آفات جهانی شدن

مقدمه
جمهوری اسلامی ایران در جهان معاصر به عنوان یک تمدن مستقل و مدعی صاحب هویت که انقلابش در راستای اجرای احکام اسلامی و جریان نهضت سیدالشهداء (ع) و همچنین تعالیم ائمه اطهار (ع) است، در موقعیت بسیار ویژه و حساسی قرار دارد . برخی از تمدن های جهان معاصر آنچنان که هانتیگتون در نظریه برخورد تمدن ها به آن اشاره می کند، به نظر می رسد جهانی شدن را پذیرفته اند .
در خصوص مفهوم جهانی، «لاتوش » تعبیری دارد که پسندیده تر است و آن «غربی شدن جهان » می باشد . برخی جریان غربی شدن را پذیرفته اند، یا در حال پذیرش آن هستند و یا مخالفتی با آن ندارند و فقط تمدن اسلامی و بویژه تمدن شیعی است که تفاوت ماهوی با روند جهانی شدن دارد . ولی متاسفانه در این قلمرو هنوز نتوانسته است جایگاه خودش را بیابد .
ما برای شیعیان حرف و سخن بسیار داریم ولی برای غیرشیعیان نه اینکه نداشته باشیم، بلکه زبان بیان آن را نداریم . بنابراین در این قلمرو نظر به اینکه جایگاه خودمان را نیافته ایم، محکوم به هضم هستیم . هیچ شکی نیست که در این قلمرو، تعالیم شیعه به حرکتی نیاز دارد تا در مسیر این رود خروشان که معیارهای ثابتی را در دهکده جهانی حاکم کرده برده نشود لازمه این کار دو چیز است:
1 . «هویت شناسی » و بعد به روز کردن این هویت;
2 . «شناخت جهان » در ابعاد مختلفی که این جهانی شدن را می سازد .
انقلاب اسلامی ایران در حال حاضر در موقعیت بسیار حساسی قرار گرفته که با موقعیت بیست و دو سال پیش آن بسیار متفاوت است . بیست و دو سال پیش، انقلاب ایران موج وسیعی را در جهان به وجود آورد که بسیاری از معادلات سیاسی را به هم زد . آن زمان ما در قلمرو هجمه قرار داشتیم، در قلمرو بیان خود و تبیین خود، آن هم در قلمرو جهانی خسته از دوران جنگ سرد; و از این رو در این قلمرو بستر بسیار مناسبی مهیا گردید تا فرهنگ اسلام را در سراسر جهان ترویج نماییم .
اما در حال حاضر مسائل مختلف و متعددی سبب شده تا ما در موقعیت دیگری قرار داشته باشیم، بحمدالله هویت انقلاب حفظ شده، رهبری به طور دقیق مثل حضرت امام (ره) قدم بر می دارند، اصول و اصالت ها محفوظ است; اما شدت هجمه ها نسبت به اول انقلاب بسیار افزون تر شده است .
بنابراین عقل نیز حکم می کند، هنگامی که هجمه ای سنگین شد، مدافع نیز مستحکم تر و در جهت دفاع از ارزش های خود آماده و به روز شود، متاسفانه ما در این مساله با مشکل مواجه هستیم . دانشگاه های ما، حوزه های ما و دیگر مراکز ما در این قلمرو عقب مانده اند . امروز جهانی شدن در لایه های فرهنگی نفوذ کرده و گاهی جهان بینی ها را می سازد و تا این قلمرو را نشناسیم و بررسی دقیق نکنیم نمی توانیم دفع آفت نماییم . لازمه این کار این است که این بحث یکی از جدی ترین مباحث آسیب شناسی انقلاب اسلامی شود; چرا که اگر آسیب ها را بشناسیم قادر به دفع آنها خواهیم بود . ضعف ما از عدم ایمان ما و قدرت ما نیست، بلکه از عدم شناخت، به روز کردن معارف و جهان شناسی ماست . الآن دو چیز جهان را به سمت غربی شدن پیش می برد که یکی اقتصاد و دیگری فرهنگ است که در ادامه بحث به این دو می پردازیم .
