صفورا طیبی

دوره حکومت قاجاریه(1304ـ 1175ش/ 1925ـ 1795م)، ایران به دلیل موقعیت مهم جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی اش، در کانون توجه و رقابت میان قدرت های بزرگ اروپایی قرار گرفت و گروه های مختلفی از آنان در قالب مامورین و مسافرین خارجی با اهداف و انگیزه های گوناگون به ایران سفر کردند. حیات اجتماعی شیراز از جمله مواردی است که در کانون توجه این سفر نامه نویسان قرار گرفته است. ادوارد اسکات وارینگ، از سفرنامه نویسانی است که در دوره فتحعلی شاه قاجار به ایران و شیراز سفر کرد. این پژوهش در صدد بررسی بازتاب حیات اجتماعی شهر شیراز در سفرنامه وارینگ است. این مقاله با روشی تحلیلی به بررسی روایت های این مسافر انگلیسی و همچنین بر مبنای اهداف و انگیزه های این سفرنامه نویس، نوع پایگاه اجتماعی، شغل و ماموریت وی در شیراز عصر قاجار، خواهد پرداخت.

دوره حکومت قاجاریه همزمان با تحولات بزرگ سیاسی- اقتصادی قرن نوزدهم میلادی در اروپاست. ایران به دلیل موقعیت مهم جغرافیایی و استراتژیکی اش، در کانون توجه و رقابت میان قدرت های بزرگ اروپایی قرار گرفت و گروه های مختلفی از ماموران سیاسی و نظامی و به دنبال آن ها مسافران و جهانگردان خارجی، این کشور را عرصه گردش و تحقیق خویش قرار دادند. گروهی از دانش پژوهان به عنوان شرق شناس و ایران شناس به وجود آیند تا برای مطالعه در زمینه های گوناگون علمی روانه کشورهای مشرق زمین شوند. شیراز که در این عصر یک مرکز مهم شهرنشینی و تجاری محسوب می شد و علاوه بر این به دلیل قدمت تاریخی و فرهنگی، همواره مورد توجه سیاحان و جهانگردان خارجی قرار داشت، در این دوره نیز توجه خاص مسافران فرانسوی و روسی را هم تا حدودی به خود جلب کرده که همه آن ها تقریبا اطلاعات ارزشمندی از این شهر ثبت نموده اند؛ به همین دلیل سفرنامه هایی که از این افراد بر جای مانده به دلیل محتوای اجتماعی و فرهنگی خود از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این سوال است که اوضاع اجتماعی شیراز در عصر قاجار از منظر شرق شناسی به چه صورت بوده است؟ علی رغم اطلاعات دقیق و ارزشمند این سفرنامه ها درباره ی شیراز، و روایت های متفاوتشان به دلیل طبقه شغلی و یا ماموریت مختلف، همه ی آن ها در پی به تصویر کشیدن نوعی خودبرتربینی از فرهنگ غربی خود و دیگری یعنی شرقی فرونشانده، در این جا ایران و به طور خاص شیراز دوره قاجار بوده اند.