نیروهای مسلح، انس با قرآن و یک پیشنهاد

مقدمه

قرآن کریم، کتابى است آسمانى که در گذر زمان هرگز دچار تغییر یا کاستى و فزونى نگردیده است. آیات نورانى اش را خداوند یکتا بر حضرت محمد(ص) فرود آورده تا انسان را از وادى جهل و غفلت رهایى بخشد، و به سوى نور و تکامل راه نماید:

هُوَ الَّذِى یُنَزِّلُ عَلَى عَبْدِهِىآ ایَـتٍم بَیِّناتٍ لِّیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّـلُماتِ إِلَى النُّورِ

(حدید: 9)

او کسى است که آیات روشنى بر بنده اش (محمد(ص)) نازل مى کند تا شما را از تاریکى ها به سوى نور ببرد.

در قرآن کریم، مطالب فراوانى وجود دارد که پیش از نزول قرآن، در دنیا یافت نشده و پس از آن نیز کسى مانند آن را نخواهد آورد. دلیل این حقیقت نیز آشکار است؛ قرآن سخن خدا است، مگر کسى مى تواند مانند خدا سخن بگوید؟

از سوى دیگر محتواى معارف قرآنى به اندازه اى عمیق و پر مایه است که جز پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت عصمت(ع) هیچ مغز متفکرى توان درک همه حقایق آن را ندارد. این کتاب الهى سفره پهن و گسترده معنویاتى است که همه تشنگان علم وعرفان را سیراب و سرشار مى کند بدون آنکه هرگز از طراوت، نشاط و شکوفایى آن کاسته شود. امام خمینى(ره)، این عاشق دلباخته قرآن، در توصیف قرآن کریم مى فرماید:

بدان که این کتاب شریف، چنانچه خود بدان تصریح فرموده، کتاب هدایت و راهنماى سلوک انسانیت و مربى نفوس و شفاى امراض قلبیه و نور بخش سیر الى اللّه است.

بالجمله، خداى تبارک و تعالى به واسطه سعه رحمت بر بندگان، این کتاب شریف را از مقام قرب و قدس خود نازل فرموده و به حسب تناسب عوالم تنزل داده تا به این عالم ظلمانى و سجن طبیعت رسیده و به کسوه الفاظ و صورت حروف درآمده، براى استخلاص مسجونین در این زندان تاریک دنیا و رهایى مغلولین در زنجیرهاى آمال و امانى، و رساندن آنها را از حضیض نقص و ضعف و حیوانیت به اوج کمال و قوت و انسانیت، و از مجاورت شیطان به مرافقت ملکوتیّین بلکه به وصول به مقام قرب و حصول مرتبه لقاء اللّه که اعظم مقاصد و مطالب اهل اللّه است... .

البته قرآن شریف، علاوه بر راهنمایى در جهات معنوى و سلوک به سوى خدا، به جهات مادى و اجتماعى زندگانى انسانها نیز توجه نموده و رهنمودهاى فراوانى براى تأمین سعادت این جهانى مردم هم ارائه کرده است.در پرتو عمل به این رهنمودها،حیات اجتماعى بشر اصلاح مى گردد و همگان مى توانند به اهداف والاى انسانى برسند. البته بدیهى است که لازمه اینگونه عمل کردن، آشنایى با این کتاب آسمانى و انس مداوم با آن است.

ضرورت انس با قرآن

«انس با قرآن» از برترین لذاتى است که دلدادگان به قرآن، از آن بهره مى جویند و در پناه آیات آسمانى اش، آرامش و معنویت کسب مى کنند. آنان در پرتو انوار این کتاب الهى، راه را از چاه مى شناسند و از ظلمات به در مى آیند؛ چرا که این کتاب، تجلى خداوند بر مردم است، کتاب، نور و رحمت و هدایت است،برخى را بشارت و برخى را انذار مى دهد، مقام مکنونى است که نه تنها کوهها تحمل آن را ندارند، بلکه مجموعه آسمانها و زمین نیز از حمل آن ناتوان اند، اما انسان تحمل چنین حقیقتى را دارد و در این راه با شوق تمام، دلداده آن مى شود، به گونه اى که امیرمؤمنان در ترسیم زندگانى چنین بندگانى مى فرماید:

