حمید برقی

از پیش نیازهای مهم در ارتباط با تحقق سند راهبردی آمایش استان کردستان به عنوان سند مبنا و بالادستی توسعه این استان که متکی بر توان های محیط طبیعی و انسانی واقع در نواحی روستایی است، شناسایی و برطرف نمودن چالش های پیش روی سیاست گذاری مطلوب توسعه روستایی در راستای افزایش توان نقش آفرینی مؤثر در مسیر تحقق اهداف و مأموریت های تعریف شده این سند است. در این راستا، پژوهش حاضر با ماهیتی کیفی و روش توصیفی- تحلیلی به گردآوری داده های مبتنی بر مصاحبه های نیمه ساختارمند با عوامل و ذی نفعان دخیل در عرصه توسعه روستایی و منطقه ای استان (تعیین شده به روش هدفمند) پرداخته است. تجزیه و تحلیل داده ها پس از حصول به اشباع نظری با تکنیک تئوری بنیادی در راستای ترسیم الگوی پارادایمی، مبتنی بر شناسایی عوامل علی، محوری، زمینه ای، مداخله ای، راهبردها، پیامدها و در نهایت، ترسیم الگوی نهایی چالش های سیاست گذاری توسعه روستایی استان با تأکید بر نقش آفرینی در مسیر تحقق سند راهبردی آمایش استان انجام گرفت. یافته ها با توجه به تعدد بازیگران، پیچیده و درهم تنیده بودن صحنه گسترده عرصه های توسعه روستایی و توسعه منطقه ای و اسنادی با ماهیت فضایی به مانند سند آمایش نشان دادند که فاصله از سیاست گذاری توسعه منطق ه ای بر پایه مدیریت یکپارچه فضا (با تأکید بر سند راهبردی آمایش استان)؛ کیفیت نامناسب سیاست های توسعه روستایی؛ اشکالات فرایند سیاست گذاری (مسئله شناسی، تصمیم سازی و تدوین سیاست ها)؛ ضعف در حکمروایی روستایی و شناخت و ذهنیت نامناسب شخصی سیاست گذاران توسعه ای مبتنی بر اصول منطقه گرایی قدیم، سیاست گذاری خردگرا و بخشی نگری به توسعه روستایی استان، مهم ترین چالش ها در این عرصه هستند. لذا اصلاح فرایند، محتوا و کیفیت سیاست گذاری بر پایه منطقه گرایی نوین، توسعه یکپارچه روستایی و خلق و ساماندهی فضای کمیاب توسع ه ای، لازمه اصلاح وضعیت نامطلوب موجود می باشند. بر این مبنا، حرکت در مسیر ساماندهی فضای توسعه ای استان و ساخت توسعه منطقه ای پایدار مبتنی بر نقش آفرینی نواحی روستایی در فضای جغرافیایی آن در چارچوب سند آمایش، نیازمند نگرش سیستمی، مدیریت یکپارچه و هم افزا در ساختار و فرایند سیاست گذاری شبکه ای و ذی نفع محورانه خواهد بود.

حکمروایی خوب با دارا بودن مهمترین اصول و معیارهای نظیر مشارکت مردمی، پاسخگویی، مسئولیت پذیری، قانون محوری، شفافیت، کارایی و اثربخشی، عدالت و برابری، اجماع گرایی و مشروعیت یکی از رویکردهای نوین مدیریتی و رهیافت جدید توسعه و کاهش فقر به ویژه در نواحی روستایی می باشد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف تحلیل تطبیقی الگوی حکمروایی خوب روستایی در بخش مرکزی شهرستان پلدختر و بخش موسیان شهرستان دهلران تدوین شده است. حجم نمونه پژوهش طبق فرمول کوکران، 284 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در روستاهای دو بخش مرکزی و موسیان هستند. تجزیه و تحلیل داده های استنباطی با استفاده از آزمون T صورت گرفته است، همچنین رتبه بندی روستاهای نمونه به لحاظ وضعیت حکمروایی روستایی با استفاده از تکنیک چند معیاره TOPSIS صورت گرفته است. نتایج بدست آمده از روش تاپسیس نشان می دهد که وضعیت حکمروایی در بخش موسیان شهرستان دهلران بهتر از بخش مرکزی شهرستان پلدختر می باشد، و آزمون تی تک نمونه ای نشان داده است که میانگین همه مولفه های حکمروایی خوب روستایی بالاتر از حد متوسط بوده و مقدار سطح معنی داری آنها کمتر از 05/0 است. نتایج آزمون لوین نیز نشان می دهد بین دو بخش مرکزی و موسیان در خصوص حکمروایی و مولفه های آن به جز مسئولیت پذیری تفاوت معناداری وجود دارد (t≥1.96; p≤0.05)؛ در بخش موسیان میانگین مولفه های (مشارکت، پاسخگویی و شفافیت) بیشتر از بخش مرکزی پلدختر و در مولفه های (قانونمندی، توافق جمعی، عدالت محوری، کارایی و اثربخشی) کمتر از بخش مرکزی پلدختر بوده است.

مقدمه: با توجه به گستردگی قلمرو جغرافیایی جامعه عشایری ایران، در این فضای زیستی سکونتگاه های روستایی متعددی قرار دارند که علی رغم ظرفیت های متعدد، با چالش هایی از جمله فقر، بیکاری، مهاجرت و ... مواجه هستند. در این میان توسعه کارآفرینی گردشگری می تواند ظرفیت مهمی در راستای حل چالش های توسعه در این روستاها باشد.هدف پژوهش: بررسی تأثیر شاخص های کارآفرینی گردشگری بر توسعه پایدار روستایی در شهرستان اردل، هدف اصلی پژوهش حاضر است.روش شناسی تحقیق: این پژوهش با ترکیبی از روش های پیمایشی و توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل 7574 سرپرست خانوار است و با استفاده از نرم افزار سمپل پاور، 220 نفر به عنوان نمونه آماری در نظر گرفته شد. ابزار اصلی جهت جمع آوری داده های میدانی، پرسشنامه است که روایی و پایایی آن تأیید شده است. برای توزیع پرسشنامه ها از روش نمونه گیری طبقه ای استفاده شد. پرسشنامه ها، در میان 18 روستا شهرستان اردل، که به صورت هدفمند انتخاب شده اند، توزیع شد و نمونه گیری نهایی با روش تصادفی ساده بوده است. برای تجریه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی این مطالعه، شهرستان اردل واقع در استان چهارمحال و بختیاری است.یافته ها و بحث:  یافته های پژوهش نشان داد در مدل رگرسیونی برازش شده، متغیرهای مستقل پژوهش توانسته اند 36 درصد توسعه پایدار روستایی را تبیین نمایند. در میان شاخص های کارآفرینی گردشگری، شاخص سازگاری اجتماعی فرهنگی با ضریب بتای 556/0، بیشترین اثر را بر توسعه پایدار روستایی داشته است.نتایج: با توجه به اینکه کارآفرینی گردشگری بر توسعه پایدار روستایی اثرگذار است، توسعه و ترویج کارآفرینی گردشگری از طریق حمایت بخش دولتی و خصوصی با در نظر گرفتن مشارکت فعال روستاییان در این فرایند، امری ضروری و منطقی به نظر می رسد.