قرآن کریم در نگاه عارفان معاصر
آرشیو
چکیده
متن
صحیفه ی ثانی ( قرآن کریم در نگاه عارفان معاصر ) دسته گلی دیگر است از گلستان پرطراوت قرآن که به صاحبدلان قرآنی تقدیم می گردد ـ این صحیفه نیز در بردارنده نگاه و نکات عرفانی، دلنشین و جذابّی است که از علمای ربانی و نخبگان عرفانی معاصر گرد آمده است تا دل شیفتگان نورانیت قرآنی را نورانی و روشن نماید و اشتیاق آنها را به انس و رفاقت با کلام الله مجید بیشتر سازد و حجاب های مانع فهم و بصیرت قرآنی را زائل کند و حیاتی قرآنی را پیش روی آنها مهیا نماید.
در این صحیفه گلچین نکات ناب قرآنی از حضرت امام خمینی « ره » آیه الله العظمی بهجت ـ آیه الله سید محمد حسین طباطبائی « ره » آیه الله بهاء الدینی و حاج اسماعیل دولابی ( رحمه الله علیهم ) آمده است.
؛ قرآن باب معرفت الله : ( حضرت امام خمینی « ره » ) :
قرآن کریم اشارات بسیار لطیفی دارد. قرآن کریم مرکز همه عرفان هاست. مبدا همه معرفت هاست اگر قرآن نبود باب معرفت الله بسته بود الی الابد. (1)
قرآن شریف به قدری جامع لطایف و حقایق و اسرار و دقایق توحید است که عقول اهل معرفت در آن حیران می ماند و این اعجاز بزرگ این صحیفه نورانیه آسمانی است.
نه فقط حسن ترکیب و لطف بیان و غایت فصاحت و نهایت بلاغت و کیفیت دعوت و اخبار از مغیبات و اِحکامِ اَحکام و اتقان تنظیم عائله و امثال آن که هریک مستقلا اعجازی فوق طاقت و خارق عادت است (2).
آنهایی که به اسرار و دقایق معارف آشنا و از لطائف توحید و تجوید باخبرند وجهه نظرشان در این کتاب الهی و قبله آمالشان در این وحی سماوی، همان معارف آن است و به جهات دیگر چندان توجهی ندارد و هرکس نظری به عرفان قرآن و عرفای اسلام که کسب معارف از قرآن نمودند، کند پایه معارف اسلام و قرآن را که اُسّ اساس دین و دیانت و غایه القصوای بعثت رسل و انزال کتب است می فهمد و تصدیق می کند. (3)
؛ قرآن هدایت گر عصرها و نسل ها ( علامه طباطبائی « ره » ) :
قرآن کریم با آن وسعت عجیبی که در معارف اصولیش و نیز در فروعات متفرعه بر آن اصول هست، از اخلاقش گرفته تا احکام و از احکامش تا عبادات و از سیاسات و اجتماعیات و وعده ها وعیدها و داستان ها و عبرت ها؛ همه و همه بیاناتش به چند اصل برمی گردد و از آن چند ریشه جوانه می زند. اول توحید و عدل، دوم نبوت؛ سوم معاد و فروعات آن؛ چهارم امامت و پنجم هدایت بندگان به سوی آنچه مایه صلاح دنیا و آخرتشان می باشد. (4 )
قرآن به منظور هدایت همه انسان ها در همه ادوار نازل شده تا آنان را به سوی آنچه باید بدان معتقد باشند و آنچه باید بدان متخلق گردند و آنچه که باید عمل کنند، هدایت کند و چون معارف نظری قرآن مختص بر یک عصر خاص و یک حال مخصوص نیست، آنچه را قرآن فضیلت خوانده در همه ادوار بشریت فضیلت است و آنچه را رذیلت و ناپسند شمرده همیشه ناپسند و زشت است و آنچه را که از احکام عملی تشریع نموده نه مخصوص به عصر نزول است و نه مربوط به اشخاص آن عصر، بلکه تشریحی عمومی، جهانی و ابدی است(و انه لکتاب عزیز لا یاتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه) (5 ) و اینکه قرآن کتابی است عزیز که نه در عصر نزول، باطلی در آن رخنه کرده و نه در اعصار بعد رخنه می کند ( و انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون (6)ـ (7 )
؛ چشمه نور ( استاد حاج محمد اسماعیل دولابی ) :