(پرهیزکاران) در شب برپا ایستاده، قرآن را جزء به جزء و با اندیشه مى خوانند، با قرآن جان خود را محزون مى دارند و داروى درد خود را در آن مى یابند. وقتى به آیه اى برسند که تشویقى در آن است با شوق و طمع (بهشت) به آن روى آورند و مى پندارند که نعمت هاى بهشت برابر دیدگانشان قرار دارد و هرگاه به آیه اى مى رسند که ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن مى سپارند و گویا صداى بر هم خوردن شعله هاى آتش در گوششان طنین افکن است.

پس قامت به رکوع خم کرده، پیشانى و دست و پا بر خاک مالند و از خدا آزادى خود را از آتش جهنم مى طلبند.

و به راستى چرا چنین نباشند در حالى که به فرموده رسول رحمت: «برترى قرآن بر دیگر سخنان چون برترى خداوند بر مخلوقاتش است»و «قرآن، سفره گسترده الهى است، پس به قدر توان از آن، توشه برگیرید.»

و مولاى متقیان هشدار داده است که:

آگاه باشید که بر کسى از پس قرآن فقرى نخواهد بود و نه براى کسى قبل از قرآن، غنایى حاصل است. پس به جهت دردهایتان، از قرآن بهبودى طلب نمایید و به واسطه قرآن بر سختیها یارى بجویید، چرا که در آن شفایى از بزرگ ترین دردها، یعنى کفر، نفاق، تباهى و ضلالت است. پس به واسطه قرآن از خدا درخواست کنید و با عشق به قرآن به سویش رو آورید و با آن از خلقش چیزى نخواهید چرا که بندگان (تاکنون) با چیزى همانند قرآن به سوى خدا روى نیاورده اند.

آرى، قرآن، بهترین سخن، داستان و موعظه و راست ترین گفتارهاست، برترین شفاعت کننده نزد خداست و زنگار قلوب مؤمنان را برطرف مى کند.قرآن بهترین هدایتگر خلق در ظلمات فتنه هاست، چنان که پیامبر خاتم(ص) فرمود:

اى مردم! شما در خانه صلح و آرامش به سر مى برید، در حالى که بر پشت مرکب سفر قرار گرفته اید و حرکت دادن شما با سرعت همراه است! بى شک شب و روز و خورشید و ماه را دیده اید که هر تازه اى را کهنه و هر دورى را نزدیک و هر موعودى را محقق مى گردانند. پس وسایل سفر را براى دورى مسیر گذر مهیا سازید.

پس مقداد بن اسود برخاست و گفت: اى رسول خدا(ص) خانه صلح و آرامش چیست؟ آن حضرت فرمود:

خانه کسب توشه براى رسیدن به مقصد و منقطع شدن از دنیا. پس هر گاه فتنه ها همچون پاره هاى شب ظلمت افزا شما را فرا گرفت و به شبهه انداخت پس بر شما باد مصاحبت با قرآن، چرا که آن، شفاعتگرى مورد پذیرش و شکایت کننده اى مورد تصدیق است؛ و هر که او را در پیش رویش قراردهد، او را به سوى بهشت خواهد کشانید و هر که او را در پشت سر خود قرار دهد او را به سوى آتش به پیش خواهند راند.

و از این رو برگزیدگان الهى همواره با قرآن مأنوس بوده اند و با آن، وحشت تنهایى را از خود زدوده اند. امام على(ع) مى فرماید:

هر کس با قرآن انس گیرد، از جدایى دوستان، وحشتى نخواهد داشت.

ایشان همچنین در جواب گروهى که هنگام سفر از ایشان توصیه اى خواسته بودند، فرمود:

اگر به دنبال مونسى مى گردید، بدانید که قرآن برایتان کافى است.

امام سجاد نیز فرمود:

(حتى) اگر هیچ موجودى بر روى زمین زنده نماند و من تنها باشم، مادام که قرآن با من است، وحشتى نخواهم داشت!

