مهرداد یوسف زمانی

بررسی تاریخ معماری خانه های دوره پهلوی اول در منطقه غرب ایران و به ویژه شهر سنندج، نشانگر آن است که این موضوع کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. با تغییر و تحولاتی که در این شهر رخ داده، در معماری مسکونی نیز دگرگونی ایجاد و موجبات معماری متفاوت را فراهم نموده است. حضور گروه های مهاجر از جمله شاهزادگان قاجاری و برخی افراد صاحب منصب اداری و دیوانی و نیز ازدواج فرزندان والیان با برخی شاهزادگان قاجاری و حتی بعضی از منصوبان دولتی از جمله عوامل موثر بوده که در کنار آنها می توان به حضور معماران و هنرمندان از شهرهای دیگر و از جمله تهران برای طراحی و ساخت اشاره کرد. طبق بررسی های انجام شده، تاکنون مطالعات مدون و منسجمی در زمینه خانه های سنندج و به طور خاص گونه شناسی کالبدی- فرهنگی آنها صورت نگرفته است. با توجه به ضرورت انجام این تحقیق در این مقاله ابتدا بررسی خانه از دیدگاه های مختلف، سپس گونه شناسی خانه های شهر سنندج در دوره پهلوی اول و در نهایت به شناخت ویژگی های کالبدی- فرهنگی این خانه ها پرداخته شده است. نوشتار حاضر رویکردی کیفی و روش کار به لحاظ نوع نتایج توصیفی- تحلیلی می باشد. از روش میدانی و کتابخانه ای در گردآوری اطلاعات بهره گرفته شده و از ابزارهایی همچون نقشه کشی، عکاسی و نقشه برداری استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خانه ها در دوره پهلوی اول در شهر سنندج دارای دو گونه، با ویژگی های خاص خود هستند. گونه ای کاملاً تحت تاثیر معماری منطقه کردستان و گونه دیگری تحت تاثیر معماری مناطق مرکزی ایران می باشد.

از اساسی ترین اهداف طراحی معماری، تولید کالبدی برای پاسخگویی به نیازهای انسانی اعم از کار، اسکان، فراغت و ارتباطات می باشد. علاوه بر این تنوع کاربری، گوناگونی افراد (در عین وحدت) و ویژگی های رفتاری اختصاصی هر فرد و همچنین شرایط مکانی و زمانی خاص هر پروژه، توجه به خواسته ها، دیدگاه ها و نظرات بهره بردار را پراهمیت می نمایاند. در میان مجموعه دروس آموزش طراحی معماری توجه به اقلیم، تکنیک های ساخت و ساز، بستر جغرافیایی طرح، روابط خارجی و داخلی و همچنین گونه های طراحی، عنوان گردیده اما به مقوله مهارت ارتباط گیری و نیازسنجی بهره بردار، علوم مرتبط با این امر و تکنیک های متناسب آن بسیار کمرنگ و در حد اشاراتی جزئی بسنده شده است. لذا پرداختن به دروس "اصول طراحی معماری مشارکتی" ضروری و حیاتی به نظر رسیده و چه بسا بسیاری از نامطلوبیت های فضایی را جبران و بهره وری فضایی را ارتقاء می دهد. این کنکاش در راستای نیل به چارچوب مفهومی این درس بوده که در پی آن اهداف تجربی و نظری آموزشی (سیلابس ها) و غایت های پرورشی (تکنیک های چند مرحله ای) نیز حاصل می گردد. این پژوهش از حیث هدف بنیادی و از نظر جمع آوری اطلاعات از شاخه پیمایشی و همبستگی است و جمع آوری اطلاعات توسط پرسش نامه بسته پاسخ صورت می پذیرد، که بر روی 175 نفر از کارفرمایان بخش دولتی و خصوصی در موضوعات ابنیه عمومی، اداری و مسکونی اجرا گردیده و روش نمونه گیری به صورت نمونه گیری در دسترس می باشد. نتایج پژوهش می تواند در دو واحد نظری-عملی و با پیش نیاز دروس مقدمات طراحی معماری 1 و 2، روش تحقیق، مبانی نظری معماری و طراحی معماری 1و2 ارائه گردد.

به موازات شکل گیری جوامع انسانی، پدیده مشارکت در جهت تقویت روابط اجتماعی متناسب با تنوع نگرش و مکاتب ظهور یافته است که با رشد نهضت های انسان شناختی مشارکت بهره برداران سرلوحه طراحان معماری قرار گرفته و یکی از عوامل مهم در پایداری اجتماعی گردیده است. این پژوهش با معرفی زمینه ها و افق های مشارکت و دیرینه این پدیده درطراحی مسکن، سعی در معطوف داشتن توجهات دست اندرکاران تولید مسکن به بهره گیری از پتانسیل های اجتماعی این مقوله داشته تا شناخت مناسبی برای انتخاب رویکرد منطقی طراحی، در جلب مشارکت فکری قطب های طراحی مسکن بدست آید. از دیگر اهداف، سوق سطح مشارکت بهره بردار از توجه نیازهای فیزیولوژیکی، به خود یابی، بوسیله طراح است که در این راستا، دسته بندی نیازهای انسانی و نوع مشارکت متناسب با آن، محدودیت ها و دامنه های دخالت طراح و بهره بردار، باز تعریف مقولات طراحی مشارکتی، از مراتب تحقیق می باشد. سپس با بهره گیری از مولفه ها و اهداف در برگیرنده آنها، ابزار نظر سنجی طراحی و به سنجش گذاشته می شود. در خاتمه علاوه بر کسب عوامل اصلی و تحلیل فرضیه ها، به مدلی در برگیرنده روابط میان عوامل فرآیند طراحی مشارکتی دست می یابیم. مطالعه بر گرفته از بررسی های توصیفی -استنتاجی، کتابخانه ای، مصاحبه، سنجش میدانی و تحلیل آماری آنها می باشد