امیرالمومنین علی (علیه السلام ) قرآن را این طور توصیف می کند : ( قرآن چشمه ای است که نورش تمام شدنی نیست ) از این چشمه بنوشید که نوشیدنی است، علم می آموزد، حکمت می آموزد، این قرآن نامه ای است از جانب دوست، هرچه محبت شما نسبت به فرستنده ی نامه زیادتر باشد، قرآن را بهتر می فهیمد. اگر کسی رغبت و محبت نداشته باشد امکان دارد با علم و تعلیم و تعلّم و فشار و ریاضت چیزهایی از قرآن بفهمد اما متشابهات و چیزهای دیگر را نمی فهمد و درک نمی کند و پشت حجاب می ماند. (8 )
قرآن هادی است ( ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم (9 ) ) قرآن هادی راه خداست، نامه ی خداست. فرستاده برای خلقش و با آن نامه از بندگانش وعده گرفته و دعوت کرده است خدا بر سر بنی آدم منت گذاشته و برایشان دعوت نامه فرستاده است، خداوند به حبیبش ( محمد مصطفی ) صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید : ( ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه ( 10) ) ای حبیب من دعوت کن بندگان را با ادب و ملایمت و آرام و با حسنه به سوی رب خودت ـ قرآن دعوت نامه است. انشاء الله از قرآن بهره ببرید و علاوه بر قرآن خوانی، قرآن دان شوید. (11)
؛ مراتب درک قرآن ( حضرت آیه الله بهاء الدینی ) « ره » :
شاید معنای این که قرآن ( سبعه بطون ) یا ( سبعین بطون ) دارد به حسب افق هر ناظر، متفکر و دانشمندی تفاوت پیدا کند. انسان هر اندازه که در مسیر الهی پیشروی کند، استفاده اش از کتاب زیادتر است. لذا علم به کتاب و تفسیر اهل بیت را دیگران ندارند (12). این قدر تفاسیر از عامه و خاصه درباره کتاب نوشته شده است که یا جهات ادبی است، یا جهات فلسفی و اخلاقی، ولکن نسبت به علمی که ائمه ( علیهم السلام ) به کتاب دارند، همه صفر است. این که پیغمبر خدا گفته است : این دو را از هم جدا نکنید ( انی تارک فیکم ثقلین کتاب الله و عترتی (13) ) این دو را نمی توان از هم جدا کرد یعنی اگر جدا کردید، کتاب را نمی توان فهمید و شاید فلسفه هم در اسلام همین است. ( پس درک و فهم قرآن بستگی به تمسک به قرآن و عترت دارد ) هر اندازه انسان در مسیر الی الله و مسیر تمسک تکامل پیدا کند به همان نسبت نیز به مراتب فهم و درک آیات دست پیدا می کند تا جائی که ( و لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین (14) ) انسان کامل چنان که الهیات، معارف، اخلاق، فقه و آیات الهی و قصص را از قرآن می گیرد، طبیعیات را هم می تواند از این کتاب استفاده کند. پس مراتب فهم کتاب به حسب مراتب تکامل انسان، به حسب تقوا و سیر الی الله و مراتب تهذیب و مراتب کمال عقلی است و علم به این کتاب حرکت انسانی و الهی می خواهد. (15 )
؛ قرآن کتاب پیغمبر ساز : ( حضرت آیه الله العظمی بهجت )
معصوم فرموده است (من ختم القرآن، فکانما اُدرجت النُّبُوَّهُ بین جنبیه ولکنّه لا یوحی الیه ) (16) هرکس قرآن را بخواند و یا حفظ کند، گویی که نبوت در وجود او گنجانده شده است، با این تفاوت که به او وحی نمی شود ـ یعنی قرآن عنایت کمال را به او می رساند ـ خدا می داند (حفظ و عمل به قرآن ) این معدن و منبع رحمت الهی چقدر مدخلیت دارد در کمال بخشی انسان (17) قرآن کتابی است که پیغمبر ساز است، زیرا پیغمبران دو گونه اند :
قسم اول؛ پیامبرانی هستند که از جانب خداوند به پیامبری تعیین شده اند.
