رونق مجدد اسلام سیاسى
آرشیو
چکیده
متن
پیروزى اسلام گرایان در انتخابات پارلمانى مغرب، پاکستان، ترکیه و بحرین ثابت کرد که پدیده اسلام گرایى سیاسى برخلاف انتظار نظریهپردازان برجسته غربى، به «پایان تاریخ» خود نزدیک نشده است . این پیروزىها نشان داد که اسلام گرایان مىتوانند با مشارکت در بازى دموکراتیک و به دست آوردن کرسىهاى پارلمان و رسیدن به قدرت و مشارکت در آن و یا رهبرى اپوزیسیون، کارنامه سیاسى موفقى داشته باشند . این پیروزىها همچنین نشان داد که امریکا با خلط میان «افراطىها» و «میانه روها» ى اسلامگرا دچار خطاى بزرگى شدهاند . در مقابل زیانهایى که جریان خشونت طلب و افراطى طالبانى متحمل شد، جریان اعتدالى توانستبا برنامههایى بهرهمند از پشتیبانى تودهها و برخوردار از تشکل و سازمان تشکیلاتى به مراکز قدرت دستیابند .
چگونه اسلام گرایان چنین نتایجبزرگى را در انتخابات پارلمانى کسب کنند؟ آیا طرحهاى جدیدى مطرح است که مىخواهد با مشارکت دادن اسلام گرایان در روندهاى دموکراتیک، در دراز مدت پدیده خشونت در میان برخى حرکتهاى اسلامى را از بین ببرد؟
بسیارى از تحلیل گران سیاسى عرب و اروپایى پس از حادثه یازده سپتامبر بر این باور شدند که پدیده اسلام سیاسى در راه زوال قرار دارد .
در میان گرد و غبار آن حادثه و حوادث بعدى، بسیارى به عمد و برخى بر اساس بدفهمى سازمانها و حرکتهاى سیاسى اسلام گراى معتدل و مخالف خشونت را با سازمانهاى اسلام گراى خشونت طلب و رادیکال در جایگاهى برابر نشاندند .
گویا ژیل کیپل پژوهشگر فرانسوى که با کتاب «اخوان المسلمین» اش مشهور شد، نخستین کسى است که «افول اسلام سیاسى» را پیش گویى کرده است . پس از وى بسیارى از پژوهشگران و روزنامه نگاران غربى ایده وى را پروردند . پژوهشگر و جامعه شناس فرانسوى، اولیویهروآ، کتابى با عنوان «شکست اسلام سیاسى» منتشر کرد . وى در این کتاب اسلام گرایى را فاقد قدرت ایجاد همبستگى و توازن و تحرک مىشمارد .
محاصره اقتصادى و تبلیغاتى جریانهاى اسلام گراى تندرو - و معتدل - پس از یازده سپتامبر برخى صاحب نظران را به این گمان انداخته بود که این پدیده که در نیمه دهه هفتاد میلادى در مصر پاگرفته (تشکیلات جهاد اسلامى در سال 1973 و جماعت تکفیر و هجرت در سال 1974) و پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، در دهه هشتاد قرن گذشته به اوج خود رسیده بود، با چنین اقداماتى رو به نابودى خواهد نهاد . گذشته از محاصره اقتصادى و تبلیغاتى، ایالات متحده اقدام به گنجاندن اسم بسیارى از حرکتها و سازمانهاى اسلامى در لیستسازمانهاى تروریستى کرد و در این کار تمایزى بین گروههاى تندرو و معتدل ننهاد . اقدام ایالات متحده در غالب موارد مورد تقلید اتحادیه اروپایى هم قرار گرفت . این وضع بسیارى از تحلیل گران سیاسى را واداشت تا منتظر ساعت پایان جماعتهاى اسلامى باشند . آنان گمان کردند که هجوم بین المللى و امریکایى مانند صاعقهاى تر و خشک اسلام گرایان را یکجا خواهد سوزاند; اما روشن شد که این انتظارات، بیرون از مسیر تاریخ و قوانین تاریخى و اجتماعى قرار داشته است .
