جواد استادمحمدی

شهود، یکی از مهم ترین موضوعات عرفانی محسوب می شود که عرفای بسیاری از قرن سوم هجری در آثار خود به مراتب، مصادیق و احوال آن اشاره کرده اند. این مهم در بیان احوالات و اکتشافات شهودی آن ها به وضوح  نمایان است. به اعتقاد اندیشمندان این حوزه مفهوم شهود همانند بسیاری از مفاهیم دیگر عرفانی با گذر زمان در آثار عرفا تطور و تکامل پیدا کرده است. هدف نگارش این پژوهش بررسی سیر تحول و تطور شهود در متون فارسی عرفانی منثور از ابتدای قرن پنجم تا انتهای قرن هفتم و انعکاس آن در نگارگری اسلامی می باشد. این پژوهش، در حوزه تحقیقات نظری و جزو تحقیقات توصیفی- تحلیلی به شمار می رود . یافته های پژوهش حاکی از این است که  پس از ظهور اصطلاحات عرفانی در حوزه ادبیات عرفانی، مفهوم شهود تحولات شگرفی یافت. به طوری که اذعان کردند شهود مولود تزکیه نفس است و در سیر تکاملی عارف نقش به سزایی دارد و یکی از مراحل مهم شناخت حق محسوب می شود. با استناد به آثار عرفا این قرون، عرفا در قرن پنجم علاقه شان به مسئله شهود با واژه رؤیت بیشتر همسو بود. در قرن ششم واژه های مشاهده و مکاشفه و شهود قرین شده اند و در قرن هفتم به تمایز بین شهود و مشاهده و کشف اعتقاد داشتند. این مفاهیم عرفانی در نگارگری اسلامی نیز نمود یافته است.اهداف پژوهش:بررسی و تحلیل حوزه مفهوم شهود در آثار منثور عرفانی قرن 5 تا 7 هجری.بررسی جلوه های شهود و عرفان در نگارگری اسلامی.سؤالات پژوهش:مفهوم شهود در آثار منثور عرفانی قرن 5 تا 7 هجری چگونه بازتاب یافته است؟شهود و عرفان در نگارگری اسلامی چگونه منعکس شده است؟

پویایی و حرکت که یکی از خصوصیات بارز اخلاق عرفانی است را می توان نتیجه مبانی انسان شناختی و نگرش خاصی دانست که در این مکتب اخلاقی ن سبت ب ه ان سان وجود دارد. باتوجه به فرضیات و سؤالات مندرج، این تحقیق از جمله تحقیق های نظری به شمار می آید که در جمع آوری و تدوین آن از مطالعه اسناد کتابخانه ای استفاده شده و تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز به صورت تحلیل کیفی می باشد. یافته ها حاکی از آن است که اخلاق عرفانی، بستری لازم و کافی را برای طرح گزاره های اخلاقی و به دس ت آوردن ب الاترین آموزه های اخلاقی، به عنوان یکی از رویکردهای دقیق و عمیق اخلاقی با مب انی ان سان ش ناختی غنی و جامع خود، فراهم آورده است. مبانی که از عرفان عملی در سامان دهی اخلاقی برتر و تحلیل مسائل اخلاقی و بازس ازی منظوم ه کام ل اخلاقی، بهره های بسیار جسته است. ساختن انسانی که همه صفات اخلاقی شای سته را ب ه ب الاترین نحو ممکن دارا باشد و آنچنان که در ظاهر حی ات، رش د و پی شرفت دارد در ب اطن حی ات ه م حرکت صعودی داشته و به هر خوبی به بالاترین وجه آن نائ ل گ ردد، غایت مبانی انسان شناختی عرفانی و گزاره های اخلاقی متأثر از آن است.اهداف پژوهش:تبیین ارتباط مبانی انسان شناختی عرفان با گزاره های اخلاقی.معرفی ظرفیت و واقعیت عرفان اسلامی در برخورد با اخلاق.سؤالات پژوهش:مبانی انسان شناختی عرفانی بر چه ابعادی اشاره دارد؟بین مبانی انسان شناختی عرفانی سعادت انسان و گزاره های اخلاقی چه ارتباطی وجود دارد؟

یکی از گونه های پرکاربرد در تعلیم آموزه های تربیتی و اخلاقی استفاده از شگرد تمثیل است. شعرا و نویسندگان همواره سعی کرده اند به کمک تمثیل، مفاهیم عقلی، ذهنی و انتزاعی را به شکلی مؤثر و کارآمد به خوانندگان و مخاطبان خود منتقل سازند. شاعران سبک هندی در آثار خود از انواع تمثیل بهره برده اند. از سوی دیگر آنچه در ادبیات تعلیمی تأثیرگذاری شگرفی داشته، بهره گیری از تمثیل برای آموزش اخلاق و بیان پند و اندرز است. نعمت خان عالی شیرازی، یکی از شاعران نامبردار دربار هند در قرن یازدهم و آغاز قرن دوازدهم هجری است. از آنجا که بررسی کاربرد تمثیل و کارکردهای مختلف آن در یک اثر ادبی ضرورت دارد، هدف این پژوهش بررسی کاربرد انواع تمثیل برای بیان مفاهیم اخلاقی در اشعار نعمت خان عالی است. در این پژوهش در پی آنیم که به این پرسشها پاسخ دهیم که: کارکرد تمثیل در اشعار نعمت خان عالی به چه اندازه است؟ و وی برای بیان مفاهیم اخلاقی از کدام یک از انواع تمثیل بیشتر بهره برده است؟ و تا چه اندازه در این راه موفق بوده است؟ هر چند کتابها و مقالات متعددی درباره تمثیل و کاربرد آن در دیوان شعرا نوشته شده است اما تاکنون درباره کاربرد تمثیل در اشعار نعمت خان مقاله ای منتشر نشده است. این تحقیق به شیوه کتابخانه ای و مطالعه موردی انجام شده است و رویکردی توصیفی – تحلیلی دارد. بر اساس یافته های پژوهش وی از بین انواع تمثیل کوتاه(توصیفی)، بیشتر به ارسال المثل و اسلوب معادله توجه داشته است.

نفس شناسی ملاصدرا تحت تأثیر مبانی وجود شناختی اوست. در وجود شناسی ملاصدرا، اصول مهمی چون اصالت وجود، بساطت وجود، وحدت وجود، اشتداد وجود، صورت به عنوان ملاک شیئیت یک شیء، تساوق وجود و وحدت، و نیز تساوق وجود و صفات کمالی دیده می شود. توجّه به این مبانی سبب گردید که ملاصدرا نظریّات بدیعی را در نفس شناسی ارائه کند؛ از جمله می­توان به این نظریات اشاره کرد: نفس در عین وحدت، جامع تمام قواست؛ میان نفس و بدن دوگانگی وجود ندارد؛ نفس جسمانی الحدوث و روحانی البقا است؛ هویّت انسان از ناحیه نفس است و لذا تغییر بدن، ضرری به این­همانی انسان نمی­رساند؛ نفس آخرین مرتبة جسمانیّت و اولین مرتبة روحانیّت است؛ وحدت نفس درجات متعدّد دارد؛ نفس با صفات کمالی تساوق دارد. تأثیر مبانی وجود شناختی ملاصدرا در مباحث نفس شناسی نشان می­دهد که پی­گیری مباحث نفس در فلسفة ملاصدرا، بدون توجّه به مباحث وجود شناختی او، می­تواند سبب اخلال در فهم درست و دقیق دیدگاه­های او گردد.