قسم دوم؛ پیغمبران کمالی، که در اثر ایمان و عمل به دستورات قرآن، به کمالات پیامبر نایل میگردند.
بنابراین قرآن، پیغمبران کمالی تربیت می کند و پیغمبر ساز است البته اگر انسان اهلیت داشته باشد، در و دیوار هم به اذن خدا، معلّم او خواهند بود، وگرنه هیچ سخنی در او اثر نخواهد کرد؛ چنان که سخنان پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در ابوجهل اثر نکرد و یا حتی کسانی که ادعای شاگردی مکتب قرآن پیغمبر می کردند بعد از رحلت آن حضرت چه فتنه ها که به پا نکردند. ( 18 )
والسَّلام
پی نوشت ها :
1- صحیفه نور جلد 17 صفحات 250 تا 252
2- آداب الصلوة صفحات 289 تا 290
3- آداب الصلوة صفحات 289 تا 290
4- پرورش روح در تفسیر المیزان اثر عباس عزیزی ص 369
5- سوره فُصلّت ـ آیه 42
6- سوره حجر آیه 9
7- پرورش روح در تفسیر المیزان اثر عباس عزیزی ص 373
8- طوبای محبت 2 صفحات 141 به بعد
9- سوره اسراء آیه 9
10- سوره نحل آیه 125
11- طوبای محبت 2 صفحات 177 و 188
12- کتاب نردبان آسمان ( درسهایی آیه الله بهاء الدینی ص 40)
13- حدیث نبوی (ص)
14- سوره انعام آیه 59
15- کتاب نردبان آسمان ( درسهایی از آیه الله بهاء الدینی ص 47 )
16- اصول کافی ج 2 ص 604
17- در محضر حضرت آیه الله العظمی بهجت ص 115
18- در محضر حضرت آیه الله العظمی بهجت ص 120
در این صحیفه گلچین نکات ناب قرآنی از حضرت امام خمینی « ره » آیه الله العظمی بهجت ـ آیه الله سید محمد حسین طباطبائی « ره » آیه الله بهاء الدینی و حاج اسماعیل دولابی ( رحمه الله علیهم ) آمده است.
؛ قرآن باب معرفت الله : ( حضرت امام خمینی « ره » ) :
قرآن کریم اشارات بسیار لطیفی دارد. قرآن کریم مرکز همه عرفان هاست. مبدا همه معرفت هاست اگر قرآن نبود باب معرفت الله بسته بود الی الابد. (1)
قرآن شریف به قدری جامع لطایف و حقایق و اسرار و دقایق توحید است که عقول اهل معرفت در آن حیران می ماند و این اعجاز بزرگ این صحیفه نورانیه آسمانی است.
نه فقط حسن ترکیب و لطف بیان و غایت فصاحت و نهایت بلاغت و کیفیت دعوت و اخبار از مغیبات و اِحکامِ اَحکام و اتقان تنظیم عائله و امثال آن که هریک مستقلا اعجازی فوق طاقت و خارق عادت است (2).