1 . جهانی شدن اقتصاد
1 - 1 . تاثیر اقتصاد بر زندگی انسان
اقتصاد در قلمرو زندگی انسان معاصر فراتر از یک ابزار عمل می کند و حتی در مواردی به جای هدف نشسته است .
«پوستمن » (2) ، در کتاب تکنوپلی (3) این اصطلاح را تصویر جهانی می داند که تکنولوژی فرهنگ سازی کرده و اقتصاد، فرهنگ را به سیطره خودش در آورده است . عمده ترین ابزار تکنولوژی در عرصه جهانی سازی اقتصاد شامل این موارد است:
الف) کامپیوتر: امروز اطلاعات (4) ، هویت انسان را می سازد و به قول یک منتقد آمریکایی در جهانی که همه چیز انسان کامپیوتریزه شده ما نمی توانیم به صراحت بگوییم که این انسان است که کامپیوتر را اداره می کند یا کامپیوترها انسان را اداره می کنند . «پوستمن » در این خصوص می گوید: «در جهان امروز عبارت «کامپیوترها به ما چنین می گویند» به جای «خدا چنین گفته » نشسته است » .
ب) سینما: جهان امروز جهان تصویر است و تمدن های موفق، تمدن هایی هستند که قادرند معنای تصویر را ترجمه نمایند . هر تصویر معادل هزار کلمه است و اثر ماندگاری که در ذهن مخاطب می گذارد بسیار قوی تر از اثر سخنرانی و کلام است .
فیلم ماتریکس (5) فیلمی است که در سال 2000 م . ساخته شده و هم اکنون فیلم ماتریکس 2 و 3 در حال ساخته شدن است در این فیلم ما شاهد سال 2199 م . یعنی 200 سال بعد هستیم . این فیلم، فیلمی است که از تسلط عجیب تکنولوژی و اقتصاد بر انسان بحث می کند . و واقعیت هم این است که یکی از اصلی ترین بسترهای جهانی شدن اقتصاد است .
این که شما از رسانه ها می شنوید و می بینید که هر جا کنفرانس جهانی شدن برگزار می گردد مورد اعتراض کارگران و قشرهای پایین جامعه واقع می شود به این علت است که بسیاری از آنان احساس می کنند اقتصاد در قلمرو جهانی، بشدت نظام طبقاتی را به هم می زند . اخیرا گزارشی از اینترنت تحت عنوان «گلوبالیزیشن » (6) دریافت کرده ایم که در مجله سیاست خارجی بود . در این گزارش آمده که «مقدار ثروت 200 نفر در کره زمین معادل ثروت دو میلیارد انسان است » بنابراین جهانی شدن اقتصاد بشدت منجر به شکاف طبقاتی در جوامع شده و ضربات سهمگینی را بر بدنه اقشار پایین جامعه وارد می آورد .
2 - 1 . تاثیر اقتصاد بر فرهنگ
فرهنگ در قلمرو جهانی شدن مهمتر از اقتصاد است و هویتش را از اقتصاد و قوانین و فرمول های اقتصادی می گیرد . «چارلی چاپلین » فیلمی تحت عنوان «عصر جدید» دارد که در این فیلم، انسان که یک مهره و چرخ دنده محسوب می شود هویت و ماهیتی جدا از هویت و ماهیت انسانی پیدا می کند . چون اقتصاد بنا به سیطره اش تمامی رفتارها و منابع رفتاری و کرداری انسان را کنترل می کند .