پیروزىهاى چشمگیر در جغرافیایى گسترده
حزب «عدالت و توسعه» در مغرب و ترکیه، پیروزىهاى غیر مترقبهاى را کسب کردند . حزب عدالت و توسعه در دو انتخابات پیاپى، کرسىهاى انتخاباتىاش را در مجلس تا سه برابر افزایش داد و به عنوان حزب سوم پارلمان مطرح شد . این حزب پیشنهاد ائتلاف در دولتسید ادریس جطو را رد کرد تا رهبرى اپوزیسیون را در دست داشته باشد . سعد الدین عثمانى رییس این حزب، اعلام کرد که به فعالیتهاى دموکراتیک خود در سایه ارزشهاى جامعه مغرب ادامه خواهند داد .
اما حزب عدالت و توسعه در ترکیه به پیروزى قاطعى دستیافت . این حزب 363 کرسى از 550 کرسى پارلمان را به دست آورد تا بتواند به تنهایى و بدون ائتلاف با دیگر احزاب، تشکیل دولت دهد و افزون بر این رهبران سیاسى دوزیست و احزاب کهنه کارى را از صحنه حذف و رهبرانى در سطح مسعود ایلماز و تانسو چیللر و رجایى کوتان را - پس از شکست احزابشان در کسب حداقل 10% آرا که حداقل آرا براى ورود به مجلس است - به کنارهگیرى از فعالیتهاى سیاسى وادار کند .
در مقابل این پیروزى بزرگ، نتایجى که حزب عدالت و توسعه کسب کرد، از حد تجارب اسلام گرایان پیشین - مانند نجم الدین اربکان رهبر حزب سابق رفاه اسلامى که براى تشکیل دولتیک بار با چیللر و یک بار با ایلماز ائتلاف کرده بود - فراتر رفت . این بار رجب طیب اردوغان بر اساس حکم قضایى از نامزدى پارلمان و در نتیجه از عهده دارى منصب نخست وزیرى ممنوع شده است . با این حال وى در همه محافل داخلى و خارجى به عنوان رهبر حزب پیروز ترکیه شناخته شده و تغییراتى که به تصویب پارلمان ترکیه و تایید رییس جمهور ترکیه رسیده است، راه را براى نخست وزیرى وى بازکرد .
پاکستان و طالبان
پیروزى ناگهانى شوراى همکارى - که شامل شش جماعت اسلامى است - در انتخابات پارلمانى اخیر، موجى از بحثها و تحلیلها را برانگیخت . این شورا 53 کرسى از 150 کرسى پارلمان را به دست آورد . مهمتر این که پیروزى اسلام گرایان به شکستحزب حاکم در کسب اکثریت مطلق - که پرویز مشرف از دیر زمان انتظار آن را مىکشید - انجامید . اسلام گرایان همچنین موفق شدند تا حمایت دو حزب مخالف دیگر، یعنى حزب مردم به رهبرى بى نظیر بوتو و حزب مسلم لیگ به رهبرى نواز شریف را - که هر دو از دشمنان سرسخت پرویز مشرف هستند - به دست آورد و اگر کارها به شکل طبیعى پیش مىرفت، مولوى فضل الرحمان رهبرى شوراى همکارى، باید دولت را تشکیل مىداد . ائتلاف اسلام گرایان و دو حزب مخالف «مردم» و «مسلم لیگ» ، بزرگترین خطرى است که قدرت مشرف را تهدید مىکند; زیرا در صورتى که مقدمات قانونى بازگشتبىنظیر بوتو - که از سال 98 در تبعید به سر مىبرد - به عرصه سیاسى فراهم آید، اوضاع براى مشرف بغرنجتر خواهد شد .
مطبوعات آمریکا از اسلام گرایانى که در انتخابات پارلمانى پاکستان به پیروزى دستیافتند، با عنوان «جاده صافکنهاى طالبان» یاد کردهاند . دلیل این نامگذارى آن است که اسلام گرایان پاکستانى، مخالف هم پیمانى این کشور با امریکا در جنگ با تروریسم هستند . در مغرب و ترکیه و بحرین و حتى در انتخابات شهردارىهاى الجزایر، اسلام گرایان میانه رو که در سیاست داخلى و خارجى، اعتدال را به عنوان استراتژى خود برگزیدهاند، به پیروزى رسیدند . رهبر حزب عدالت و توسعه، رجب طیب اردوغان به غرب اطمینان داد که کشورش شاهد تحولات ریشهاى در سیاستخارجى، مبتنى برانگیزههاى دینى نخواهد بود .
