پاسخ هائى در بحث عقاید

آنچه دراین صفحات به نگارش مى آید پرتوى است از تلالوى خورشید هماره تابان معارف اسلامى و نیز پاسخهائى از زبان بزرگان فقها عرفا و حکمایمان به سئوالاتى که همواره در ذهن پویاى برادران طلاب نقش بسته و یا در برخوردهاى اجتماعى با آنها مواجه مى شوند.
دراین شماره و شماره هاى آینده در محضر مرزبانى از مرزبانان جاوید خواهیم بود که با وجوداینکه در قرون اخیر مى زیسته است ولى قدر و منزلتش حتى براى خواص از حوزه ها ناشناخته مانده است .
بر آن نیستیم تا شرح کاملى از زندگى ایشان را بنگاریم که این خود فرصتى دیگر و مقالى جداگانه را بایسته است . لیکن به منظور شناخت اجمالى از زندگى این حکیم بزرگوار در جملاتى چند به پاى سخنان محقق عالیمقام استاد سیدجلال الدین آشتیانى مى نشینیم :
در بین حکماء و دانشمندان بعداز ملاصدرا عده اى را مى توان نشان داد که درافکار وانظار فلسفى خصوصا در حکمت متعالیه ملاصدرا راسخ محقق و شاخص بوده اند و منشاء خدمات وانظار علمى آخوند را به حداعلى ترویج نموده اند
در بین محققان بعد از ملاصدرا از همه بیشتر آخوند ملاعلى نورى( متولد 1247 هجرى قمرى ) منشاءاثر بوده است .این مرد زنده کننده ى طریقه ى آخونداست . چون قریب به صد سال عمر کرده است تقریبا 70 سال کتب ملاصدرا را در شهر اصفهان تدریس نموده است واین توفیق خود به ندرت در رجال علمى اتفاق مى افتد !
آخوند نورى مردى زیرک و واقف به اوضاع واحوال و مانند برخى از علماءاز سادگى خود دیگران را در تعب نمى انداخته است . براى او همه طبقات احترام خاصى قائل بودند. در زهد و تقوى مسلم عندالکل و در علمیت منر نداشته است . بااین خصوصیات توانست بدون وقفه علنا و آشکارا هفتا سال فلسفه الهى را تدریس کند و معذلک مورد عنایت واحترام فقهاء و مجتهدان عصر خود باشد.
.ملاعلى با فقیه بزرگوار و مجتهد بارع سید محمدباقر حجه الاسلام و فقیه اصولى متورع محمدابراهیم کلباسى معاصر بوده و به سید علاقه زدیادى داشت و به نماز جماعت او حاضر مى شده است .
ملاعلى در تقریر مبانى ملا صدرا شارگد تربیت نموده است . و بعضى از شاگردان او محقق تراز شاگردان ملاصدرا مى باشند. و خوداو را نیز برخى از ابناء تحقیق در مبانى ملاصدرا قرین ملاصدرا و برخى او را ترجیح مى دهند.
او دراصفهان بیش از 400 شاگرد داشته است . چنانچه وقتى حاج محمدحسین خان موسس مدرسه مروى بوسیله خاقان او را به تهران براى تدریس در مدرسه مروى مى خواند در جواب مى نویسد( :دراصفهان قریب 2000 طلاب مشغول تحصیل اند که چهار صدنفر بلکه متجاوز که شایسته حضور مجلس درس این دعاگو هستند به مجلس درس حاضر مى شوند. چنانچه به تهران بیایم موجب پریشانى اینهمه طالب علم خواهد شد) 1 بعداز ایشان تقاضا شد یکى از تلامیذ خود را بفرستد.ایشان جناب ملا عبدالله مدرس زنوزى (صاحب کتاب ارجمند(لمعات الهیه) دراصول اعتقادات ) را به تهران فرستاد و وجوداو مایه برکت در تهران شد2.
سیدرضا لایجانى ملاعبدالله زنوزى ملا مصطفى قمشه یى آقا محمدرضا قمشه یى آقا میرزا حسن چینى ملا جعفر لنگرودى میرزاحسن نورى آخوند ملااسماعیل درب کوشکى اصفهانى آخوند ملاآقاى قزوینى میرزا عبدالجواد حکیم و ده ها نفر دیگراز دانشمندان واهل معرفت و حکمت شاگردان و مستعدان محضراو بوده اند که دراطراف بلادایران پراکنده شدند و برخى از آنها در مراکز علمى منشاء خیرات و برکات گردیدند و به اشاعه علوم عقلى و معارف یقینى پرداخته اند!
