تحليل الاستعارات المفاهيمية لنهج البلاغة في مجال الهوی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
إن نظریه الاستعاره المفاهیمیه فی اللسانیات المعرفیه لیست مجرد کلام أدبی ومتمیز، بل هی فهم لمفهوم مجرد من خلال مفهوم عینی وملموس،ولها خصائص تفصِّلُها عن الاستعاره التقلیدیه، منها أنّ جذورها فی التفکیر والإدراک ولیس فی الأدب واللغه،وللتعبیر عنها وفهمها لا حاجه إلى قدره خاصه غیر التفکیر،وأن التشابه لیس شرطًا فیها کما هو الحال فی الاستعاره التقلیدیه. بناءً على ذلک، کان الهدف من هذا البحث هو فهم وإدراک أحد الأسباب المرکزیه لارتکاب الذنوب والرذائل واتباع الهوی فی نهج البلاغه،وذلک باستخدام المنهج الوصفی - التحلیلی والاعتماد على النظریه الاستعاره المفاهیمیه. یسعى هذا البحث للإجابه على هذین السؤالین: ما هو نوع الاستعاره المفاهیمیه التی استخدمها الإمام علی علیه السلام لتصویر الهوی؟ وما هی السمات التی أُخِذَت بعین الاعتبار فی المبدأ لتقدیم المقصد؟ لتحقیق هذا الغرض،تم استخلاص الجملات المتعلقه بالهوی وتحلیلها باستخدام نظریه الاستعاره المفاهیمیه وفی النهایه تم تقدیم مفهوم الکلام. أهم نتائج البحث هی کما یلی: فی هذا المقال فإن المفاهیم المبدئیه المتعلقه بالاستعاره الانطولوجیه لتصور هوی النفس، إما أنه مظنون أو منافس أو یلبس زی إنسان یجب حرمانه من کثیر من ملذاته.والاستعاره المفاهیمیه للأتقیاء یُصَوَّرُ کشخص میت أو کحصان متمرد، وفی هذه الأثناء تکون استعاره الوجود أکثر شیوعا. کما أن المفاهیم المبدئیه فی الاستعاره البنیویه للوصول إلى المجال المفاهیمی للمقصد، أی هوی النفس، إما أنه شجار دائم أو بناء منزل على حافه الهاویه أو یتم تصوره على أنه دلو. وفی هذا الکلام لم نجد مباشره المفاهیم المبدئیه فیما یتعلق بالاستعاره الاتجاهیه لتصور هوی النفس،لکن کاتبه المقال وجدت استعارات اتجاهیه تتماشى من ناحیه المعنی والمفهوم مع محاربه النفس،مثل قبول الإسلام، والإیمان، والعمل الصالحواکاوی استعاره های مفهومی نهج البلاغه در حوزه هوای نفس
نظریه استعاره مفهومی در زبانشناسی شناختی، تنها یک سخن ادبی و برجسته نیست بلکه درک یک مفهوم انتزاعی از خلال مفهوم عینی و ملموس است و ویژگی هایی دارد که آن را از استعاره سنتی جدا می سازد از جمله اینکه ریشه آن در تفکر و شناخت است و نه در ادب و زبان و برای بیان و فهم آن، به توانایی خاصی جز اندیشه نیاز نیست و مانند استعاره سنتی،شرط شباهت در آن اصل نیست.بر این اساس جستار پیش رو بر آن شد تا با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر نظریه استعاره مفهومی، به قدر وسع خود، به درک و شناخت یکی از محوری ترین علل انجام معاصی و اخلاق رذیله، یعنی مفهوم هوای نفس در نهج البلاغه بپردازد.این پژوهش به دنبال پاسخ به این سؤال است که امام علی (ع) برای مفهوم سازی هوای نفس از چه نوع استعاره مفهومی استفاده نموده است؟و چه نکاتی از حوزه مقصد،در حوزه مبدأ مورد توجه بیشتری قرار گرفته است؟برای رسیدن به این هدف گزارههای مربوط به هوای نفس استخراج شد وبا نظریه استعاره مفهومی مورد تحلیل قرار گرفت و نهایت امر مفهوم کلام ارائه گردید. نتایج پژوهش حاکی از آنست که امام علی علیه السلام در تصویر هوای نفس از استعاره های مفهومی وجودی و ساختاری بهره برده است و مفاهیمی مانند متهم بودن،رقابت، بی تحرکی، سرکشی، مبارزه دائم، محرومیت، ساختن منزل در لبه پرتگاه،راه مستقیم و بالا بودن در نکته کانونی آن ها قرار دارد و لذا با توجه به نظریه استعاره مفهومی می توان به درک بیشتری از متون دست یافت.