انس با قرآن در نیروهاى مسلح

انس با قرآن مراتبى دارد که از نگهدارى قرآن در خانه آغاز مى شود و با نگاه کردن به آیات قرآن، گوش فرادادن به تلاوت قرآن، تلاوت قرآن و تدبر و تفکر در قرآن کمال یافته، در پایان نیز به مرحله عمل به قرآن مى رسد. اولیاى معصوم ما همه این مراتب را واجد بوده اند و به تناسب حال و مقام خود از آنها بهره مى برده اند. ضرورت انس با قرآن ـ در همه این مراتب ـ بر عموم مؤمنان نیز آشکار است و هر کس به تناسب شأن و وضع خود باید در ارتقاى از این مراتب بکوشد و خود را به خداوند نزدیک تر نماید. اما به نظر مى رسد که ضرورت این انس براى نیروهاى مسلح نظام جمهورى اسلامى دو چندان باشد، چرا که اینان عهده دار دفاع از دین و کیان اسلام و نظام اجتماعى مسلمانند و از همین رو باید در این راه آماده هرگونه فداکارى و جانبازى باشند، این آمادگى نیز تنها در سایه انس و الفت با کلام الهى حاصل مى شود. چرا که وعده هاى الهى در قرآن، بر نیرویشان مى افزاید و آنان را به سوى شوق به لقاى الهى، رهبرى مى کند. همچنین در مواقع خطر، از وابستگى هاى دنیوى شان مى کاهد تا بتوانند براحتى خود را در معرض سختى ها و خطرات قرار دهند.

اما این ضرورت، مسئولیت فرماندهان عزیز نیروهاى مسلح را چندین برابر مى کند، آنان باید براى ارتقاى فرهنگ قرآنى،نیروهاى تحت امر خویش بکوشند،موانع را برطرف سازند و مکانات لازم را فراهم نمایند. مقاله حاضر نیز در توان خود راهکارهایى را جهت ایجاد و افزایش انگیزه کارکنان نیروهاى مسلح نسبت به انس با قرآن پیشنهاد مى کند، بدان امید که با همت والاى فرماندهان عزیز و گرامى، مشکلات بر سر راه، مرتفع شود و کارکنان نیروهاى مسلح با اشتیاق بیشتر به این فریضه الهى بیندیشند و از چشمه روان قرآن سیراب شوند. به امید روزى که بهترین یار هر نیروى مسلح، قرآن کریم باشد، زیرا که امام متقیان(ع) فرمود:

لِیَکُن سَمیرُکَ القُرآنَ

باید بهترین دوست و همنشین شما، قرآن باشد.

پرسش اصلى

با توجه به مباحث فوق که ضرورت انس با قرآن را مستدل مى سازد، این پرسش به ذهن مى رسد که راههاى ایجادانگیزه براى انس با قرآن در نیروهاى مسلح چیست؟

پاسخ: به نظر مى رسد راههاى ایجاد یا افزایش انس با قرآن در نیروهاى مسلح از دو طریق باشد و بهترین بازدهى مربوط به زمانى خواهد بود که این دو، توأم با یکدیگر به مرحله اجرا درآیند: افزایش بینش در کارکنان و ایجاد زمینه عملى در بین آنان.

1. ایجاد یا افزایش بینش در کارکنان

روشهاى زیر مى توانند از جمله راههاى نیل به این هدف باشند.

1 ـ 1. تلاش براى شناساندن اهمیت موضوع «انس با قرآن» به منظور ایجاد حس تشنگى در مخاطبان.

مانند بیان شأن و مقام قرآن از دیدگاه خود قرآن و روایات معصومین(ع)، از جمله اشاره به عظمت قرآن، عظمت لیلة القدر (زمان نزول قرآن)، نزول قرآن از ام الکتاب، تجلى بودن قرآن از سوى خداوند، این که قرآن هدایتگرى است که در هدایتش نقصان وجود ندارد، قرآن وسیله ارتباط و سخن گفتن با خداوند است. بیان اوصاف این کتاب آسمانى از قبیل، حکیم بودن، نور بودن، شفاء بودن... .

2 ـ 1. بیان میزان اهتمام رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) و بزرگان دین نسبت به قرائت و آموزش قرآن، شامل رفتار شخصى پیامبر و امامان معصوم در مورد احترام به قرآن و قرائت و تدبر در آن، تشویق دیگر افراد به خواندن، حفظ، نگهدارى و دقت در معانى قرآن، دستور به تعلیم قرآن به عنوان حق فرزند بر پدر و بیان فضائل مدرسان و معلمان قرآن و مانند آن.

