محسن بینا

پدیده ی گردوغبار یکی از مهم ترین مخاطرات طبیعی در جنوب غربی ایران است که در سال های اخیر افزایش قابل توجه داشته و به صورت یک معضل جدی درآمده است که ادامه حضور و گسترش بیشتر این پدیده می تواند طی چند سال آینده آسیب های جبران ناپذیری بر سلامت جامعه و محیط زیست وارد کند؛ لذا به کارگیری تمهیداتی جهت مقابله و رفع این مشکل، ضروری به نظر می رسد. از آنجا که کاهش آلودگی هوای شهر کار دشواری است، پس توجه به هوای داخلی خانه ها، سهم عمدهای در ایجاد سلامت خواهد داشت. که هدف از این پژوهش  یافتن راه کاری معمارانه است که بتواند هوای داخلی خانه را بدون تولید گازهای مضر تصفیه کند. سوالی که برای این پژوهش مطرح است این است که میزان غلظت غبار در اتاقی که مجهز به اتاقک سکون است، با غلظت غبار در دیگر فضاها چه تفاوت هایی دارد؟  در این پژوهش از بین سه روش متداول تصفیه غبار، روش استفاده از "اتاقک سکون" تعیین شده و مورد بررسی قرار گرفت؛ که به صورت تجربی یک نمونه آزمایشی از این اتاقک در یک اتاق از خانه های دزفول تعبیه شد؛ و مورد آزمون قرار گرفت. این آزمایش حدود یک ماه به طول انجامید. در طول این زمان میزان ته نشست غبارها به صورت روزانه، اندازه گیری شدند. با تحلیل این داده ها، تأثیر اتاقک سکون در تصفیه غبار فضای داخل ساختمان نسبت به عدم استفاده از آن اثبات شده است. همچنین، نتایج این داده ها نسبت به جهت وزش باد مشخص شده است و تاثیر آن (داده ها ) در 73 درصد از موارد با موفقیت موجب تصفیه هوا گردیده است. در نتیجه، استفاده از اتاقک سکون به عنوان راه کاری جهت مقابله با ریزگردها در فضای داخلی ساختمان پیشنهاد شده است.

غبار هوا وضعیت پرمخاطره ای را در فضای زندگی مردم جنوب غربی ایران به وجود آورده و به بهداشت هوای تنفس آن ها آسیب زده است؛ لذا برای چاره اندیشی و رفع این مشکل، لازم است متخصصان رشته های گوناگون از جمله محیط زیست، بهداشت محیط، زمین شناسی، جغرافیای طبیعی، شیمی آلودگی هوا، مکانیک سیالات، هواشناسی، طراحی محیط، منابع طبیعی و... همدیگر را یاری کنند، زیرا این معضل را یک گروه تک تخصصی نمی تواند برطرف کند. در این میان، شایسته است معماران با مشارکت مؤثر خود، برای رفع این معضل نهایت تلاششان را بکنند. همچنین، لازم است آنان در این راه، به عنوان طراحان جامع، ضمن مسیریابی مناسب نقش هماهنگ کننده و عامل ربط دهنده تخصص های مختلف را برای بهسازی شرایط فضاهای سکونتی ایفا نمایند. در این نوشتار، ضمن بیان معضل و طرح مسئله برای یافتن سمت مناسب برای جهت گیری بناها، به منظور نصب خشت اولِ طراحی، در ابتدا موردهای مطالعاتی با پوشش مناسب سطح شهر دزفول، از بین بناهای باقابلیت تعیین شده اند؛ سپس، به یافتن راه و روش مناسب برای معیّن کردن میزان (کم) هر بعد از ابعاد اصلی این معضل اقدام شده است تا در وضعیت های مختلف، آن مقادیر قابلیت تحلیل و مقایسه را در اختیار قرار دهند. پس از آن جمع آوری طولانی مدت داده ها (اندازه گیری ریزگردها از جهت های چهارگانه ساختمان و داده های هواشناسی) از وضعیت های مختلف بناهای مورد مطالعه صورت گرفته است. سپس، با تحلیل داده های جمع آوری شده و بحث درباره آن ها، به بررسی نتایج پرداخته شده و در نهایت، سمتی از ساختمان ها که بیشترین آلودگی را ته نشست می کند و نیز سمتی از بنا که بیشترین ذرات را به صورت معلق در هوا نگه می دارد، نسبت به جهت وزش باد، مشخص و معرفی شده اند (البته فراوانی چنین وضعیتی 95 درصد از برداشت ها را پوشش داده). بدین ترتیب، با استفاده از شناسایی باد غالب هر منطقه، تعمیم پذیری نظریه این پژوهش میسر شده است.

امروزه برای جبران صدمات انقلاب صنعتی برطبیعت، بشر ناگزیر به اقداماتی شده است که براصول توسعه پایدار مبتنی باشد. این درحالی است که درسرزمین ما همانند بسیاری از نقاط دارای تمدن کهن اندیشه های مبتنی بر تعامل اندیشمندانه با طبیعت تا پیش از ظهور وبروز مظاهر مدرنیسم وجود داشته است. ساخت بناهای متناسب بااقلیم وبدون نیازبه استفاده از انرژی های فسیلی برای سرمایش وگرمایش با دستاورد حفظ محیط زیست ازجلوه های همین تعامل محسوب می گردد. مقابله با وضعیت آب وهوایی حاد خوزستان مهم ترین دغدغه معماران ودست اندر کاران ساختمان سازی از گذشته تا حال این دیاربوده است. بررسی و تحلیل یکی از روش های سنتی مقابله با این معضل اقلیمی را می توان مسئله اصلی شکل گیری این مقاله دانست. شوادون (Shavadoon)اززمان باستان یک مأمن مناسب برای فرار از تنگنای شدید اقلیمی بوده که تازمان معاصر استفاده از آن در دزفول رایج بوده است به طوریکه درهرخانه یک شوادون حفرشده است. این نوشتاردر ابتدا با بیان و معرفی بخش های مختلف شوادون ها نظیرصحن؛"کت"؛"دریزه"؛"تال" وپله پهن خصوصیات ویژه هریک را تبیین می کند. سپس با تجزیه و تحلیل عملکردهای متعدد آن، عواملی را که موجب خنکی آن شده مورد بررسی قرار می دهد و درنهایت نکاتی راکه طراحان ودست اندرکاران می توانند از شوادون وخصوصیات اقلیمی آن اقتباس نمایند پیشنهاد می گردد.