مصطفی جوان

کتاب تاریخ صحیح بی دروغ نوشته میرزا علی اصغر خان قاجار ملقب به ظهیرالدوله یکی از رجال مشهور دوره قاجار است. این کتاب از لحاظ اهمیت کتاب های تاریخی این دوره، در درجه اول قرار دارد و به علت ذکر حوادث تاریخی دوره ی ناصری و مظفری و بررسی تحلیلی روند حوادث، بسیار مهم و ارزشمند بوده و حقایق تاریخی فراوانی در آن نهفته است . تحقیق پیش رو با توجه به همین مسأله و به منظور بررسی ویژگی تاریخ-نگاری ظهیرالدوله با عنوان «بینش و روش تاریخ نگاری ظهیرالدوله با تکیه بر تاریخ بی دروغ» به رشته ی تحریر درآمده است و سعی دارد پاسخی درخور برای سؤالات زیر بیابد: ویژگی های تاریخ نگاری تاریخ بی دروغ چه می باشد؟ این اثر به چه میزان از تاریخ نگاری دوره قاجار تأثیر پذیرفته است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است به دلیل حضور نویسنده در جریان وقایع این کتاب از اهمیت ویژه ای در تاریخ نگاری دوره قاجار دارد. همچنین از جمله ویژگی های تاریخ نگاری این اثر می توان به سبک بیان ساده، ریشه یابی و تحلیل وقایع، موضوع محور بودن و بیان احساسی و پیش داوری در بیان وقایع اشاره کرد.

هدف : تحلیل علل تعامل و تقابل بنی صدر با مجلس در انتخاب نخست وزیر و کابینه. روش/ رویکرد پژوهش : داده ها از منابع کتابخانه ای و آرشیوی گردآوری  شده است. یافته ها و نتیجه گیری : اختلاف در مبانی فکری (سیاسی و عقیدتی) و حقوقی میان رئیس جمهور با مجلس و نخست وزیر  مانع همکاری آنها  و بروز بحرانی شد که  پس از عزل رئیس جمهور تاحدودی کاهش یافت. گسترش اختلافات اندیشگی و سیاسی میان بنی صدر با نخست وزیر و نمایندگان مخالف رئیس جمهور به تصویب لایحه و طرح هایی در مجلس منجر شدکه قدرت رئیس جمهور را محدود کرد از جمله تصویب طرح هایی که نخست اجازه می داد هرگاه رئیس جمهور مصوبات مجلس را توشیح نکند، نخست وزیر بتواند آن را به اجرا بگذارد و نیز بتواند برای وزارت خانه های بدون وزیر، سرپرست تعیین کند. سرانجام، تصویب طرح عدم کفایت سیاسی بنی صدر به ریاست جمهوری او پایان داد.

تاریخ واقعی را هنگامی می توان صحیح به نگارش درآوردکه متکی برمنابع متقن و اصلی باشد. یکی از منابع اصلی پژوهش های تاریخی، خاطرات می باشد. خاطرات برای پژوهش های تاریخی هم چون مصالحی هستند که مورخ با استفاده از آنها به بازسازی تاریخ می پردازد. خاطره نویسی از یک طرف بخش بزرگی از زوایای پنهان تاریخ هر ملت که به هر علل در مکتوبات و مدارک و منابع اسنادی و نوشتاری آن ملت ناشناخته مانده است را منتشر می نماید؛ از طرف دیگر می توان از طریق بررسی آن، تجربیات گذشتگان را به آیندگان انتقال داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، چند تن از سفرای خارجی خاطرات خویش را منتشر کرده اند. یکی از اینها آنتونی پارسونز (۹ سپتامبر ۱۹۲۲-۱۳ اوت ۱۹۹۶)، آخرین سفیر انگلیس در ایران، می باشد. وی درخاطرات خویش با عنوان «غرور و سقوط» به حوادث و رخدادهای دوران سفارتش در ایران طی سالهای 1979-1974 م/1357-1352 پرداخته است. سؤال اصلی مقاله حاضر این است که آنتونی پارسونز در دوران سفارتش در تهران چه روایتی از تحولات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ایران داشته است؟ اهمیت این خاطرات از این حیث است که وی کوشیده تا مشاهدات خود را درباره ی اشخاصی نظیر: خاندان سلطنتی، رجال مملکتی، سفرا و نمایندگان خارجی، همچنین حوادث رخ داده طی مأموریتش در ایران را تشریح و تبیین نماید. یافته های این بررسی نشان می دهد کتاب"غرور و سقوط"با وجود داشتن اشتباهات تاریخی و مفهومی، تحریف واقعیت های تاریخی، تناقض و جانبداری یک جانبه از پهلوی، عدم ارائه اسناد و مدارک متقن برای اثبات مطالب کتاب، به علت اینکه نویسنده به عنوان سفیر یک کشور تأثیر گذار اروپایی در تهران شاهد و ناظر اتفاقات سیاسی، اجتماعی کشور بوده است، اطلاعات نابی را به خواننده انتقال می دهد. نگارنده در این مقاله تلاش نموده است با روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع مستدل به نقد این کتاب از سه منظر شکلی، روشی و محتوایی بپردازد.