به عنوان نمونه در سه یا چهار سال گذشته، پاکستان - که اولین جمهوری اسلامی جهان است - تعطیلی رسمی هفته خود را از جمعه به یکشنبه تغییر داد . دلیل این امر ضررهای هنگفت اقتصادی بود که متوجه تجار و تکنوژیست های پاکستانی شد و آنها به این نتیجه رسیدند که زمان ارتباطشان با جهان سرمایه داری فقط سه روز در هفته است; زیرا پنج شنبه و جمعه کار در پاکستان تعطیل است و شنبه و یکشنبه کشورهای آسیای جنوب شرقی تعطیل هستند و این بی نظمی خاصی به وجود آورده که مانع از تجارت آنها می شود . و به همین جهت دولت پاکستان تحت فشار گروه مزبور مجبور شد تعطیلی رسمی هفته را از روز جمعه که روز تعطیل رسمی مسلمانان جهان است به روز یکشنبه تغییر دهد . البته این تغییر با فرهنگ اسلامی ما سازگار نیست; زیرا گاهی ما زمان را جزء چهارم ماده می دانیم . در این قلمرو زمان خط ممتدی است که در بستر این خط ممتد وقایع جاری می شود و شما نمی توانید بگویید این نقطه از بستر قدسی است چون فرض شده که زمان یک رود جاری است که وقایع بر سطح آن می گذرد در این جا «زمان » تاثیری در حسن و قبح امور ندارد . (7)
اما در تفکر اسلامی ما زمانی به نام زمان قدسی داریم; یعنی معتقدیم انسانی که از سپیده دم پنج شنبه تا غروب جمعه فوت می کند برخوردی که با او در عالم برزخ می شود با کسی که غیر از این روزها فوت می کند یکسان نیست . بدین جهت در این جا تفاوت در زمان قدسی، در عالم هویت ما تفاوت ایجاد می کند . تغییر جمعه به یکشنبه در قلمرو اقتصاد قابل قبول است; اما شما نمی توانید تصور کنید که این تغییر تنها یک مساله اقتصادی است و هیچ ربطی به هویت اسلامی ما ندارد .
زمان قدسی مختص ما هم نیست این زمان شامل مسیحی ها، هندی ها و حتی اسطوره های یونانی هم می شود . اکنون ما بسادگی زمان را تغییر می دهیم و در این قلمرو یک ملت و یک تمدن اسلامی را از برکات آسمانی و الهی محروم می کنیم و محور این تغییر هم اقتصاد است . در اقتصاد جهان هویت انسان تابع کارکرد مصرف گرایانه اوست . اگر بخواهیم مساله جهانی شدن اقتصاد را نپذیریم از یک سو در قلمرویی قرار داریم که این رود ما را می برد و از سوی دیگر اگر بخواهیم آن را بپذیریم، دیگر نمی توانیم بگوییم چه باید وارد بشود و چه نباید وارد شود . زیرا این فرمول های اقتصادی است که مصرف و نوع کار را تعیین می کند . اکنون ما در چنین قلمرویی چه خواهیم کرد؟ هر چند این بحث، بحث الآن نیست بحث آینده است اما خوشا به حال تمدن هایی که به استقبال آینده می روند . تمدن شیعی یک تمدن بسیار غنی است، اما آنچه مهم است زمان شناسی است، اگر امروز را بشناسیم می دانیم چگونه به استقبال فردا برویم؟
شما سال های 78 - 79 را با سال های 68 - 69 مقایسه کنید . یکی از عواملی که سبب شد در تهران ما با پسران آرایش کرده روبرو شویم این بود که در این دهه همه چیز ما اقتصاد شد . و بعد هم گفتیم یک راه داریم تا اقتصاد ما شکوفا شود و آن این که مصرف را دامن بزنیم، امروز تبلیغات تلویزیون چند صد برابر تبلیغات سال 68 شده است .
بنابراین می توان بصراحت گفت اقتصاد و مصرف گرایی منجر به تخریب هویت فرهنگ اسلامی ما شده است . ما در سال های 64 - 65 هیچگاه شاهد چنین فاجعه فرهنگی که امروز شاهد آن هستیم، نبودیم . اما حالا شما در همین تهران با گروه های «گانزز رزز» (8) مواجه هستید (در ادامه همین مبحث بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد). بنابراین یکی از آفات جهانی شدن مسائل اقتصادی همین تاثیری است که این مسایل در فرهنگ و هویت انسانی ما می گذارد .
2 . جهانی شدن فرهنگ
1 - 2 . رسانه های اطلاعاتی
رسانه های اطلاعاتی مرزهای جهان امروز را به مرزهای شیشه ای تبدیل کرده اند و به عبارتی مرزها را حذف کرده اند تا دهکده جهانی محقق گردد . بدین ترتیب نقش این رسانه ها اگر به عنوان یک ابزار مورد توجه قرار گیرند مشکلی به وجود نخواهد آمد اما اگر این رسانه ها، خود پیام شدند قطعا مشکلات جدی را گریبان گیر جوامع خواهند کرد .
