فهرست ابن ندیم در آینه فهرست شیخ طوسی
آرشیو
چکیده
از نکات بسیار ضروری و مهم در بررسی کتاب های رجالی، توجه به مصادر آنها است؛ به گونه ای که استفاده از این کتب بدون در نظر گرفتن مصادر آنها موجب برداشت های نادرست شده است. پاسخ به گزاره هایی از قبیل دلالت سکوت صاحب کتاب رجالی بر صحت حال راوی، دلالت تعدد ذکر یک عنوان بر متعدد بودن آن و بالعکس، جایگاه طرق در اثبات کتاب و روایات یک راوی و نقش آن در تعویض سند و گزاره هایی از این دست، همگی در گروی شناخت دقیق و صحیح از منابع کتاب ها و نسبتشان با یکدیگر است؛ زیرا بسیاری از اطلاعات موجود در آثار رجالی، برگرفته از آثار پیشینی است و این تأثیرپذیری خصوصاً در آثار شیخ طوسی بسیار روشن است. بدین جهت بررسی مصادر فهرست شیخ طوسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در همین راستا مقاله ای با عنوان «فهرست حمید در آینه فهرست شیخ طوسی» از همین قلم در شماره 4 مجله پژوهش های رجالی به چاپ رسید. مقاله پیش رو ابتدا به راه های کشف منبع در فهرست شیخ اشاره می کند و سپس به تطبیق اطلاعات فهرست شیخ با فهرست ابن ندیم به عنوان تنها مصدر باقی مانده از مصادر شیخ پرداخته شده و سعی در نشان دادن روش تعامل شیخ با این کتاب دارد، تا میزان اثرپذیری و اهمیت ابن ندیم نزد شیخ نیز تا حدودی روشن شود.فهرست ابن النّدیم فی مرآه فهرست الشّیخ الطّوسی
من أهمّ النّقاط فی دراسه الکتب الرّجالیّه هو التّدقیق والاهتمام بمصادرها؛ بحیث أدّى استخدام هذه الکتب دون النّظر إلى مصادرها إلى أخطاء فی الفهم. فإنّ الإجابه على قضایا مثل دلاله سکوت مؤلّف الکتاب الرّجالی على وثاقه الرّاوی، دلاله تعدّد ذکر عنوان على تعدّده والعکس، مکانه الطّرق فی إثبات الکتاب لراوٍ وروایاته ودوره فی استبدال السّند وتقاریر أخری من هذا النّوع، کلّها تعتمد على معرفه دقیقه وصحیحه لمصادر الکتب وعلاقتها ببعضها البعض؛ لأنّ معظم المعلومات الموجوده فی المؤلَّفات الرّجالیّه مقتبسه من مؤلَّفات سابقه، وهذا التّأثر واضح بشکل خاصّ فی آثار الشّیخ الطّوسی. ولذلک فإنّ دراسه مصادر فهرست الشّیخ الطّوسی لها أهمّیّه خاصّه. وفی هذا الصّدد، نشر المؤلّف نفسه مقالاً بعنوان «فهرست حُمَید فی مرآه فهرست الشّیخ الطّوسی» فی العدد الرّابع من مجلّه الدّراسات الرّجالیّه. یشیر هذا المقال أوّلاً إلى طرق اکتشاف المصدر فی فهرست الشّیخ ثم یقارن معلومات فهرست الشّیخ مع فهرست ابن النّدیم باعتباره المصدر الوحید المتبقّی من مصادر الشّیخ ویحاول إظهار طریقه تفاعل الشّیخ مع هذا الکتاب، حتّى یتّضح إلى حدّمّا أهمّیّه ابن النّدیم لدى الشّیخ و مدى تأثّره منه.
تبلیغات
