل های مختلف مرتبط با مفهوم شناسی ریسک و آسیب پذیری، ریسک پذیری لرزه ای شهر نجف آباد بررسی شد. برای این منظور، از پارامترهای گوناگون کمی و کیفی براساس رویکرد تصمیم گیری چندمعیاره و روش تحلیل شبکه (ANP) و ارائه مدل کاربرد داشت. نتایج نشان می دهد حدود 60 درصد مساحت توسعه یافته شهر - که دربرگیرنده ساختمان های خشتی و آجر و آهن است - ریسک پذیری متوسط روبه بالایی دارد. با تطبیق نقشه تراکم جمعیت بر این پهنه، حدود یک چهارم جمعیت شهر (در بعضی قسمت ها با تراکمی بین 70 تا 100 نفر در هکتار) خطرپذیری بالایی دارند.

مقدمه: زلزله ظهور یک پدیده قابل رویت و احساس است که در مقیاس زمان زمین شناسی تکرار می شود و عدم بروز زلزله در منطقه ای که تا به حال در آن زلزله اتفاق نیفتاده است نشانگر ثبات و پایداری همیشگی نیست. با مراجعه به نقشه پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران مشاهده می شود که بیش از 90 درصد از مساحت کشور روی نوار زلزله قراردارد. در این راستا ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای مناطق مختلف کشور با هدف کاهش آسیب پذیری جوامع شهری باید در اولویت برنامه ریزی ها قرار گیرد. روش: این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن معیاری – تحلیلی بوده و ضمن معرفی دیدگاههای مختلف در ارتباط با آسیب پذیری، ابتدا به منظور شناسایی الگوی پراکنش جمعیت در سطح شهر نجف آباد از تحلیل های خودهمبستگی فضایی در نرم افزارARCGIS (آماره موران عمومی و شاخص لکه های داغ یا Gi*) استفاده گردیده، سپس با استفاده از پارامترهای گوناگون کمی و کیفی، براساس رویکرد تصمیم گیری چند معیاره و با به کارگیری فرایند تحلیل شبکه (ANP) به بررسی و تحلیل آسیب پذیری لرزه ای شهر نجف آباد پرداخته شده است. یافته ها: نتایج حاصله نشانگر وجود الگوی خوشه ای توزیع جمعیت در سطح شهر و بالا بودن تراکم جمعیت در بخش مرکزی هسته اصلی شهر و شهرک یزدانشهر در جنوب غربی شهر می باشد. همچنین مطابق نقشه پهنه بندی آسیب پذیری مجموعا حدود 30 درصد مساحت توسعه یافته شهر در پهنه آسیب پذیری بالایی قرار داشته و 37 درصد این مساحت از آسیب پذیری متوسط برخوردار است. با تطبیق نقشه توزیع جمعیت بر این پهنه بندی، جمعیتی بالغ بر 51000 نفر (با تراکمی بین 70 تا 100 نفر در هکتار) در معرض آسیب پذیری بالایی قرار دارند. نتیجه گیری: با توجه به نگرش های نوینی مانند مدیریت ریسک- بحران، اهداف بلندمدت زمانی محقق خواهند شد که ایمنی شهر در برابر خطرات زلزله به عنوان یک هدف در تمامی سطوح برنامه ریزی و به طور همه جانبه با تأکید بر عوامل اجتماعی– اقتصادی نگریسته شود.