رحمت الله بهرامی

توسعه سریع و شتابان شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه و تمرکز روز افزون جمعیت و فعالیت ها در برخی از مناطق، توازن و تعادل منطقه ای را برهم زده است. چنین ویژگی را می توان معلول    سیاست های رشد قطبی شدن دانست که در نتیجه آن بخش عمده ای از امکانات کشور در یک یا چند منطقه متمرکز  و سایر مناطق از پروسه توسعه باز می مانند. برای ایجاد تعادل مکانی و نظم فضایی، علم برنامه ریزی منطقه ای مطرح و هدف آن رفع نابرابری های منطقه ای و ناحیه ای می باشد. این مقاله در راستا تمرکز گرایی و تحلیل نابرابری های منطقه ای در سطح ناحیه ای (استان آذربایجان غربی) از نظر امکانات و خدمات در زمینه های مختلف می پردازد. تحقیق به دنبال پاسخ به این سوأل است که تفاوت توسعه و نابرابری های ناحیه ای در شهرستان های استان آذربایجان غربی به چه اندازه است؟ آیا ارتباطی بین سطح توسعه و نرخ شهرنشینی در کشور وجود دارد؟ روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی بوده که در آن24 شاخص کمی و کیفی انتخاب و بعد از وزن دهی به آنها با استفاده از روش آنتروپی شانون،14 شهرستان استان آذربایجان غربی با روش تاپسیس خطی  درجه توسعه یافتگی با تعیین رتبه بندی مشخص و سپس با استفاده از ضریب همبستگی ارتباط سطح توسعه با نرخ شهرنشینی در استان بررسی شده است. نتایج تحقیق ضمن ارائه رتبه بندی شهرستان های استان به لحاظ توسعه؛ مؤید ارتباط معنادار بین سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان با نرخ شهرنشینی آنها دارد.

در حال حاضر، صنعت گردشگری یکی از منابع مهم تولید، درآمد، اشتغال و ایجاد زیر ساخت ها برای نیل به توسعه پایدار بشمار می آید. گردشگری روستایی گرایشی نوین در صنعت گردشگری است، که از دهه 50 به بعد مطرح گردید. امروزه صنعت گردشگری روستایی به عنوان یک راهبرد می تواند با برنامه ریزی اصولی و شناسایی مزیت ها و محدودیت های گردشگری روستایی، نقش موثری در توسعه و تنوع بخشی به اقتصاد منطقه ای برعهده داشته باشد، مقاله حاضر با هدف شناسایی پتانسیل ها و محدودیت های توسعه گردشگری روستایی و راهبردها و راهکارهایی جهت توسعه گردشگری در مناطق روستایی استان کردستان(سنندج، سروآباد و مریوان) که منجر به توسعه روستایی می گردد ارائه نماید. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی از نوع پیمایشی و مطالعات کتابخانه ای است. برای تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدها از مدل SWOT استفاده شده است. جامعه آماری را 11آبادی با جمعیت بالغ بر10500 نفر است .همچنین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران265 در سه گروه124 نفر ساکنین محلی، 21نفر از مسئولان و120نفرگردشگر مشخص گردید. نتایج یافته ها نشان می دهد که آستانه آسیب پذیری مناطق روستایی مناطق مذکوربسیار بالاست و نیازمند بازنگری و ارایه سیاست های مناسب در جهت رفع محدودیت ها و استفاده از مزیتهای نسبی موجود می باشد.

