بررسی نام و جایگاه بابک در کتیبه های ایلامی باروی تخت جمشید
آرشیو
چکیده
وجود نام بابک در گل نوشته های ایلامی را نخستین بار دوست گرامی استاد مهدی حسنی اردبیللی با نگارنده در میان گذاشته و آدرس لوحه ها را جهت خوانش ارسال نمودند، در واقع این نام نیز همانند شکل هایی از سایر اسامی تمدن ایلامی( همانند "یاماکشید >جمشید ، زامسبا >جاماسب و ... که بعدها وارد افسانه های عهد نگارش خدای نامه و اشعار فردوسی نیز شده اند که البته اسم بابک به هیچ عنوان وارد خدای نامه و اشعار شعرا نشده است ) وارد سیستم اسامی بعد از ایلامیان شده است. واژه بابک را در محل تلاقی عصر اشکانی و ساسانی در روایت " بابک "؛ عالم دینی حامی اردشیر بابکان که اردشیر را منتسب به او و به صورت " اردشیر بابکان " آورده اند و نیز بابک سرداری در عصر ساسانی یاد می توان مشاهده نمود که همگی نشان دهنده بقای آن تا عصر اشکانی و انتقال به ساسانی نیز بوده است .ما برآنیم که این نام نوعی لقب و جایگاه بوده و حتی تا عصر خلفای عباسی نیز رواج داشته است، چنانچه در داستان "بابک "سردار مخالف عباسیان در قرن دوم هجری و معاصر هارون و مأمون عباسی که نویسندگان دانشنامه اسالمی به نقل از مسعودی نام اصلی او را " حسن " ذکر کرده اند نیز برجسته گشته است .شخص دیگر مد نظر ما با نام "بای باک : بای بک " در متون عربی به قرن سوم هجری معاصر خلیفه چهاردهم عباسی» المهتدی باالله فرزند الواثق بالله« است که این بابک به دست خلیفه کشته شده و در تاریخ به صورت "بایباک الترکی " نیز یاد شد که او در اصل از ترکان شرقی بوده در حقیقت بعدها استفاده از این واژه بجای کاربرد در جایگاه منصب ، به صورت نام مردان ادامه دار شده و به عصر ما نیز رسیده است. در واقع بابک خان عصر ایلامی نیزمنصب داری مهم بوده و بر امور نظارت داشته است در گل نوشته های مورد بحث شاهد نگارش این اسم به دو صورت ik-ba-ula/Ba و ba-ula/Ba هستیم که واژه خانا : na-ka: به خان نیز به آن چسبیده است و نشان از منصب دولتی او با توجه به اموراتی که اعم از تحویل گیری آذوقه و... دارد که تلاش نمودیم در ادامه هر دو نگارش میخی را در جدول شرح دهیم.The presence of Babak’s name in the Elamite writings///////// Perspolisde Elam Yazıtlarında Babek İsminin Varlığı//// Persepolis qalalarının Elam yazılarında Babəkin adının və mövqeyinin araşdırılması
First time has shared with the author with my dear friend Mehdi Hasani Ardabilli and also he has gave me the address of the tablets for reading
In fact Babak name is like Yamakshid>Jamshid, Zamsba < Jamasba, etc., which were later included in the legends of the writings of Khodanameh and Ferdowsi’s poems, although the name Babak was never included in Khodanameh and poets’ poems. It has entered the name-system of after Elamite.
Babak can be seen at the intersection of the Parthian and Sasanian eras in the narration of “Babak”, the religious scholar who supported Ardeshir Babakan, who attributed Ardeshir to him as “Ardeshir Babakan”, and also Babak, a chieftain in the Sasanian era, which all show It survived until the Parthian era and was transferred to the Sassanid era. We believe that this name was a kind of title and position and was even popular until the era of the Abbasid caliphs, as in the story of “Babak”, the leader of the Abbasids era in the second century and contemporary with Imam Reza (As), Harun and Ma’mun Abbasi, In fact This Babak is who his original name was mentioned by A-Masoudi: “Hasan”. The other person we are considering with the name “Baybak: Baibak” in Arabic texts is the contemporary of the 14th Abbasid caliph “Al-Muhtadi Bellah, son of Al-Wathiq Bellah” in the third century Hijri. It was also mentioned that he was originally from the Eastern Turks, in fact later the use of this word, instead of being used in a position, continued as a name for men and reached our era. Babak Khan in the Elamite era also had an important position and he had the supervision of affairs. In the mentioned Elamite inscriptions, we see this name written in two forms, Ba/ula-ba-ik and Ba/ula-ba, where the word Khana means, to khan: Beh Khan and also attached to it, and it is a sign of his government position, considering the things he has, including the delivery of supplies, etc., which we have tried to explain in the table below both cuneiform writings/////////
Elam yazılarında Babək adının olması ilk dəfə əziz dostum professor Mehdi Hüsnü Ərdəbilli tərəfindən müəlliflə paylaşılmış və lövhələrin ünvanını oxumaq üçün ona göndərmiş, (sonradan daxil olmuş Cəmşid, Zəmsba >Cəmasb və s. Xudanəmə və Firdovsi şeirlərinin yazılarına dair əfsanələrə baxmayaraq, Babək adı heç vaxt Xudanəmə və şairlərin şeirlərində yer almasa da) elamlılardan sonra adlar sisteminə daxil olmuşdur.