تشکلهاى اسلامى الجزایر
در الجزایر تشکل احزاب اسلامى که شامل حزب الاصلاح، حرکه مجتمع مسلم و النهضه مىشود، موقعیتخود را به عنوان قدرت دوم یا سوم در انتخابات شهردارىها حفظ کرد . این بار نیز همچنان انتخابات پارلمانى حزب الاصلاح به رهبرى عبدالله جاب الله از دو حزب دیگر پیش افتاد . این حزب در جهت مخالفتبا اوضاع موجود حرکت مىکند و همین گویا عامل سبب پیش افتادنش بود; زیرا حرکت مجتمع مسلم و حرکت النهضه که در تثبیت اوضاع موجود مىکوشند، آراى کمترى کسب کردند . در سایه انسداد سیاسى و بحران اجتماعى و فرهنگى و اقتصادى و تجربه موفق مغرب، براى رونق یافتن دوباره جریانهاى اسلامگرا و منزوى شدن جریان خشونت گراى کور و بازگشت اعتبار به جبهه نجات اسلامى در سیماى جدیدش، بازنگرى در مواضع و ارزیابى مجدد آن ضرورى به نظر مىرسد .
عصام عریان یکى از نمایندگان سابق اخوان المسلمین در مجلس خلق، معتقد استبزرگترین درس الجزایر این بود که مشارکت در حکومت، بدون داشتن برنامه و استراتژى مشخص، براى احزاب اسلامى زیانبار است .
اسلامگرایان در بحرین
اسلامگرایان سنتى بحرین در غیاب اسلامگرایان شیعى که انتخابات را تحریم کردند، به پیروزى مهمى دستیافتند، اسلامگرایان 19 کرسى از 40 کرسى پارلمان را به دست آوردند . اگر اسلامگرایان شیعى - که شامل جمعیهالوفاق الوطنى الاسلامى، جمعیه العمل الاسلامى، جمعیه التجمع الدیمقراطى و جمعیه العمل الدیمقراطى مىشوند - انتخابات را تحریم نکرده بودند، قطعا یکى از نمایندگان اسلامگرا به منصب ریاست مجلس دست مىیافت .
هدف راهبردى و هدف تاکتیکى
پیروزى جریانهاى اسلامى در انتخابات پارلمانى، از پاکستان و بحرین و ترکیه گرفته تا الجزایر و مغرب، درسها و تجربههاى مهمى براى فعالان اسلامى به همراه دارد:
1 . پیروزى دو حزب «عدالت و توسعه» در مغرب و ترکیه، رهاورد فعالیت پیگیر و مداوم و آرام و مبتنى بر راهبردى دراز مدت است که دقیقا فوائد مشارکت در انتخابات و بر دوش کشیدن بار سنگین مسئولیت و تمرین در میدان عمل و عبرتگیرى از خطاهاى دیگران و کاستن از میزان ترس دیگران از خود و بهرهگیرى از درگیرىها و چالشهاى منطقه و بینالمللى - مانند چالش غرب با جریان افراطى طالبان و بن لادن - را مشخص مىکند . اخوان المسلمین مصر، پیش از شرکت در انتخابات پارلمانى 1987م، دورهاى طولانى از نفوذ در ادارات دولتى را طى کرده بود و در این سال نیز تنها در برخى حوزههاى انتخاباتى نامزد معرفى مىکرد .