«مک لوهان » (9) نظریه پرداز دهکده جهانی ارتباطات می گوید: «رسانه یک ابزار نیست، خود پیام است » تلویزیون ابزار پیام رسانی نیست خود پیام است . بنابراین یکی از مهم ترین عواملی که امروزه جهانی شدن را می سازد رسانه های ارتباطی قدرتمند است . نمونه اینها اینترنت است . اینترنت پرچم جهانی شدن فرهنگ است .
اینترنت یک شبکه اطلاع رسانی جهانی است که به شما قدرت می دهد تا در هر جا که باشید بتوانید از طریق اینترنت وارد کتابخانه کنگره آمریکا شده و از آن استفاده کنید . همچنین می توانید از طریق سایت های اینترنت از جدیدترین کشفیات مطلع شده و از آن بهره ببرید; و از این جهت بسیار عالی است . اما مشکل این جاست که معمولا تمدن های شرقی وقتی با یک تکنولوژی مدرن مواجه می شوند ذوق زده شده و آسیب شناسی نمی کنند . آن وقت لطمه هایی که بر بدنه فرهنگ این تمدن ها می نشیند بسیار سنگین تر از لطمه هایی است که بر صاحبان صنایع وارد می شود . اخیرا گزارشی از اینترنت تحت عنوان «اینترنت یا اینترسکس » (10) دریافت کردیم . این گزارش مقدار دو سال تجارت اینترنت (11) در سال های 98 و 99 میلادی را در حدود 410 میلیارد دلار تخمین زده است . از این 410 میلیارد دلار 246 میلیارد دلار آن (حدودا 59 الی 60 درصد) متعلق به تجارت سکس است . این مساله بسیار حائز اهمیت است که قدرت جهانی در عصر معاصر 60 درصد از تجارت الکترونیکی خودش را صرف مساله سکس می نماید . از همین آمار می توان رشد جهانی شدن را تشخیص داد .
2 - 2 . تحول در تعاریف
تحول در تعاریف مهمترین بعد اخلاقی و فرهنگی جهان معاصر است . در اینترنت سایتی است که آمده در اتاق های پرو یک نمایشگاه، دوربینی جاسازی کرده که افراد بدون اینکه بدانند فیلم آنها ضبط می شده و به مرکز این سایت ارسال می گردید . (12)
این سایت پس از مدتی لو می رود و با تهیه کنندگان آن برخورد شده و جریمه می شوند . اما آنها با بستن قرارداد با افراد کار خود را به صورت قانونی درآورده و به کارشان ادامه می دهند به صورتی که دادگاه هم نتواند به آنها چیزی بگوید .
ببینید این مهم است . مرزها در حال از بین رفتن است . در فقه اسلامی حد و حدود مطرح است . در زندگی جمعی انسان، حدود «ذاتی » است . آقای «مایور» (13) در جریان آیات شیطانی سخنانی در دفاع از سلمان رشدی مطرح کرد که به او نامه ای نوشتم تحت عنوان «حدود، جوهره ذاتی زندگی جمعی انسان » یعنی در زندگی جمعی، حد ذاتی است، نفی حد، نفی هویت انسان است . دیوار در زندگی جمعی ذاتی است چون حریم می سازد . اما انسان در جهان معاصر به دلیل اینکه انحرافش را قانونی می کند حد و حدودها را برمی دارد .
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «روزی می رسد که مردم آمر به منکرند و ناهی از معروف، نه از آن جهت که معروف را معروف و منکر را منکر می دانند; بلکه از آن جهت که تعریفشان از منکر معروف است » .
جهان امروز این است و اینترنت این کار را می کند . امروزه فیلم هایی در غرب ساخته می شود که بدیهی ترین مفاهیم فطری را آن چنان با تکنیک تصویر عوض می کنند که مخاطب آن را حق می پندارد . سایت هایی در اینترنت وجود دارد که با برخی از زنان و مردان قرارداد می بندند تا اجازه دهند در فضای خصوصی منزلشان دوربین مخفی بگذارند و این سایت ها به صرف داشتن قرارداد به کار خود ادامه می دهند و هیچ مرجعی در غرب با آنها کاری ندارد، چون استنادشان به قرارداد است و می گویند نمی توان مانع از حق شخصی افراد شد . (14) روزانه 7500 نفر از این سایت ها دیدن می کنند و ما قریب به دو میلیون سایت پرنوگرافی در اینترنت داریم .
