زینب علیزاده جورکویه

حکم بن هشام، امیر اموی اندلس(حک.180-206ق/796-822م) با شورشهای مختلفی مواجه شد که یکی از آنها شورش رَبَض با مشارکت فقها و مُوَلدون بود. این مقاله با رویکرد تاریخی و دیدگاه جامعه شناسی بر اساس نظریه تحول انقلابی چالمرز جانسون، متغیرها و داده های تاریخی شورش رَبَض را بررسی، عوامل و انگیزه های فعالیت فقها و مُوَلدون را تبیین می کند. با استفاده از شاخص های این نظریه،در نظام اجتماعی اندلس دوره امویان که به عنوان بستر بروز جنبش رَبَض شناخته شد، تقابل ارزش ها و ناهماهنگی تغییرات، زمینه های جنبش رَبَض را فراهم ساخت. نظام اجتماعی نامتعادل اندلس در عصر امویان، تضعیف قدرت و فقدان اعتبار حکومت حکم به عنوان علل لازم جنبش رَبَض و خلع حکم از حکومت توسط فقها و بیعت با پسرعموی او محمدبن قاسم نیز به عنوان علت کافی (شتابزا) این شورش بود.

برغواطه از بربرهای صُفریّه مذهبی بودند که در نیمه اول سده دوم هجری در مغرب اقصی با تکیه بر ساده اندیشی و نارضایتی قبایل از شرایط سیاسی، با تبلیغ آیینی التقاطی و ادعای مهدویت، حکومتی تشکیل دادند که تا میانه سده پنجم هجری تداوم یافت. استراتژی های گفتمانی دولت برغواطه متکی بر اندیشه مهدویت برای مدتی در سیادت آنها تاثیر گذاشت، اما با غلبه گفتمانهای شیعه و اهل سنت که با عنوان جهاد به مقابله با آنان برخاسته بودند، تضعیف و سرانجام توسط دولت مرابطان استیلای خود را از دست دادند. این مقاله در پی تبیین چرایی و چگونگی تاثیر گفتمان مهدویت در مشروعیت و هژمونی آنان با استفاده از واکاوی نظری تحلیل گفتمان ارنستولکلوئو و شنتال موف است.