سید سلیمان سادات اشکور

یستعرض "العلاج بالمعنی" لفرانکل بمکافحه المشاکل النفسیه بناءً على مبادئ وتکتیکات محدّده من خلال إیضاح المعنى وتحلیل مفهوم المعاناه، فیسعى إلى إیجاد معنى فی الحیاه باعتباره القوه الدافعه الأولى لکل شخص ویساعد الناس على إیجاد معنى معاناتهم وتحویل المواقف الصعبه إلى السلام. یتغیّر معنى الحیاه باستمرار، لکنه لا یمّحی أبداً. دور المعالج هو توسیع مجال رؤیه الإنسان، حتى یتمّ وضع المعنى والقیم فی مجال رؤیته ومجال وعیه الذاتی وتغلی الحقائق بداخله دون تدخّل الآخرین. یتمّ اکتشاف هذا المعنی وتجربه المعانی المکنونه عند الإنسان بإطاقه الأوجاع والمعاناه وإنجاز الأعمال القیّمه وتجربه الغایات العالیه.  "العلاج بالمعنى" له علاقه وثیقه بالأدب والشعر لاعتماده على اللغه وعلاج النطق. فتظهر دراسه مقارنه فی أعمال اثنین من الشعراء المعاصرین، إلیاس أبوشبکه ومحمد الفیتوری، أن هذین الشاعرین کان لهما نهج معاکس نسبیّاً فیما یتعلق بمفاهیم "العلاج بالمعنی" لفیکتور فرانکل. لا یعطی أبوشبکه أیّ معنى موثوق به للدنیا والعیش فیها، ودائماً ما یتّخذ خطوات تجاه نبذ العالم بشکل متطرّف تساهمت فی تکوینه أسباب مثل الفقر، وفقدان والده مبکراً، والعوامل السیاسیه والاجتماعیه السائده آنذاک. أمّا الفیتوری فیقدّس الآلام والمعاناه ویسعى لتحقیق أهداف نبیله والقیام بأعمال قیّمه تتجسّد فی شکل شعر المقاومه والوطنیه. فمن الأبعاد العدیده التی تؤثر على سلوک الإنسان فیما یتعلّق ﺑ"العلاج بالمعنی"، تمّ البحث حول دور الأبعاد النفسیه، الاجتماعیه والبیئیه فی أعمالهما، فقد تجلّى شعر هذین الشاعرین بزاویه متناقضه تجاه المعنى والمسؤولیه الذاتیه والالتزام الوجدانی.                                                     

پروین اعتصامی یکی از شاعران پرآوازه شعر معاصر فارسی است که مخالفت با ستم و ستمگران و همدردی با محرومان و ستم دیدگان از درونمایه های مهم شعر اوست. احمد عبدالمعطی حجازی نیز یکی از پیشگامان شعر معاصر عربی و از شاعران متعهد مصری است که شعرهایش تصویری از درد و اندوه مردم جامعه خود از جمله مبارزه آن ها با ظلم است. این پژوهش در تلاش است با تکیه بر شیوه توصیفی- تحلیلی، نمودهای مشترک درونمایه ظلم ستیزی را میان این دو شاعر مورد پژوهش و واکاوی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان می دهد مواردی چون جست وجوی اتوپیای تهی از ظلم و بیداد، اعتراض به بی عدالتی در توزیع درآمدها و وضع مالیات های سنگین، و انتقاد از بی مهری در تعامل با یتیمان و کودکان بی سرپرست، از جمله نمودهای مشترک ستم ستیزی در اشعار دو شاعر است. اما با این وجود، پروین برای بیان انتقادات خود از زبان تمثیل، فابل و بیانی کنایه وار بهره می گیرد، اما در شعر حجازی ، خبری از تمثیل های دور از ذهن نیست و او جسورانه و با صراحت کامل به انتقاد از شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه می پردازد.