3 ـ 1. معرفى قرآن به عنوان کتاب زندگى و کتاب درمان دردهاى روحى بشر؛ مانند توضیح آنکه قرآن تنها کتابى براى خواندن و ثواب بردن نیست، بلکه کتاب دستورالعمل زندگى مسلمانان، بلکه انسانهاست. البته باید قدرت پاسخگویى قرآن به نیازهاى زمان تفهیم مخاطبان شود و نمونه هایى از مباحث کاربردى آن بیان گردد.

4 ـ 1. بیان تأثیر قرآن بر زندگى انسانها، اعم از تأثیرات مادى آن بر اهل خانه و قرائت کننده و دفع شرور و آفات از اهل منزل و تأثیرات معنوى اش بر قارى آن، با بیان نمونه هاى عینى در جامعه حاضر و نمونه هایى از داستانهاى گذشتگان.

5 ـ 1. بیان پاداش کسانى که در راه اشاعه فرهنگِ قرآنى تلاش مى کنند؛ نظیر پاداشهاى اخروى، شفاعت قرآن در حق آنان، دستگیرى به هنگام سختى ها و از این قبیل.

6 ـ 1. معرفى الگوهاى قرآنى در زمان حاضر و بیان نقش قرآن در تربیت آحاد جامعه، اعم از بزرگسالان و خردسالان. البته معرفى الگوهاى قرآنى که در نیروهاى مسلح شاغل اند، اعم از کادر رسمى یا سربازان و نیز معرفى الگوهایى از بسیجیان نمونه که در رابطه با قرآن متحمل زحمت فراوان و کسب نتیجه شده اند، مؤثرتر است.

7 ـ 1. نشان دادن تأثیر قرآن بر حذف آسیبهاى فردى و مدیریتى کارکنان نیروهاى مسلح. توجه به این مطلب که اگر کارکنان نیروهاى مسلح به قرآن رو آورند، براى رسیدن به اهداف شخصى یا سازمانى چقدر از مشکلات، و آسیبهاى آنان حل شده و در نتیجه هر دو را به هدف مى رساند، البته با بیان مثالهاى عینى در میان نیروها.

8 ـ 1. تبیین جهات اعجاز قرآن، بیان جنبه هاى نظرى این بحث و نیز بیان نمونه هاى عینى واقع شده از اعجاز آیات و سور قرآن، به ویژه اعجازهایى که سبب شده اشخاص یا گروههایى در رفتار و عمل خود تجدید نظر کنند و رفتارشان با گذشته خود تغییر اساسى یابد.

9 ـ 1. تبیین جنبه هاى هنرى قرآن، اعم از آهنگ، موسیقى، نظم و فصاحت و بلاغت خاص قرآن. جنبه هایى که سبب شده این کتاب جاودانى شده و از دیگر کتابها ممتاز گردد.

10 ـ 1. هشدار نسبت به عواقب بى اعتنایى به قرآن، تذکر و تنبه، به این مطلب که کسانى یا جوامعى که در زندگى فردى و اجتماعى خود از قرآن دور شده اند، به چه عواقبى گرفتار آمده و وضعیت فرهنگى، سیاسى، اجتماعى آنان گرفتار چه معضلاتى شده است. البته برخى از این عواقب دنیوى است و برخى اخروى که در جهان آخرت، دامن بى اعتنایان به قرآن را مى گیرد. شکایت پیامبر اکرم(ص) از مهجور ماندن قرآن در میان مسلمانان نیز از همین موارد است.
2. ایجاد زمینه هاى عملى در بین کارکنان

این زمینه ها عبارتند از:

1 ـ 2. قرار دادن افراد در محیط قرآنى؛ مانند اجراى شبى با قرآن، برقرارى جلسات قرائت و تفسیر در مراکز گوناگون نیروهاى مسلح، به همراه جذابیت هاى گوناگون که بتواند به جذب کارکنان و سربازان و گاه خانواده هاى آنها بینجامد.