فرایند توسعه در کشورهای درحال توسعه، این امر را معلوم ساخته که توسعه روستایی ضرورتی بنیادین برای توسعه ملی است و می باید در اولویت برنامه­های توسعه ای قرار گیرد. روستاهای استان کردستان از نظر توسعه در محیطی ناپایدار و از نظر جغرافیایی در سکونتگاه­هایی تقریباً کوچک و پراکنده زندگی می­کنند. حدود 51/40 درصد جمعیت استان در روستاها زندگی می­کنند و بیش از 68 درصد جمعیت روستایی در نقاطی کمتر از 300 نفر؛ یعنی کمتر از حد میانگین جمعیت روستایی کشور زندگی می­کنند. استان کردستان یکی از استان های توسعه نیافته کشور است و به ­نظر می­رسد که توسعه روستایی در این استان با چالش­هایی جدی روبه روست. برای شناخت بهتر از وضعیت موجود دیدگاه های کارشناسی41 نفر از صاحبنظران توسعه در استان، دیدگاه­های آنها را در پنج بخش اقتصادی،مدیریتی و برنامه ریزی، اجتماعی، اکولوژیک، فیزیکی وکالبدی و براساس آنالیز عاملی مورد سنجش قرار داده ایم و بر همین اساس نتایج عمده چالش توسعه استان در دو بعد طبیعی و انسانی به ترتیب اولویت عبارتند از: اقتصادی،80/.درصد، کالبدی- فیزیکی80/0 درصد، محیطی واکولوژیک 74/0درصد، مدیریت برنامه ریزی70/0 درصد، اجتماعی69/0 درصد.

مسکن به عنوان سرپناه از مهم ترین نیازهای انسان بوده و همواره در اولویت برنامه ریزهای توسعه­ی اقتصادی- اجتماعی دولت ها قرار دارد. مسکن نشأت گرفته از هویت دینی، مذهبی، فرهنگی، تاریخی و به نوعی تقابل انسان با طبیعت را نشان می دهد. ایران کشوری تقریباً نیمه روستایی است و خیلی از سکونتگاه های آن بر بنیاد معماری بومی و سنتی بنا گردیده اند. این تحقیق در پاسخ به این سؤال است که مسکن روستایی استان کرمانشاه از نظر شاخص های استاندارد مسکن از چه وضعیتی برخوردار هستند؟ روش مطالعه توصیفی- تحلیلی است و با 15متغیر کمّی و کیفی مسکن مورد مطالعه قرار می گیرد. نتایج یافته ها نشان می دهد مناطق روستایی استان کرمانشاه در سال 1385 تعداد 17779 واحد مسکونی کمبود داشته. از نظر استحکام 8/43 درصد مسکن روستایی استان کرمانشاه بادوام، 9/33 درصد کم دوام و2/22 درصد دیگر بی دوام هستند. بیش از 74 درصد از واحدهای مسکونی روستاهای استان کرمانشاه کمتر از100متر زیربنا دارند. یافته ها نشان می دهد قدمت ساخت مسکن روستایی بیش از 25 درصد از واحدهای مسکونی دارای قدمتی بیش از 25سال دارند. از نظر پهنه لرزه خیزی نیز حدود 95 درصد مساحت استان کرمانشاه در موقعیت خطر خیلی زیاد و زیاد قرار دارد. به منظور پیشگیری از بلایای طبیعی و بهبود وضع مسکن روستایی لزوم استفاده ­از استانداردها در طراحی مسکن از نظر خصوصیات تکتونیکی، معماری، مصالح ساختمانی، تراکم های جمعیت­ وگستردگی محیط فیزیکی، نقش و عملکرد ناحیه، شبکه راه ها و ... باید مورد توجه قرار گیرد.

نتیجه مطالعات جغرافی دانان کشور نشان می دهد که آرایش مکانی- فضایی روستاها متاثر از دو دسته عوامل محیط طبیعی و بوم شناختی، و روندهای اجتماعی- اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. در گذشته، بیشتر عواملی مانند آب و امنیت در اولویت مکان گزینی روستاها بود و کمتر به خشونت های طبیعی مانند زلزله و رانش زمین توجه می شد. بی توجهی بدین پدیده های طبیعی آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی را دوچندان کرده است. امروزه برنامه ریزان بر این باورند که زلزله پیش از آنکه مسئله ای طبیعی باشد، یک مسئله اجتماعی است. کشور ما جزو پنج کشور زلزله خیز دنیا به شمار می رود. استان کردستان بر روی گسل معروف سنندج- سیرجان قرار دارد. نتابج به دست آمده از وضعیت ساختمان های روستایی و میزان مقاومت آنها در برابر زلزله نشان می دهد که 4/98 درصد از سکونتگاه های روستائی استان کردستان فاقد امکانات ضد زلزله می باشند.