نظرية الزهد من وجهة نظر نهج البلاغة بناء علی النظرية المتجذرة (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
یُمثِّل الزهد جهدًا واعیًا یهدف إلى نبذ التعوّدات والتعلّقات العابره وتخفیف أعباء الکاهل بهدف تسریع السیر فی طریق الکمال؛ إلا أنه وخلافًا للمعنى المذکور، لقد اعتبر بعض الناس أن الزهد یعنی ترکَ الدنیا واعتماد العزله وحرمان النفس من النعم الدنیویه. إذن تحظى ضروره المعرفه الصحیحه لمدلول الزهد والحیاه الزهدیه بأهمیه بالغه. أما الأمر الذی یُهتمّ به على الصعید الإسلامی فیما یتعلّق بالزهد فهو ما استُمدّ من المعتقدات، أی ما أُسِّسَ على القرآن وأقوال المعصومین. ففی هذا الإطار، یحتوی نهج البلاغه على نصائح وحِکَم عدیده. لقد تم إعداد دراسات عدیده حول الزهد، ولکن لم یول الاهتمام بتقدیم نظریه قائمه على ما أورده نهج البلاغه فی هذا المجال. فعلى ذلک وفی هذه الدراسه، وباستخدام منهج النظریه المتجذره، تمت دراسه مفهوم الزهد فی نهج البلاغه کمصدر للوصول إلى نظریه فی هذا الموضوع. فأظهر تحلیل البیانات ودراستها أنّ موضوعات الخشوع أمام البارئ والمعرفه والمیل إلى الآخره، تُعَدُّ عوامل سببیه للزهد، وعدم التعلق بغیر الله، والتقوى، وکبح النفس، والاقتداء بأولیاء الله، وتجنب حبّ الدنیا تُعَدُّ عوامل تمهیدیه للزهد، کما أنّ البخل، والطمع، والإسراف، والإفراط والتفریط، وعدم الرضا عن الحیاه، عوامل معترضه، وکذلک تُعَدُّ ضبط النفس والتقشف والرضا أو القناعه والتصبر من استراتیجه الحصول علی الزهد، وتحقیق السعاده والمحاسبه السهله، والتقرّب إلى الله وتعزیز التدیّن، تُعتبر من وجهه نظر نهج البلاغه نتائج مترتّبه على الزهد. الموضوع المحوری لهذه الدراسه هو "الرغبه عن الدنیا" الذی یشمل ما تقدم ذکره من المواضیع.الگوی زهد از دیدگاه نهج البلاغه بر مبنای نظریه داده بنیاد
زهد کوششی آگاهانه برای گسستن از وابستگی ها و تعلقات گذرا و سبکبار ساختن خود برای پیمودن سریع تر راه کمال است. اما برخلاف معنای فوق، برخی از افراد، زهد را به معنای تارک دنیا شدن، نشستن درگوشه عزلت و از نعمت های دنیایی خود را محروم ساختن تعبیرکرده اند. با این شرایط، ضرورت توجه به شناخت صحیح مفهوم زهد و زندگی زاهدانه اهمیت بسیاری می یابد. آنچه در حوزه اسلامی درباره زهد مورد توجه است، آن چیزی است که برگرفته از اعتقادات، یعنی مبتنی بر قرآن و کلام معصومان است. در این میان نهج البلاغه دارای پندها و حکمت های بسیاری در این باره هست. پژوهش های متعددی از زهد صورت گرفته اما ارائه تئوری براساس نهج البلاغه مورد توجه قرار نگرفته است. براین اساس در پژوهش حاضر با استفاده از روش داده بنیاد که نتیجه آن خلق نظریه است مفهوم زهد در نهج البلاغه به عنوان منبع دستیابی به یک تئوری مورد مطالعه قرار گرفت تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که مقوله های خشوع در برابر خالق، شناخت و آخرت گرایی به عنوان عوامل علّی و دل نبستن به غیرخدا، تقوی، مهار نفس و الگو پذیری از اولیای الهی، پرهیز از دنیاطلبی و دنیاگریزی به عنوان عوامل زمینه ساز و مقوله های بخل، حرص، اسراف، رذالت، ناخرسندی یا نارضایتی از زندگی و افراط و تفریط به عنوان عوامل مداخله گر و خویشتن داری، صرفه جویی، قانع بودن و صبور بودن به عنوان راهبرد و سعادتمندی و حسابرسی آسان، قرب الهی و تقویت دینداری به عنوان پیامدهای زهد در نهج البلاغه می باشند. مقوله محوری این بررسی «بی رغبت بودن در دنیا» است که مقولات فوق را دربرمی گیرد.