آنچه در تجربه موفق حزب عدالت و توسعه ترکیه، جالب توجه بود این است که این حزب همکارى با رقیب خود یعنى حزب جمهورى خواه خلق را پذیرفته و در این راه تلاش هم کرده است . هرچند این حزب لائیک و مرتبط با افکار آتاتورک است و طبعا مخالف روش اسلامىاى است که حزب عدالت و توسعه از آن پیروى مىکند، اما هوش و ذکاوت سیاسى اسلامگرایان آنان را واداشت تابا نیروهاى دیگر در عرصه سیاسى، تعاملاتى برقرار کنند . گذشته از این، پیروزى حزب عدالت و توسعه در پرهیز از تحریک ارتش ترکیه که داراى خط و نشان لائیک است، قابل توجه است . ژنرال حلمى اوزکوک رئیس ستاد ارتش ترکیه تصریح کرد که اراده ملت را که سبب پیروزى حزب میانهرو عدالت و توسعه شده است، محترم خواهد داشت . رجب طیب اردوغان تجربه دورهاى پربرخورد بین اسلامگرایان با ارتش را در سال 1997 م دستمایه سیاستى هوشمندانه قرار داد که به پیروزى حزبش منجر شد . وى در سال 97 به سبب قرائتیک بیتشعر در میان مردم منطقه دیار بکر، چهار ماه را در زندان سیاسى گذراند . آن بیتشعر چنین بود: منارهها، سرنیزههاى ما و گنبدها کلاه خود ما و مساجد لشگرگاههاى ما است» . با آن که این بیتشعر در کتابهاى درسى ترکیه به کار رفته است، اما وضعیت تیرهاى که بین اسلامگرایان و ارتش در آن زمان وجود داشت، سبب شد تا وى طعم زندان را براى مدت چهار ماه بچشد . اردوغان از تجربه زندان استفاده کرد و روشى جدید را در پیش گرفت . وى از حزب فضیلتبه رهبرى نجمالدین اربکان جدا شد و برنامه اصلاحات ریشهاىاش را که به پیدایش حزب عدالت و توسعه انجامید، اعلام کرد . درست 15 ماه پس از تاسیس حزب تازهاش، اکثریت مطلق صندلىهاى پارلمانى را درو کرد . در پاکستان نیز اسلامگرایان در کسب اعتماد قبایل و دو حزب مسلم لیگ و مردم موفق شدند و توانستند ائتلافى قوى در برابر قدرت ژنرال مشرف پدید آورند .
2 . یکپارچگى نیروها و حرکتهاى اسلامى در ضمن برنامهکارى مشترک و ارائه لیستهاى مشترک انتخاباتى به سبک پاکستان، راهى واقعبینانه براى پیروزى اسلامگرایان است . در انتخابات پارلمانى مصر در سال 1987 بیانیههاى جداگانهاى از سوى تشکیلات جهاد اسلامى و جماعت اسلامى صادر شد که مشارکت جماعت اخوانالمسلمین را در انتخابات پارلمانى به شدت محکوم مىکرد . در این بیانیهها پارلمان، «مجلس کفر» خوانده شده بود . طبعا درگیرى جریانهاى اسلامى با یکدیگر، به تضعیف نیروهایشان منجر مىشود . در انتخابات سال 2000م در مصر اسلامگرایان میانهرو (اخوان) هفدهکرسى پارلمان را به دست آوردند و اکنون اپوزیسیون حقیقى را آنان تشکیل مىدهند، هر چند با عنوان حزبىشان به رسمیتشناخته نشدهاند، با این حال استقلال خود را حفظ کردهاند . در مغرب هم جماعتهاى اسلامى، همگى پشتسر حزب عدالت و توسعه ایستادند; به ویژه جمعیت العدل و الاحسان - به رهبرى عبدالسلام یاسین - که از هیچ پشتیبانىاى دریغ نکرد . در بحرین هم که پس از 29 سال، نخستین انتخابات پارلمانى را تجربه کرد، تحریم آن از سوى اسلامگرایان شیعه، سبب کاهش وزن اسلامگرایان در مجلس شد . شیوه تحریم انتخابات، شیوهاى ناکارآمد است و زیان آن فقط به احزابى مىرسد که از این فرصت صرفنظر مىکنند . اخوانالمسلمین در سال 1990 م انتخابات را تحریم ولى در سال 2000 م در انتخابات شرکت کرد و 17 کرسى را به دست آورد و نمایندگانش برنامههاى این حزب را در مجلس مطرح مىکنند . در پاکستان، نخستین اقدام اسلامگرایان در پارلمان این بود که طرحى را تصویب کردند که براساس آن اداى سوگند باید براساس متن مذکور در قانون اساسى پاکستان باشد; نه قانون اضطرارى پرویز مشرف .
