عظیم امیری

دین، تکیه گاه بسیاری از مردم دنیا و امری فطری، عمیق و ریشه دار است. شناخت آموزه ها و جهان بینی ادیان، از طریق منابع آنها راهی برای کم کردن فاصله میان پیروان ادیان است. ورود و خروج یا تشرف و ارتداد، از مباحث مهم ادیان می باشد. ارتداد در کاتولیک رد کامل ایمان مسیحی، توسط کسی است که قبلاً تعمید یافته است. ماهیت ارتداد در مقایسه با بدعت و شقاق وضوح بیشتری می یابد. انگاره ارتداد در منابع دینی و قانونی مسیحیت کاتولیک آمده و در سیر تاریخی خود در دوره های مختلف حکم یکسانی داشته؛ اما به واسطه نوع رابطه کلیسا با حاکمان و میزان دلبستگی حاکمان به دین در اجرا متفاوت بوده است. عقلانی نبودن آموزه های اصلی مسیحیت، کم رنگ شدن عقاید، افراط در مجازات و نحوه برخورد با ظالم، به عنوان عوامل تاثیرگذار در ارتداد بیان گردیده است. این تحقیق به روش کتابخانه ای و با رویکرد نقلی و تاریخی در صدد آشنایی، بررسی و نقد انگاره ارتداد در مسیحیت کاتولیک می باشد.

شباهت ها و تفاوت های ادیان دو رویکرد «همگرایانه» و «واگرایانه» در گفت وگو و تقریب میان پیروان ادیان به وجود آورده است. هر دو رویکرد برای خود دلایلی دارند. این نوشتار بعد از مباحث مقدماتی، به معرفی دو رویکرد اصلی در تقریب ادیان پرداخته و دلایل رویکرد «واگرایانه»، از قبیل طبیعت انسان ها، تفاوت در مبانی ادیان، تفاوت در خاستگاه تقریب میان ادیان و دلایل نقلی را بررسی کرده است. در ادامه مبانی ارزش شناختی تقریب با مباحث ذاتی یا غیری بودن ارزش تقریب، مطلوبیت عمل و انگیزه در رویکرد «همگرایانه» مطرح و این رویکرد تقویت می شود. این تحقیق با رویکرد توصیفی تحلیلی، کوشیده تا کارکرد رویکرد همگرایانه را فراتر از رفع سوءتفاهم ها، به مثابه عامل مهم بسیج فرصت ها و توانایی ها ببیند و این ظرفیت در جهت کمال انسانی و جامعه دین داران، با سرمایه فطرت توحیدی ملاحظه شود.

  بعد از سیر تاریخی مباحث مقارنه الادیان و مقالات و فرق، در دوران معاصر بحث تقریب ادیان ابراهیمی جایگاه ویژه ای یافته است. اگرچه هنوز برخی از عدم امکان، نامطلوب و نامفید بودن تقریب بین ادیان سخن می رانند اما بحران های پیش روی انسان ها و ظرفیت های ادیان الهی برای تکامل و هدایت بشریت ضرورت تقریب ادیان را بیش از پیش نمایان کرده است. تقریب بین ادیان ابراهیمی برای به نتیجه رسیدن محتاج تعامل آگاهانه با چالش ها و آسیب شناسی عالمانه این حوزه خواهد بود. شناخت مقدمات تقریب، آشنایی با اصول و مبانی، فهم نظام تقریب دینی و جایگاه اصلاح و احیاء در دین، تقریب بین ادیان را به سمت تعامل گرایی و تکامل گرایی پیروان ادیان الهی سوق خواهد داد. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه ای با دسته بندی و بررسی رویکردها در زمینه تقریب ادیان ابراهیمی، به تقویت دیدگاه ها ضرورت تقریب پرداخته است و آموزه تقریب بین ادیان ابراهیمی را بر اساس نظام تقریب و با نگاه به چالش های درون دینی و برون دینی و آسیب شناسی این حوزه به سامان رسانده است.

با بررسی آثار علامه طباطبایی پیرامون پیوندهای امت اسلامی می توان برای ارتباطات و تعاملات اجتماعی فرد مسلمان یا امت اسلامی، یک نظام تقریب دینی استخراج کرد. نظام تقریب دینی میزان دلبستگی و هم گرایی افراد را در لایه های گوناگون در یک شبکه کلان تعامل مشخص می سازد. نظام تقریب دینی در چهار لایه انسانی، ادیانی، مذاهبی و ایمانی سامان می یابد. تقریب، در این چهار سطح، تشکیکی و دارای رابطه طولی بوده و در تعامل و کنش با یکدیگر نظام تقریب دینی را بنیان می نهند. محور کلی نظام تقریب دینی در چهار سطح مورد نظر، «ولایت الهی» خواهد بود. در سطح انسانی «استخلاف»، در سطح ادیانی «نبوت عامه»، در سطح مذاهبی «نبوت خاصه» و در سطح ایمانی، «وصایت و امامت» به صورت خاص، محوریت دارند. این تحقیق با رویکرد تحلیلی- توصیفی و با استفاده از آثار علامه طباطبایی و منابع کتابخانه ای انجام شده است. علامه وجود انسان را به دلیل ظرفیت والای خلیفه الهی، شایسته تکریم می داند. در سطح ادیانی، اصول کلی ادیان الهی را ثابت و وجود اختلاف ذاتی میان آنها را نقض غرض الهی دانسته و در سطح مذاهبی، تفکر و تفسیر المیزان علامه در دسته تفاسیر تقریبی جای می گیرد؛ همچنین در سطح ایمانی، بالاترین درجه هم گرایی را میان مومنان و با محوریت اهل بیت^ بیان می کنند. در مجموع نظام تقریب دینی، جایگاه اخوت انسانی، هم گرایی ادیان الهی، وحدت مذاهب و وحدت ایمانی را مشخص می کند.