آنهایی که به اسرار و دقایق معارف آشنا و از لطائف توحید و تجوید باخبرند وجهه نظرشان در این کتاب الهی و قبله آمالشان در این وحی سماوی، همان معارف آن است و به جهات دیگر چندان توجهی ندارد و هرکس نظری به عرفان قرآن و عرفای اسلام که کسب معارف از قرآن نمودند، کند پایه معارف اسلام و قرآن را که اُسّ اساس دین و دیانت و غایه القصوای بعثت رسل و انزال کتب است می فهمد و تصدیق می کند. (3)
؛ قرآن هدایت گر عصرها و نسل ها ( علامه طباطبائی « ره » ) :
قرآن کریم با آن وسعت عجیبی که در معارف اصولیش و نیز در فروعات متفرعه بر آن اصول هست، از اخلاقش گرفته تا احکام و از احکامش تا عبادات و از سیاسات و اجتماعیات و وعده ها وعیدها و داستان ها و عبرت ها؛ همه و همه بیاناتش به چند اصل برمی گردد و از آن چند ریشه جوانه می زند. اول توحید و عدل، دوم نبوت؛ سوم معاد و فروعات آن؛ چهارم امامت و پنجم هدایت بندگان به سوی آنچه مایه صلاح دنیا و آخرتشان می باشد. (4 )
قرآن به منظور هدایت همه انسان ها در همه ادوار نازل شده تا آنان را به سوی آنچه باید بدان معتقد باشند و آنچه باید بدان متخلق گردند و آنچه که باید عمل کنند، هدایت کند و چون معارف نظری قرآن مختص بر یک عصر خاص و یک حال مخصوص نیست، آنچه را قرآن فضیلت خوانده در همه ادوار بشریت فضیلت است و آنچه را رذیلت و ناپسند شمرده همیشه ناپسند و زشت است و آنچه را که از احکام عملی تشریع نموده نه مخصوص به عصر نزول است و نه مربوط به اشخاص آن عصر، بلکه تشریحی عمومی، جهانی و ابدی است(و انه لکتاب عزیز لا یاتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه) (5 ) و اینکه قرآن کتابی است عزیز که نه در عصر نزول، باطلی در آن رخنه کرده و نه در اعصار بعد رخنه می کند ( و انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون (6)ـ (7 )
؛ چشمه نور ( استاد حاج محمد اسماعیل دولابی ) :
امیرالمومنین علی (علیه السلام ) قرآن را این طور توصیف می کند : ( قرآن چشمه ای است که نورش تمام شدنی نیست ) از این چشمه بنوشید که نوشیدنی است، علم می آموزد، حکمت می آموزد، این قرآن نامه ای است از جانب دوست، هرچه محبت شما نسبت به فرستنده ی نامه زیادتر باشد، قرآن را بهتر می فهیمد. اگر کسی رغبت و محبت نداشته باشد امکان دارد با علم و تعلیم و تعلّم و فشار و ریاضت چیزهایی از قرآن بفهمد اما متشابهات و چیزهای دیگر را نمی فهمد و درک نمی کند و پشت حجاب می ماند. (8 )
قرآن هادی است ( ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم (9 ) ) قرآن هادی راه خداست، نامه ی خداست. فرستاده برای خلقش و با آن نامه از بندگانش وعده گرفته و دعوت کرده است خدا بر سر بنی آدم منت گذاشته و برایشان دعوت نامه فرستاده است، خداوند به حبیبش ( محمد مصطفی ) صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید : ( ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه ( 10) ) ای حبیب من دعوت کن بندگان را با ادب و ملایمت و آرام و با حسنه به سوی رب خودت ـ قرآن دعوت نامه است. انشاء الله از قرآن بهره ببرید و علاوه بر قرآن خوانی، قرآن دان شوید. (11)
؛ مراتب درک قرآن ( حضرت آیه الله بهاء الدینی ) « ره » :