خلاصه سخن این که تجربه موفق جریانهاى اسلامى در کشورهاى یاد شده، نشان مىدهد، که اولا پیشگویى شتابزده برخى صاحبنظران و تحلیلگران سیاسى غربى و غیر غربى که زوال اسلام سیاسى را انتظار مىکشیدند، خام و به دور از واقعبینى و بلکه نوعى خیالپردازى است . قدرت عنصر دین در جوامع اسلامى فراتر از حدى است که تحلیلگران غربى و شرقشناسان اروپایى تصور کردهاند . این عنصر در این جوامع هدایتگر و محرک جنبشهاى بزرگ سیاسى و اجتماعى بوده و گویا خواهد بود و ثانیا جریانهاى اسلامگرا قدرت بازتولید و بازیافت درونى را دارند و مىتوانند دادههاى منطقهاى و جهانى را در تصمیمسازى خود دخالت دهند و از خطاهاى گذشته پند بگیرند و براى دستیابى به اهداف بزرگ از گامهاى کوچک آغاز کنند .
چگونه اسلام گرایان چنین نتایجبزرگى را در انتخابات پارلمانى کسب کنند؟ آیا طرحهاى جدیدى مطرح است که مىخواهد با مشارکت دادن اسلام گرایان در روندهاى دموکراتیک، در دراز مدت پدیده خشونت در میان برخى حرکتهاى اسلامى را از بین ببرد؟
بسیارى از تحلیل گران سیاسى عرب و اروپایى پس از حادثه یازده سپتامبر بر این باور شدند که پدیده اسلام سیاسى در راه زوال قرار دارد .
در میان گرد و غبار آن حادثه و حوادث بعدى، بسیارى به عمد و برخى بر اساس بدفهمى سازمانها و حرکتهاى سیاسى اسلام گراى معتدل و مخالف خشونت را با سازمانهاى اسلام گراى خشونت طلب و رادیکال در جایگاهى برابر نشاندند .
گویا ژیل کیپل پژوهشگر فرانسوى که با کتاب «اخوان المسلمین» اش مشهور شد، نخستین کسى است که «افول اسلام سیاسى» را پیش گویى کرده است . پس از وى بسیارى از پژوهشگران و روزنامه نگاران غربى ایده وى را پروردند . پژوهشگر و جامعه شناس فرانسوى، اولیویهروآ، کتابى با عنوان «شکست اسلام سیاسى» منتشر کرد . وى در این کتاب اسلام گرایى را فاقد قدرت ایجاد همبستگى و توازن و تحرک مىشمارد .
محاصره اقتصادى و تبلیغاتى جریانهاى اسلام گراى تندرو - و معتدل - پس از یازده سپتامبر برخى صاحب نظران را به این گمان انداخته بود که این پدیده که در نیمه دهه هفتاد میلادى در مصر پاگرفته (تشکیلات جهاد اسلامى در سال 1973 و جماعت تکفیر و هجرت در سال 1974) و پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، در دهه هشتاد قرن گذشته به اوج خود رسیده بود، با چنین اقداماتى رو به نابودى خواهد نهاد . گذشته از محاصره اقتصادى و تبلیغاتى، ایالات متحده اقدام به گنجاندن اسم بسیارى از حرکتها و سازمانهاى اسلامى در لیستسازمانهاى تروریستى کرد و در این کار تمایزى بین گروههاى تندرو و معتدل ننهاد . اقدام ایالات متحده در غالب موارد مورد تقلید اتحادیه اروپایى هم قرار گرفت . این وضع بسیارى از تحلیل گران سیاسى را واداشت تا منتظر ساعت پایان جماعتهاى اسلامى باشند . آنان گمان کردند که هجوم بین المللى و امریکایى مانند صاعقهاى تر و خشک اسلام گرایان را یکجا خواهد سوزاند; اما روشن شد که این انتظارات، بیرون از مسیر تاریخ و قوانین تاریخى و اجتماعى قرار داشته است .
پیروزىهاى چشمگیر در جغرافیایى گسترده
حزب «عدالت و توسعه» در مغرب و ترکیه، پیروزىهاى غیر مترقبهاى را کسب کردند . حزب عدالت و توسعه در دو انتخابات پیاپى، کرسىهاى انتخاباتىاش را در مجلس تا سه برابر افزایش داد و به عنوان حزب سوم پارلمان مطرح شد . این حزب پیشنهاد ائتلاف در دولتسید ادریس جطو را رد کرد تا رهبرى اپوزیسیون را در دست داشته باشد . سعد الدین عثمانى رییس این حزب، اعلام کرد که به فعالیتهاى دموکراتیک خود در سایه ارزشهاى جامعه مغرب ادامه خواهند داد .