گزارشی در یکی از مجلات خارجی خواندم که خوب است به قسمتی از آن توجه کنید:
«در نتیجه حکومت های بلامنازع این سایت ها، ارزش های اخلاقی پیشین، راه تغییر در پیش گرفته اند . مثلا زنانی که در سایت های پرنوگرافی مشابه شغل خود را ...» در این گزارش عبارت «شغل خود را» این مفهوم را در ذهن متبادر می سازد که، کار خلاف در این سایت ها گناه نیست بلکه یک شغل است و این بدان معناست که در قلمرو جهانی شدن با انحراف روبرو نیستیم، با تمدنی روبرو هستیم که انحراف را انحراف محسوب نمی کند .
اکنون شیعه در این قلمرو چه باید بکند؟ و چه وظیفه ای دارد؟ اجازه دهید به نمونه ای دیگر اشاره کنم . گروه (15) «گانزز رزز» (16) که در جاهای مختلف پارتی (17) دارند، یکی از گروه هایی است که ما در تهران با آن مصیبتی داریم . اخیرا یک گروه 30 یا 40 نفره که از دختر 12 ساله تا پسر 17 ساله را شامل می شد در یک منزلی در تهران دستگیر کردند که بعد فهمیدیم گروه «گانزز رزز» هستند . این گروه ها به صورت مختلط دور هم جمع می شوند، ابتدا اعمال منافی عفت انجام داده و سپس روی سرشان یک پیشانی بند یا هدبند می بندند و زیر این هدبندها مواد مخدر جاسازی می کنند . نوارهای موسیقی متال، راک و ... را می گذارند، که تاثیر روان شناسی این نوارها فاجعه است . (18) نوارها را تا صدای 130 با استریوهای بسیار قوی باز می کنند . تحرک روانی جسمی و جنسی بالا، آنها را از حالت طبیعی خود خارج کرده ودر این حال حرکت های غیرطبیعی از خود بروز می دهند . از دیوار بالا می روند، همدیگر را گاز می گیرند، خود را از بالا به پایین پرت می کنند و ... این تحرک زیاد منجر به آزاد شدن انرژی بدن شده و عرق های بدن منافذ پوستی را باز می کند و منافذ پوستی که باز شد، فشار هدبند، مواد مخدر را به صورت مستقیم از طریق این منافذ وارد خون می کند و ورود این مواد به خون، آنها را به حالت جنون در می آورد و در اوج جنون وارد دستشویی فرنگی شده و درب آن را باز کرده، محتویات آن را سر می کشند .
من نشسته ام با اینها حرف زده ام، اینها گفته اند که شما برای ما ثابت کنید اینها انحراف است تا ما این کار را نکنیم، یعنی انسان به جایی می رسد که دیگر انحراف را، انحراف محسوب نمی کند .
نتیجه
جهانی شدن برای کشورهای جهان سوم بویژه برای کشور جمهوری اسلامی ایران که دارای یک فرهنگ اصیل اسلامی است، یک آفت است . این آفت در دو بعد جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ قابل طرح است . در بعد جهانی شدن اقتصاد، از آن رو که این کشورها در مقابل ورود تکنولوژی مدرن غربی که دارای فرهنگ مصرفی خاص خود می باشد، آسیب شناسی نمی کنند، منجر به شکاف طبقاتی و تخریب فرهنگ بومی می شود و این می تواند برای هر کشوری بزرگترین تهدید باشد . در بعد جهانی شدن فرهنگ نیز باید گفت، فرهنگ کشورهای غربی به واسطه رسانه های اطلاعاتی قدرتمند، مرزها را شکسته و بدون هیچ مانعی وارد کشورهای جهان سومی از قبیل ایران و دیگر کشورهای اسلامی شده و بر فرهنگ آنها مسلط می شوند و چون در فرهنگ غرب ضد ارزش ها یک حالت قانونی به خود گرفته اند انسان به مرحله ای می رسد که دیگر انحراف را انحراف محسوب نمی کند . به همین علت، روز به روز از هویت انسانی خود دورتر می شود . از این رو ورود چنین فرهنگی به کشورهای جهان سوم شدیدا فرهنگ و هویت انسانی - اسلامی آنها را تخریب کرده و بر آنها مسلط می شود; و چون در این کشورها توان کنترل و نظارت نیز پایین است، این مساله به تخریب هویت آنها ختم می گردد و کشوری که هویت نداشته باشد، هیچ چیز نخواهد داشت: اما چون ما ناگزیر، در جریان این رود پرتلاطم قرار خواهیم گرفت، باید ضمن شناخت آینده و مصایب و مشکلات آن، با آسیب شناسی دقیق، در پی دفع آسیب برآییم .