آقا سید رضى که یکى از شاگردان ملاعلى نورى است در عرفان بزرگترین استاد عصر خود بوده و سیدرضى مازندرانى در تصوف و عرفان در بین متاخران بى نظیر و در تسلط بافکار محى الدین در مرتبه و مقام بعداز شارحان کلمات محى الدین و عارفان قرن هفتم و هشتم قرار دارد. این سیدرضى استاد عارف نامدار و حکیم بزرگوار آقا میرزا محمدرضا قمشه اى (متولد 1306 ه.ق ) مى باشد
آنچه که دراین شماره و شماره هاى آینده خواهد آمد پاسخ به سئوالاتى است که از ملاعلى در رساله اى به نام( رساله فى اجوبه السئوالات المتعلقه بالمعارف) آمداست . 3
روح انسان مجرداست یا مادى ؟ براى او فانى شدن است یا نه ؟اگر بفرمایند مجرداست و فانى نمى شود چه مى فرمایند در خصوص آیه شریفه (کل شى ء هالک الاوجهه) ؟
جواب :
بدان اى برادرایمانى که اصناف انسان سه طایفه اعتبار کرده مى شوند. طایفه اول انبیاءاولیاء واوصیاء. طایفه ثانیه مومنین و تابعین ایشان . و طایفه ثالثه کافرین و من فى جهنم .
در طایفه اولى پنج روح است : روح القدس روح الایمان روح القوه روح الغضب و روح الشهوه و روح المدرج .
و در طایفه ى ثانیه چهار روح ازارواح خمسه مزبور غیراز روح القدس .
در طایفه ثالثه سه روح است ازارواح خمسه غیراز روح القدس و روح الایمان و روح القوه مجرد مى باشد و فناپذیر نمى باشدلقوله( : ما خلقتم للفناء بل خلقتم للبقاء) و روح الغضب والشهوه که عبارت از نفس حیوانیست که نشانش همین غضب و شهوت مى باشد و روح المدرج که عبارت از نفس نباتى و روح طبیعى باشد که نشانش تنمیه و تغذیه و تولید مثل است مادى مى باشند و فناپذیرند. وارواح ثلاثه که فناپذیر نمى باشند از عالم آخرت مى باشند. و آن دو روح که فناپذیر مى باشند از عالم دنیا مى باشند وارواح ثلاثه مجرده متفاوت مى باشند در تجرد به شدت و ضعف مثل تفاوت نور شمس و قمر و نور سراج در ضیاء. و آن دو روح مادى نیز مختلف مى باشند در کثافت مادیه مانند آب و خاک مثلا. و بقاى رواح ثلاثه مجرده منافى با مفاد آیه شریفه( کل شى هالک الاوجهه) نیست . زیرا که مراداز بقاء بقاء غیرى است . و مراداز فناء. فناء ذاتى است . و فناى اشیاء در قیامت کبرى 1 بروز خواهد کرد. 2
________________________________________
پاورقى ها
1. مقدمه لمعات الهیه از جناب جلال الدین آشتیانى ص .7
2. بعضى گویند ایشان در جواب فتحلى شاه نوشت[ : من بواسطه کبر سن قدرت تدریس ندارم] لمعات الهیه ص /02/
3. متاسفانه حتى در حوزه هاى علمیه ما این بزرگان ناشناخته مانده اند.امیداست که محققین از علماء زندگانى سراسر درس آموزنده ى این بزرگان را بر نسل جوان ما روشن سازند.
5. عرفاء قائل به سه قیامت مى باشند: قیامت صغرى قیامت وسطى و قیامت کبرى دراین زمینه به کتاب( اسرارالشریعه واطوارالطریقه و انوارالحقیقه) فقیه و فیلسوف و عارف بزرگوار شیعه آقا سیدحیدر آملى صفحه 105 تا 137 چاپ موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى با تصحیح و مقدمه محققانه محمد خواجوى مراجعه شود. 2
4. دراین ستون پاسخ به سئوالات مجله مشکلات علمى را از زبان فقهائى همچون : شیهد ثانى کاشف الغطاء میرزاى قمى و عرفا و حکمائى همچون : ملاعلى نورى ملاصدرا و ... پاسخ خواهیم گفت .
6. پاسخ ملا على نورى مضمون چندین روایت است که در جوامع روایى شیعه از قبیل :اصول کافى بحارالانوار و حتى کتب اعتقادى صدوق آمده است . مراجعه شود به اصول کافى 2 جلدى عربى ص .271.
قابل توجه آن است که از راوى روایت جابر جعفى است که جلالتش بر همگان محرزاست . نیز براى توضیح و شرح بیشتر دراین باب به شرح ملاصالح مازندرانى براصول کافى جلد 4. ص .60و63. و بحارالانوار جلد 61 مراجعه شود.