اما حزب عدالت و توسعه در ترکیه به پیروزى قاطعى دستیافت . این حزب 363 کرسى از 550 کرسى پارلمان را به دست آورد تا بتواند به تنهایى و بدون ائتلاف با دیگر احزاب، تشکیل دولت دهد و افزون بر این رهبران سیاسى دوزیست و احزاب کهنه کارى را از صحنه حذف و رهبرانى در سطح مسعود ایلماز و تانسو چیللر و رجایى کوتان را - پس از شکست احزابشان در کسب حداقل 10% آرا که حداقل آرا براى ورود به مجلس است - به کنارهگیرى از فعالیتهاى سیاسى وادار کند .
در مقابل این پیروزى بزرگ، نتایجى که حزب عدالت و توسعه کسب کرد، از حد تجارب اسلام گرایان پیشین - مانند نجم الدین اربکان رهبر حزب سابق رفاه اسلامى که براى تشکیل دولتیک بار با چیللر و یک بار با ایلماز ائتلاف کرده بود - فراتر رفت . این بار رجب طیب اردوغان بر اساس حکم قضایى از نامزدى پارلمان و در نتیجه از عهده دارى منصب نخست وزیرى ممنوع شده است . با این حال وى در همه محافل داخلى و خارجى به عنوان رهبر حزب پیروز ترکیه شناخته شده و تغییراتى که به تصویب پارلمان ترکیه و تایید رییس جمهور ترکیه رسیده است، راه را براى نخست وزیرى وى بازکرد .
پاکستان و طالبان
پیروزى ناگهانى شوراى همکارى - که شامل شش جماعت اسلامى است - در انتخابات پارلمانى اخیر، موجى از بحثها و تحلیلها را برانگیخت . این شورا 53 کرسى از 150 کرسى پارلمان را به دست آورد . مهمتر این که پیروزى اسلام گرایان به شکستحزب حاکم در کسب اکثریت مطلق - که پرویز مشرف از دیر زمان انتظار آن را مىکشید - انجامید . اسلام گرایان همچنین موفق شدند تا حمایت دو حزب مخالف دیگر، یعنى حزب مردم به رهبرى بى نظیر بوتو و حزب مسلم لیگ به رهبرى نواز شریف را - که هر دو از دشمنان سرسخت پرویز مشرف هستند - به دست آورد و اگر کارها به شکل طبیعى پیش مىرفت، مولوى فضل الرحمان رهبرى شوراى همکارى، باید دولت را تشکیل مىداد . ائتلاف اسلام گرایان و دو حزب مخالف «مردم» و «مسلم لیگ» ، بزرگترین خطرى است که قدرت مشرف را تهدید مىکند; زیرا در صورتى که مقدمات قانونى بازگشتبىنظیر بوتو - که از سال 98 در تبعید به سر مىبرد - به عرصه سیاسى فراهم آید، اوضاع براى مشرف بغرنجتر خواهد شد .
مطبوعات آمریکا از اسلام گرایانى که در انتخابات پارلمانى پاکستان به پیروزى دستیافتند، با عنوان «جاده صافکنهاى طالبان» یاد کردهاند . دلیل این نامگذارى آن است که اسلام گرایان پاکستانى، مخالف هم پیمانى این کشور با امریکا در جنگ با تروریسم هستند . در مغرب و ترکیه و بحرین و حتى در انتخابات شهردارىهاى الجزایر، اسلام گرایان میانه رو که در سیاست داخلى و خارجى، اعتدال را به عنوان استراتژى خود برگزیدهاند، به پیروزى رسیدند . رهبر حزب عدالت و توسعه، رجب طیب اردوغان به غرب اطمینان داد که کشورش شاهد تحولات ریشهاى در سیاستخارجى، مبتنى برانگیزههاى دینى نخواهد بود .
