عباسعلی برهان

پرداخت چندوجهی و مبهم انگار تروریسم شاخص ترین جنبه رمان نام ها (1982) اثر دان دلیلو است که آن را به یکی از «آثار دشوار» وی بدل کرده، البته تروریسم محدود به سبک و زیرگونه خاص رمان نمی شود، بلکه به منزله بن مایه اصلی داستان، محتوای سیاسی آن را نیز شکل می دهد. دلیلو در این رمان با تکیه بر حجم انبوه دانش شرق شناسانه درباره شرق، آغازگر روندی نو در ادبیات پسانوگرای امریکا می شود؛ یعنی تعمیم تصویر گفتمانی «عرب های تروریست» به ایرانیان. او با این کار، راه را برای بازنمایی های شرق شناسانه موثرتر ایرانیان در ادبیات داستانی جدی امریکا باز کرد. تاکید نویسندگان در این گفتار بر برخی گسل های گفتمانی در روایت دلیلو است که ادعاهای مطرح شده درباره تروریسم در رمان را به چالش می کشند. نویسندگان ابتدا با ارائه خوانشی بینامتنی، رویکرد دوپهلوی رمان در تثبیت و تضعیف گفتمان شرق شناسانه را کاویده و سپس نشان می دهند که چگونه دلیلو با بازنمایی شرق شناسانه ایرانیان، کرانه های گفتمان تروریسم را گسترش می دهد. افزون بر این، منش دوگانه رمان در مشروعیت بخشی به گفتمان شرق شناسانه و به پرسش کشیدن ظاهری آن - برجسته ترین وجه پسانوگرای اثر- بررسی می گردد.

رمان پسایازده سپتامبر ( 9/11 fiction ) جایگاهی ویژه در ادبیات معاصر امریکا دارد. در پی رخداد یازده سپتامبر، گفتمان تروریسم به یکی از دغدغه های اصلی ادبیات امریکا بدل گردید. نویسندگان برجسته ای چون مارتین ایمیس، جان آپدایک و دان دلیلو به طور مستقیم به بازنمایی و طرح داستانی این موضوع پرداختند. در این میان رمان های دان دلیلو، به دلیل چند دهه پیشینه در پرداختن به تروریسم و شیفتگی به این موضوع، مورد توجه و اقبال ویژه جوامع ادبی قرار گرفت. برای مثال، به طور خاص از رمان مائوی دوم با تعبیراتی هم چون «پیش بینی» و «پیش گویی» حادث? یازده سپتامبر یاد می شود. در این جستار، نویسندگان ابتدا بازتولید انگاره های گفتمان چیره نوشرق شناسی در رمان مائوی دوم را بررسی کرده و سپس با مقایسه برخی قرائت های حاکم از رخداد یازده سپتامبر و آن چه در قالب گفتمان شرق شناسانه رمان، تروریسم معرفی می شود به ریشه یابی و اسطوره زدایی از «پیش گویی»های نویسنده از این واقعه می پردازند.