حاولت الجمعیات الأدبیه والنقدیه مثل جماعه الدیوان وآبولو فی الشرق والرابطه القلمیه والعصبه الأندلسیه فی الغرب، الوقوف أمام مظاهر الکلاسیکیه فی نتاجات اصحابها، کما أنّه قد اجتهد الکثیر من الأدباء والشعراء فی ایران للتطویر فی المضامین المتکرره داعین إلی الحریه الجدیده فی الشعر من مثل ملک الشعراء، أدیب الممالیک وغیرهما. ومن ثمّ قد ظهر نیما یوشیج بوصفه رائداً للشعر الحدیث وما فیه من المعطیات الجدیده. فالشعر فی معتقدات الشعراء الجدد منبعث عن الشخصیه المستقله فیتّسم بالوحده العضویه والتجربه الشعریه والصوره الموحیه. قد أحدثت هذه الآراء والحرکات الأدبیه والنقدیه فی البلاد العربیه وفی ایران تطوراً عظیماً فی نوعیه النظره إلی الشعر والأدب.

کانت تهدف الکلاسیکیه فی أوروبا إلی إحیاء التراث الأدبی الیونانی، واللاتینی فی القرن السادس عشر للمیلاد، بما کان فی ذلک التراث الأدبی من العناصر الفنیه والإنسانیه. ولقد أحدثت المدارس الأدبیه المختلفه کمدرسه کلیمان مارو ، لیون ، وبعدهما مالیرب ، تغییرات فی شکل القصیده ومضمونها. وفی أخریات القرن السابع عشر، بدأ دعاه التجدد بالصراع مع أدباء تلک المدرسه، ونادوا بالتمرد عن القوالب القدیمه الجافه، والمعانی المتکرره، واعتقدوا برساله أخری للأدب، والشعر. فشهد الأدب العربی، صراعات کانت معظمها بالتبعیه عن الغرب. وحاولت الجمعیات الأدبیه، والنقدیه مثل جماعه الدیوان، وآبولو، فی الشرق؛ والرابطه القلمیه، والعصبه الأندلسیه، فی الغرب، الوقوف أمام مظاهر الکلاسیکیه فی نتاجات أصحابها، حتی یکون الأدب، والشعر منبعثین عن الشخصیه المستقله، ویتسم الشعر بالوحده العضویه، والتجربه الشعریه والصوره الموحیه، وقد أحدثت هذه الآراء، والصراعات الأدبیه، والنقدیه تطوراً عظیماً فی نوعیه النظره إلی الشعر والأدب، ونتجت عنها المدارس الأدبیه المختلفه فی الأدب العربی المعاصر، فتبلورت إرهاصات الشعر الحدیث، إثر تلک التطورات.

یلاحظ الدارس فی الأدب الحدیث خلال القرن العشرین أن الأدب والنقد قد تمیزا بطفرة مثالیة علی صعید نموهما وتطورهما وانتقالهما من الانحطاط والتقلید إلی النهضة والإحیاء والتجدید.ومن الطبیعی بأن لاتکون هذه الطفرة الأدبیة فجائیة، وأساساً یجب علینا أن لانسمیها الطفرة، لأن الطفرة کما یعتقد العلماء غیر ممکنة فی الأدب. کانت هناک أسباب، وعوامل مهدت السبیل لدخول الأدب إلی مسیرة تختلف عما کانت علیه فی الماضی. فکان للجماعات الأدبیة التی تدعو إلی مختلف المدارس أثر کبیر فی نهوض الأدب، وکانت جماعة الدیوان فی مقدمة الجماعات الأدبیة بآرائها وعقائدها من مثل الوحدة العضویة، والتجربة الشعریة، والصورة الشعریة، والحریة فی التعبیر، والأصالة الذاتیة والوجدانیة وقد غیرت مسیرة الأدب والنقد نتیجة لتأثر أصحابها بالآداب الأروبیة، وقد مهّدت السبیل لتغییر أذواق الناس والشعراء فی سبر أغوار المضامین الحدیثة بأسلوب، وتعبیر یختلف عن الماضی اختلافا. وقد سایرتها فیها جماعات أخری من مثل أبولو، المهجر الشمالی والجنوبی.