2 ـ 2. مواجه کردن غیر ارادى افراد با قرآن؛ مثلا با تبلیغات جذاب در محل کار و یا محل اقامت نیروها در مراکز آموزشى و یا منازل مسکونى سازمانى. با نصب آیات برگزیده متناسب و گاه با نصب سخنان بزرگان یا اشعار بسیار جذاب در مدح کلام الهى.

3 ـ2. اهداى کتب و وسایلى که فرد را در ارتباط با قرآن تشویق مى کند؛ مانند اهداى قرآن با چاپ بسیار زیبا، اهداى وسایل صوتى مناسب جهت استماع قرآن، نوارهاى کاست و CD قرآنى.

بدیهى است تنظیم برنامه و راهکارهاى مناسب براى به کارگیرى این وسایل، سازمان را زودتر به هدف مى رساند.

4 ـ 2. برقرارى کلاسهاى جذاب تفسیر و ترجمه و... براى نیروهاى مسلح. لازمه این کلاسها، توجه به تناسب سطح معلومات و پرهیز از روشهاى تکرارى و خسته کننده و نیز همراه بودن با تشویقات و برنامه هاى متنوع است.

5 ـ 2. اجبارى کردن آزمونهاى سراسرى تفسیر در میان نیروها؛ البته با انتخاب تفسیرى روان و ساده.

6 ـ 2. تخصیص جوایز ارزشمند به نفرات ممتاز و یا کل نفرات شرکت کننده در مجالس و کلاسها.

7 ـ 2. سوق دادن دانشجویان سپاه به سمت مباحث قرآنى، با تشویق به انتخاب عناوین قرآنى براى پایان نامه ها.

8 ـ 2. تقویت دارالقرآنهاى موجود در سپاه وتلاش براى راه اندازى نمونه هاى مشابه آن در دیگر مراکز.

9 ـ 2. گنجاندن درس تفسیر در عناوین درسى دانشگاههاى سپاه.

10 ـ 2. ایجاد برنامه هاى قرآنى خاص براى صبحگاهها و انتخاب آیات خاص.

11 ـ 2. ایجاد بخش قرآنى در هفته نامه صبح صادق، با ادبیات به روز و محتواى غنى.

12 ـ 2. آموزش غیر حضورى فرماندهان با نوارها و CDهاى قرآنى و تفسیرهاى 20 دقیقه اى.

13 ـ 2. برگزارى مجامع سالیانه از حفاظ و قاریان قرآن در سپاه و مرتبط نمودن این گونه گروهها با مراکز علمى و پژوهشى کشور و نیز تشویق هاى عملى نظیر اعطاى درجات و بورسیه هاى تحصیلى براى کسانى که در راه اشاعه فرهنگ قرآنى، گامهاى مؤثر بر مى دارند.

پیشنهاد اصلى و نهایى:

به نظر مى رسد براى گسترش فرهنگ قرآنى در میان کارکنان و رسیدن به دو زمینه یاد شده در میان نیروهاى مسلح، لازم است در هر نیروى نظامى نظیر سپاه و ارتش و نیروى انتظامى، ستادى تحت عنوان «ستاد احیاى فرهنگ قرآنى» زیر نظر فرماندهى کل و نمایندگى ولى فقیه در آن نیرو تشکیل شود و اهم اهداف آن از این قرار باشد:

1. مشخص نمودن متولى امور قرآنى در نیروهاى مسلح؛

2. تهیه متون مناسب براى سطوح مختلف و در رشته هاى گوناگون؛

3. تشکیل گروه کارشناسى و انجام مطالعات میدانى براى پیشبرد فرهنگ «انس با قرآن» در نیروهاى مسلح؛

4. جمع آورى تجربیات مراکز و مؤسسات قرآنى، اعم از داخل یا خارج از نیروهاى مسلح؛

5. گنجاندن برنامه هاى قرآنى در سیاست کلان نیروهاى مسلح؛

6. مشخص کردن نقش فعالیت هاى قرآنى در تشویق، تنبیه، عزل و نصب و اعطاى درجات؛

7. تربیت مربیان شایسته براى پیشبرد اهداف قرآنى؛

8. طرح ریزى نظام آموزشى قرآنى براى سربازان وظیفه.