“Babək” rəvayətində Parfiya və Sasani dövrlərinin kəsişməsindəki Babək sözü; Ərdəşiri ona “Ərdəşir Babakan” kimi aid edən Ərdəşir Babakanı dəstəkləyən din alimi, eləcə də Sasanilər dövründə Babək Sərdarini görmək olar ki, bütün bunlar onun Parfiya dövrünə qədər yaşamasına və Sasanilər dövrünə keçməsinə dəlalət edir. Biz hesab edirik ki, bu ad bir növ ləqəb və vəzifə olub və hicri ikinci əsrdə Abbasilərə qarşı müxalifətin lideri olan “Babək” hekayəsində olduğu kimi hətta Abbasi xəlifələri dövrünə qədər məşhur olmuşdur. İslam Ensiklopediyasının müəllifləri tərəfindən Məsudindən sitat gətirilən “Həsən”in də adı çəkilən Harun və Məmun Abbasinin müasiri haqqında bəhs etdiyimiz başqa bir şəxs 3-cü əsr ərəb mətnlərində “Baybak: Baybak” adlanır. Hicri, 14-cü Abbasi xəlifəsinin müasiri, bu Babək tərəfindən yazılan “Əl-Muhtədi Bəallah, Əl-Vatiq Bəallah” xəlifə öldürülmüş və tarixdə “Baybək ət-Türki” adı ilə qeyd edilmişdir "demək ki, o, əslən Şərq türklərindəndir. Əslində, sonralar bu termin vəzifə mənasında deyil, kişi adı kimi işlədilmiş və dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Əslində, Elam dövrünün Babək xanı da mühüm bir məmur idi və işlərə nəzarət edirdi: Xan da ona bağlıdır və bu, onun tədarükün çatdırılması və s. mixi yazıların hər ikisini aşağıdakı cədvəldə izah etməyə çalışdıq.///////
Babek isminin varlığı ilk kez sevgili dostum Mehdi Heseni Erdebilli bey yazarla paylaşılmış ve tabletlerin adresini de bana vermiştir. Aslında Babek adı başka Elam adlarına benzer (Daha sonra Hudaname ve Firdevsi’nin şiirlerinin yazılarının efsanelerinde yer alan Yamakşid>Jamşid, Zamsba <Jamasba vb., ancak Hudaname ve şairlerin şiirlerinde Babak adı hiçbir zaman yer almamıştır) Elam’dan sonraki isim sistemine girmiştir..
Babak, adını Partlar çağı Ardeşir Babakanı destekleyen din alimi “Babak” ile Sasani döneminde reis olan Babak’ın anlatımında Part ve Sasani dönemlerinin kesişme noktasında görülmektedir. Bunların hepsi Part dönemine kadar varlığını sürdürdüğünü ve Sasani dönemine aktarıldığını gösteriyor. Bu ismin bir tür unvan ve mevki olduğunu ve hatta ikinci yüzyılda Abbasi döneminin lideri olan ve İmam Rıza (As) ile çağdaş olan “Babak” hikâyesinde olduğu gibi Abbasi halifeleri Harun ve Me’mun Abbasi dönemine kadar popüler olduğunu düşünüyoruz..
Masudin’in Bu Babekin asıl adını “Hasan” söylemiş. Arapça metinlerde “Baybak: Baibak” ismiyle ele aldığımız diğer kişi ise 14nci Abbasi halifesi “El-Mathidi Bellah’ın oğlu Al-Vatik Bellah”ın Hicri üçüncü yüzyıldaki çağdaşıdır. Bu kişi Aslen Doğu Türklerinden olduğu da zikredilmiş, aslında daha sonra bu kelimenin bir mevkide kullanılmak yerine kullanımı erkek ismi olarak devam etmiş ve çağımıza kadar ulaşmıştır. Elam döneminde Babak Han da önemli bir konuma sahipti ve işlerin denetimi ondaydı.
Adı geçen Elam yazıtlarında bu ismin Ba/ula-ba-ik ve Ba/ula-ba-ik olmak üzere iki biçimde yazıldığını görüyoruz. Ba/ula-ba, Khana kelimesinin “hana” anlamına geldiği: ve aynı zamanda ona bağlı ve sahip olduğu şeyler dikkate alındığında, erzak teslimatı v b. de dahil olmak üzere, onun hükümet pozisyonunun bir işaretidir. Aşağıdaki tabloda her iki çivi yazısını açıklamaya çalıştık
تبلیغات