تشکلهاى اسلامى الجزایر
در الجزایر تشکل احزاب اسلامى که شامل حزب الاصلاح، حرکه مجتمع مسلم و النهضه مىشود، موقعیتخود را به عنوان قدرت دوم یا سوم در انتخابات شهردارىها حفظ کرد . این بار نیز همچنان انتخابات پارلمانى حزب الاصلاح به رهبرى عبدالله جاب الله از دو حزب دیگر پیش افتاد . این حزب در جهت مخالفتبا اوضاع موجود حرکت مىکند و همین گویا عامل سبب پیش افتادنش بود; زیرا حرکت مجتمع مسلم و حرکت النهضه که در تثبیت اوضاع موجود مىکوشند، آراى کمترى کسب کردند . در سایه انسداد سیاسى و بحران اجتماعى و فرهنگى و اقتصادى و تجربه موفق مغرب، براى رونق یافتن دوباره جریانهاى اسلامگرا و منزوى شدن جریان خشونت گراى کور و بازگشت اعتبار به جبهه نجات اسلامى در سیماى جدیدش، بازنگرى در مواضع و ارزیابى مجدد آن ضرورى به نظر مىرسد .
عصام عریان یکى از نمایندگان سابق اخوان المسلمین در مجلس خلق، معتقد استبزرگترین درس الجزایر این بود که مشارکت در حکومت، بدون داشتن برنامه و استراتژى مشخص، براى احزاب اسلامى زیانبار است .
اسلامگرایان در بحرین
اسلامگرایان سنتى بحرین در غیاب اسلامگرایان شیعى که انتخابات را تحریم کردند، به پیروزى مهمى دستیافتند، اسلامگرایان 19 کرسى از 40 کرسى پارلمان را به دست آوردند . اگر اسلامگرایان شیعى - که شامل جمعیهالوفاق الوطنى الاسلامى، جمعیه العمل الاسلامى، جمعیه التجمع الدیمقراطى و جمعیه العمل الدیمقراطى مىشوند - انتخابات را تحریم نکرده بودند، قطعا یکى از نمایندگان اسلامگرا به منصب ریاست مجلس دست مىیافت .
هدف راهبردى و هدف تاکتیکى
پیروزى جریانهاى اسلامى در انتخابات پارلمانى، از پاکستان و بحرین و ترکیه گرفته تا الجزایر و مغرب، درسها و تجربههاى مهمى براى فعالان اسلامى به همراه دارد:
1 . پیروزى دو حزب «عدالت و توسعه» در مغرب و ترکیه، رهاورد فعالیت پیگیر و مداوم و آرام و مبتنى بر راهبردى دراز مدت است که دقیقا فوائد مشارکت در انتخابات و بر دوش کشیدن بار سنگین مسئولیت و تمرین در میدان عمل و عبرتگیرى از خطاهاى دیگران و کاستن از میزان ترس دیگران از خود و بهرهگیرى از درگیرىها و چالشهاى منطقه و بینالمللى - مانند چالش غرب با جریان افراطى طالبان و بن لادن - را مشخص مىکند . اخوان المسلمین مصر، پیش از شرکت در انتخابات پارلمانى 1987م، دورهاى طولانى از نفوذ در ادارات دولتى را طى کرده بود و در این سال نیز تنها در برخى حوزههاى انتخاباتى نامزد معرفى مىکرد .
آنچه در تجربه موفق حزب عدالت و توسعه ترکیه، جالب توجه بود این است که این حزب همکارى با رقیب خود یعنى حزب جمهورى خواه خلق را پذیرفته و در این راه تلاش هم کرده است . هرچند این حزب لائیک و مرتبط با افکار آتاتورک است و طبعا مخالف روش اسلامىاى است که حزب عدالت و توسعه از آن پیروى مىکند، اما هوش و ذکاوت سیاسى اسلامگرایان آنان را واداشت تابا نیروهاى دیگر در عرصه سیاسى، تعاملاتى برقرار کنند . گذشته از این، پیروزى حزب عدالت و توسعه در پرهیز از تحریک ارتش ترکیه که داراى خط و نشان لائیک است، قابل توجه است . ژنرال حلمى اوزکوک رئیس ستاد ارتش ترکیه تصریح کرد که اراده ملت را که سبب پیروزى حزب میانهرو عدالت و توسعه شده است، محترم خواهد داشت . رجب طیب اردوغان تجربه دورهاى پربرخورد بین اسلامگرایان با ارتش را در سال 1997 م دستمایه سیاستى هوشمندانه قرار داد که به پیروزى حزبش منجر شد . وى در سال 97 به سبب قرائتیک بیتشعر در میان مردم منطقه دیار بکر، چهار ماه را در زندان سیاسى گذراند . آن بیتشعر چنین بود: منارهها، سرنیزههاى ما و گنبدها کلاه خود ما و مساجد لشگرگاههاى ما است» . با آن که این بیتشعر در کتابهاى درسى ترکیه به کار رفته است، اما وضعیت تیرهاى که بین اسلامگرایان و ارتش در آن زمان وجود داشت، سبب شد تا وى طعم زندان را براى مدت چهار ماه بچشد . اردوغان از تجربه زندان استفاده کرد و روشى جدید را در پیش گرفت . وى از حزب فضیلتبه رهبرى نجمالدین اربکان جدا شد و برنامه اصلاحات ریشهاىاش را که به پیدایش حزب عدالت و توسعه انجامید، اعلام کرد . درست 15 ماه پس از تاسیس حزب تازهاش، اکثریت مطلق صندلىهاى پارلمانى را درو کرد . در پاکستان نیز اسلامگرایان در کسب اعتماد قبایل و دو حزب مسلم لیگ و مردم موفق شدند و توانستند ائتلافى قوى در برابر قدرت ژنرال مشرف پدید آورند .