پی نوشت ها:
1) متن حاضر سخنرانی دکتر حسن بلخاری است که با اصلاحاتی تقدیم خوانندگان عزیز موعود می شود .
2. V . Postman
3. Technopoly
4. Information
5. Matrix
6. Globalization
7) تصویری که انیشتین ارائه می دهد با ملاصدرا در اسفار بدان اشاره می کند .
8. Gunsesroses
9. M. c. Lohum
01. internet or inter sex
یا Yahoo تایپ کرده و جست وجو نمایید . پنجاه صفحه اطلاعات در ابعاد مختلف در باره آن کالای مورد نظر در صفحه اینترنت ظاهر می گردد . شما این اطلاعات را بررسی می کنید و اگر کارت اعتباری داشته باشید پول واریز نموده و پس از مکاتبه، آن کالا برای شما ارسال می شود . به این تجارت در جهان مدرن و پست مدرن، تجارت اینترنتی یا تجارت الکترونیکی می گویند .
12) برای غرب اصل مصرف مهم نیست بلکه تنوع در مصرف مهم است . چرا؟ به علت این که مصرف بعد از مدتی ملالت ایجاد می کند، چیزی که ملالت را دفع می کند تنوع است . بنابراین مساله امروز غرب گسترش فساد نیست، کیفیت تنوع در فساد است .
13. Mayour
14) تنها کشوری که بشدت مانع از فعالیت چنین سایتهایی شد ایران است . اما متاسفانه باید اعتراف کرد که ایران هم یک جا اشتباه کرد . آنجا که قوه قضائیه حکم کرد اگر دست کسی فیلم پرنوگرافی باشد مانعی ندارد اما تکثیر و پخش آن مجاز نیست! !
15) گروه در جامعه شناسی یعنی مجموعه افرادی که بر اساس ایده های مشترک، گرد هم جمع شده اند و دارای یک هدف واحد هستند .
16. Gunses roses
17) پارتی در ایران به جلسات مختلط پسر و دختر که به لهو و لعب مشغول هستند اطلاق می گردد .
18) تفاوت موسیقی شرق با موسیقی غرب در ریتم (وزن) آن است . ریتم در موسیقی سنتی شرق دوری و دارای مکث است اما در موسیقی مدرن غرب خطی و بدون مکث می باشد . روان شناسان می گویند موسیقی خطی چون مغایر نظام طبیعی گردش خون و روان ماست در انسان تحرک جنسی و جسمی ایجاد می کند اما موسیقی دوری تامل روحانی ایجاد می کند . چرا موسیقی دوری تامل روحانی ایجاد می کند؟ چون با حرکت هستی هارمونی دارد . ما در هستی حرکت خطی نداریم . اساس حرکت در هستی مبتنی بر دور است . در فیزیک هم جزء هستی الکترون است و الکترون حرکتش دوری است . اصلا ما در فیزیک حرکت خطی نداریم . مفهومی که از آیه «انا لله و انا الیه راجعون » هم استنباط می شود دوری است . یعنی روح خدا به خود خدا برمی گردد . فلسفه طواف خانه کعبه با حرکت کهکشان ها که از راست به چپ و دوری است کاملا منطبق است . لذا وقتی می گوییم موسیقی غربی حرام است نه فقط به خاطر اینکه شرع گفته، بلکه بخاطر این هم هست که خلاف طبیعت انسان باشد و یا به عبارت دیگر با حرکت هستی هارمونی ندارد .