استخدام الحالات المختلفة للفنّ البلاغي «آیروني» في نهج البلاغة (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
من وجوه إعجاز کلام الإمام علی (ع) وبلاغته؛ أنه ذو أبعاد مختلفه، بمعنی أن کلماته، مع امتلاکها فنوناً ومضامین أدبیه وبلاغیه متنوعه، فقد تجلت فی مجالات مختلفه وحتى متعارضه من ناحیه المعنى، وصار لها استعمالا معنویا مزدوجا مضاعفا. وبإمکاننا أن نری هاتین الخاصیتین الممیِّزتَین، فی استعمال صنعه «آیرونی» البلاغیه، التی یعتبرها البعض «قلباً» لمعنى الکلمه. الأمر الأکثر أهمیه فی هذه الصنعه هو وضع عنصرین متضادَّین من ناحیه الللفظ والمعنی بجانب بعضهما البعض، وذلک بغرض مفاجأه الجمهور وإیصال رساله مهمه. یسعی هذا المقال أن یقدِّم تعریفاً دقیقاً لهذا الفنّ البلاغی «آیرونی» من خلال تحدید أمثله على تجلیاته فی خطب نهج البلاغه وتحلیل سبب استخدامه، کما یحاول أن یعالج مظهرا آخر من مظاهر الإعجاز اللفظی والدلالی لکلام لإمام علی (ع)، وذلک بإعاده القراءه لصنعه بلاغیه اُستُخدِمَت فی نهج البلاغه. وتُبیِّنُ نتائجُ البحث أن فنَّ «آیرونی» قد کثُرَت حالاتُ استخدامه فی کلام الإمام علی (ع)، ومن هذه الحالات: التعبیر عن الجمل المتناقضه، والألفاظ القاسیه، والإخفاء المتعمد، ومدح النفس، والتّنبُّوء عن الغیب، والتجاهل المتعمد، والتساوی بین الشیئین المتباینین.گونه های استفاده از صنعت بلاغی «آیرونی» در نهج البلاغه
یکی از وجوه اعجاز و بلاغت سخنان امام علی(ع)، چندبُعدی بودن آنهاست بدین معنا که کلام آن حضرت در عین برخورداری از صنایع و آرایه های مختلف ادبی و بلاغی، در میدان های مختلف و حتی متضاد معنایی نیز جلوه گر شده و کاربست معنایی دوچندانی پیدا کرده است. نمونه تلاقی این دو مشخصه را می توان در کاربست صنعت بلاغی «آیرونی» مشاهده نمود که برخی آن را «وارونه سازی» معنای واژه دانسته اند. آنچه در این آرایه بیشتر مورد توجه قرار می گیرد، قرار گرفتن دو عنصر متضاد معنایی لفظی در کنار همدیگر برای غافلگیر کردن مخاطب و در عین حال القاء پیامی مهم است. در این مقاله تلاش شده ضمن ارائه تعریفی دقیق از صنعت بلاغی آیرونی، با شناسایی نمونه هایی از تجلّی آن در خطبه های نهج البلاغه و تحلیل مفهومی چرایی استفاده از آن، جلوه دیگری از اعجاز لفظی و معنایی کلام امام علی(ع) را مورد توجه قرار داده و یکی دیگر از صنایع ادبی به کار رفته در نهج البلاغه را بازخوانی کنیم. یافته های تحقیق نشان می دهد صنعت آیرونی در دو نوع کلامی و ساختاری در نهج البلاغه کاربست فراوانی داشته که بیان جملات متناقض نما، کلامهای کوبنده، پنهان کاری های عامدانه، خودستایی، غیب گویی، تجاهل آگاهانه و یکسان دانستن دو چیز ناهمگون، برخی از این موارد است.