شاید معنای این که قرآن ( سبعه بطون ) یا ( سبعین بطون ) دارد به حسب افق هر ناظر، متفکر و دانشمندی تفاوت پیدا کند. انسان هر اندازه که در مسیر الهی پیشروی کند، استفاده اش از کتاب زیادتر است. لذا علم به کتاب و تفسیر اهل بیت را دیگران ندارند (12). این قدر تفاسیر از عامه و خاصه درباره کتاب نوشته شده است که یا جهات ادبی است، یا جهات فلسفی و اخلاقی، ولکن نسبت به علمی که ائمه ( علیهم السلام ) به کتاب دارند، همه صفر است. این که پیغمبر خدا گفته است : این دو را از هم جدا نکنید ( انی تارک فیکم ثقلین کتاب الله و عترتی (13) ) این دو را نمی توان از هم جدا کرد یعنی اگر جدا کردید، کتاب را نمی توان فهمید و شاید فلسفه هم در اسلام همین است. ( پس درک و فهم قرآن بستگی به تمسک به قرآن و عترت دارد ) هر اندازه انسان در مسیر الی الله و مسیر تمسک تکامل پیدا کند به همان نسبت نیز به مراتب فهم و درک آیات دست پیدا می کند تا جائی که ( و لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین (14) ) انسان کامل چنان که الهیات، معارف، اخلاق، فقه و آیات الهی و قصص را از قرآن می گیرد، طبیعیات را هم می تواند از این کتاب استفاده کند. پس مراتب فهم کتاب به حسب مراتب تکامل انسان، به حسب تقوا و سیر الی الله و مراتب تهذیب و مراتب کمال عقلی است و علم به این کتاب حرکت انسانی و الهی می خواهد. (15 )
؛ قرآن کتاب پیغمبر ساز : ( حضرت آیه الله العظمی بهجت )
معصوم فرموده است (من ختم القرآن، فکانما اُدرجت النُّبُوَّهُ بین جنبیه ولکنّه لا یوحی الیه ) (16) هرکس قرآن را بخواند و یا حفظ کند، گویی که نبوت در وجود او گنجانده شده است، با این تفاوت که به او وحی نمی شود ـ یعنی قرآن عنایت کمال را به او می رساند ـ خدا می داند (حفظ و عمل به قرآن ) این معدن و منبع رحمت الهی چقدر مدخلیت دارد در کمال بخشی انسان (17) قرآن کتابی است که پیغمبر ساز است، زیرا پیغمبران دو گونه اند :
قسم اول؛ پیامبرانی هستند که از جانب خداوند به پیامبری تعیین شده اند.
قسم دوم؛ پیغمبران کمالی، که در اثر ایمان و عمل به دستورات قرآن، به کمالات پیامبر نایل میگردند.
بنابراین قرآن، پیغمبران کمالی تربیت می کند و پیغمبر ساز است البته اگر انسان اهلیت داشته باشد، در و دیوار هم به اذن خدا، معلّم او خواهند بود، وگرنه هیچ سخنی در او اثر نخواهد کرد؛ چنان که سخنان پیغمبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در ابوجهل اثر نکرد و یا حتی کسانی که ادعای شاگردی مکتب قرآن پیغمبر می کردند بعد از رحلت آن حضرت چه فتنه ها که به پا نکردند. ( 18 )
والسَّلام
پی نوشت ها :
1- صحیفه نور جلد 17 صفحات 250 تا 252
2- آداب الصلوة صفحات 289 تا 290
3- آداب الصلوة صفحات 289 تا 290
4- پرورش روح در تفسیر المیزان اثر عباس عزیزی ص 369
5- سوره فُصلّت ـ آیه 42
6- سوره حجر آیه 9
7- پرورش روح در تفسیر المیزان اثر عباس عزیزی ص 373
8- طوبای محبت 2 صفحات 141 به بعد
9- سوره اسراء آیه 9
10- سوره نحل آیه 125
11- طوبای محبت 2 صفحات 177 و 188
12- کتاب نردبان آسمان ( درسهایی آیه الله بهاء الدینی ص 40)
13- حدیث نبوی (ص)
14- سوره انعام آیه 59
15- کتاب نردبان آسمان ( درسهایی از آیه الله بهاء الدینی ص 47 )
16- اصول کافی ج 2 ص 604
17- در محضر حضرت آیه الله العظمی بهجت ص 115
18- در محضر حضرت آیه الله العظمی بهجت ص 120
تبلیغات