2 . یکپارچگى نیروها و حرکتهاى اسلامى در ضمن برنامهکارى مشترک و ارائه لیستهاى مشترک انتخاباتى به سبک پاکستان، راهى واقعبینانه براى پیروزى اسلامگرایان است . در انتخابات پارلمانى مصر در سال 1987 بیانیههاى جداگانهاى از سوى تشکیلات جهاد اسلامى و جماعت اسلامى صادر شد که مشارکت جماعت اخوانالمسلمین را در انتخابات پارلمانى به شدت محکوم مىکرد . در این بیانیهها پارلمان، «مجلس کفر» خوانده شده بود . طبعا درگیرى جریانهاى اسلامى با یکدیگر، به تضعیف نیروهایشان منجر مىشود . در انتخابات سال 2000م در مصر اسلامگرایان میانهرو (اخوان) هفدهکرسى پارلمان را به دست آوردند و اکنون اپوزیسیون حقیقى را آنان تشکیل مىدهند، هر چند با عنوان حزبىشان به رسمیتشناخته نشدهاند، با این حال استقلال خود را حفظ کردهاند . در مغرب هم جماعتهاى اسلامى، همگى پشتسر حزب عدالت و توسعه ایستادند; به ویژه جمعیت العدل و الاحسان - به رهبرى عبدالسلام یاسین - که از هیچ پشتیبانىاى دریغ نکرد . در بحرین هم که پس از 29 سال، نخستین انتخابات پارلمانى را تجربه کرد، تحریم آن از سوى اسلامگرایان شیعه، سبب کاهش وزن اسلامگرایان در مجلس شد . شیوه تحریم انتخابات، شیوهاى ناکارآمد است و زیان آن فقط به احزابى مىرسد که از این فرصت صرفنظر مىکنند . اخوانالمسلمین در سال 1990 م انتخابات را تحریم ولى در سال 2000 م در انتخابات شرکت کرد و 17 کرسى را به دست آورد و نمایندگانش برنامههاى این حزب را در مجلس مطرح مىکنند . در پاکستان، نخستین اقدام اسلامگرایان در پارلمان این بود که طرحى را تصویب کردند که براساس آن اداى سوگند باید براساس متن مذکور در قانون اساسى پاکستان باشد; نه قانون اضطرارى پرویز مشرف .
خلاصه سخن این که تجربه موفق جریانهاى اسلامى در کشورهاى یاد شده، نشان مىدهد، که اولا پیشگویى شتابزده برخى صاحبنظران و تحلیلگران سیاسى غربى و غیر غربى که زوال اسلام سیاسى را انتظار مىکشیدند، خام و به دور از واقعبینى و بلکه نوعى خیالپردازى است . قدرت عنصر دین در جوامع اسلامى فراتر از حدى است که تحلیلگران غربى و شرقشناسان اروپایى تصور کردهاند . این عنصر در این جوامع هدایتگر و محرک جنبشهاى بزرگ سیاسى و اجتماعى بوده و گویا خواهد بود و ثانیا جریانهاى اسلامگرا قدرت بازتولید و بازیافت درونى را دارند و مىتوانند دادههاى منطقهاى و جهانى را در تصمیمسازى خود دخالت دهند و از خطاهاى گذشته پند بگیرند و براى دستیابى به اهداف بزرگ از گامهاى کوچک آغاز کنند .
تبلیغات
