سیرى در کتاب‏شناسى امام سجاد (ع)

آثارى که درباره امام چهارم علیه السلام به عربى، فارسى، اردو و برخى زبان‏هاى دیگر تدوین شده، فراوان است . در چهاردهمین شماره همین نشریه (اردیبهشت 1377) «کتاب‏شناسى امام سجاد علیه السلام‏» آمده است . در این مقاله به معرفى برخى کتبى که براى محققان، عموم و یا جوانان مفید است پرداخته و گزارشى توصیفى از آن تقدیم مى‏داریم:
1 . زندگانى على بن الحسین علیهما السلام، سید جعفر شهیدى، چاپ دهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380ش، 230 ص، وزیرى، فارسى .
کمتر کسى است که گذرى در تاریخ اسلام داشته است و سرى به آثار ارزشمند سید جعفر شهیدى نزده باشد و باز کمتر پژوهشگرى را در مقام تحقیق، تحلیل و نقد تاریخ نگاران پیشوایان معصوم علیهم السلام مى‏توان یافت که خود را بى‏نیاز از آثار این پژوهشگر پرتلاش بداند .
ایشان که سال‏ها در شبهات و گره‏هاى نسبتا کور فرازهاى زندگى معصومین علیهم السلام غور کرده تا بلکه پاسخى در خور بیابد و گرهى از راه صحیح خود بگشاید، آثار و تلاش خود از جمله کتاب حاضر را بر پایه‏ها و اصولى چند استوار ساخته است که از زبان خود در مقدمه همین کتاب آنها را مى‏خوانیم:
- کوششى فراوان به کار رفت که بر منطق و مدرک تکیه کنم نه بر عاطفه و احساس .
- در این کتاب‏ها آنچه نوشته‏ام، چیزى است که تاریخ‏نویسان و جامعه‏شناسان اسلامى و حتى غیر مسلمان، آن را پذیرفته‏اند .
- چیزى ننوشته‏ام که درک واقعیت آن براى مردم روزگار ما آسان نباشد، و از سوى دیگر نتیجه عملى بر آن مترتب نگردد .
- از میان همه نوشته‏ها آن را گزیده‏ام که تاریخ درست‏یا نزدیک به درست را ضبط کرده است .
همچنین فهرست توصیفى مطالب که به راحتى مى‏توان به محتواى هر بخشى و نظریات نویسنده پیرامون موضوع پى برد و نیز فهرست واژگان، نثر شیوا، ترجمه روان و به دور از ابهام از آیات شریفه قرآن و احادیث معصومین علیهم السلام و اشعار شاعران، از امتیازات ارزشمند آثار وى است .
نویسنده طبق مشى و سنت‏خود در هر قطعه‏اى از زندگى امام سجاد علیه السلام سعى کرده تا پس از نقل روایتها و اقوال مختلف با تحلیل و استدلال بر اسناد تاریخى به قضاوت بنشیند و آنچه را صحیح و یا نزدیک به صحیح و یا به کلى اشتباه است، نمایان کند آن هم با حساسیتى فراوان که گویا خود را هم در برابر آنچه گذشته است، مسؤول و امانتدار مى‏داند و هم در برابر آنچه که از کژى‏ها و نادرستى‏ها نباید در دامن تاریخ و تاریخ‏نگارى به وقوع بپیوندد . به همین لحاظ، با سبکى نو و جالب توجه، مطلع هر قطعه را با آنچه خود پس از تجزیه و تحلیل به درستى یافته است، با آیه‏اى از آیات قرآن کریم آغاز کرده است و به خوبى مى‏توان روح آنچه را در آن حادثه یا موضوع تاریخى یافته است، از آیه‏اى که در ابتداى آن مطلب نگاشته است، دریافت .
و اما بخشى از آنچه را وى مورد بررسى قرار داده، از این قرار است:
القاب امام سجاد، مادر و تولد امام، اوضاع مناطق اسلامى و گروههاى مسلمان در دوره نوجوانى امام، همراهى امام با کاروان کربلا و نقش آن حضرت در نهضت عظیم کربلا، حوادث پس از نهضت کربلا از جمله واقعه حره، قیام مختار، انحطاط جامعه اسلامى و مواضع امام، فضائل و مکارم اخلاقى امام (تربیتى، عبادى، اقتصادى، . .). ، سخنان و احادیث کوتاه امام، رساله حقوق امام و معرفى ترجمه‏ها و شرح‏هاى آن، درباره صحیفه سجادیه و قرآن به خط امام، رحلت امام و معرفى فرزندان آن حضرت .
گفتنى است نویسنده قبل از این اثر، کتابى در 183 صفحه، تحت عنوان «چراغ روشن در دنیاى تاریک‏» توسط چاپخانه محمدعلى علمى منتشر ساخته است .
2 . بررسى نقش امام سجاد علیه السلام در رهبرى شیعه پس از واقعه کربلا، محسن رنجبر، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، 1381ش، 189ص، رقعى، فارسى .
دوران بیش از سى سال امامت امام سجاد علیه السلام که با سلطنت و حکومت‏شش تن از حاکمان اموى (61 - 94ق). مقارن بود، یکى از پرتلاطم‏ترین و پر اختناق‏ترین دوران‏هاى حکومت امویان تلقى شده است . حاکمان، آشکارا و بدون پرده پوشى به مقدسات، دهن کجى مى‏کنند و کارگزاران آنان زشت‏ترین رفتارها را با مردم و به ویژه شیعیان دارند . دوره‏اى که به باور بسیارى از محققان، به دوره نومیدى از پیروزى حرکت‏هاى مسلحانه، نام گرفته است . اما اگر در مقطعى از زمان، حرکت مسلحانه محکوم به کست‏بود و رهبرى سیاسى مردم امکان‏پذیر نبود، آیا رهبرى فکرى و تهذیب روحى بندگان خدا نیز تعطیل مى‏شود؟ پرداختن به این موضوع و بازنمایى نقش امام سجاد علیه السلام در مسائل مختلف سیاسى - اجتماعى - فکرى - فرهنگى - فقهى - کلامى و تربیتى مى‏تواند در زدودن پرده ابهام از زندگانى آن حضرت مؤثر باشد .
نویسنده ضمن گلایه که: گروهى از مورخان و نویسندگان از جمله ابن سعد صاحب «طبقات الکبرى‏» و روزبهان خنجى صاحب «وسیلة‏الخادم الى المخدوم‏» بر این باورند که امام علیه السلام پس از واقعه کربلا، از امور اجتماعى و سیاسى کناره گرفته و به مسائل عبادى و شخصى خود روى آورد و نه تنها نسبت‏به خلفاى بنى‏امیه هیچ گونه اعتراض و موضع‏گیرى منفى از خود نشان نداد بلکه از مطیع‏ترین افراد اهل‏بیت علیهم السلام نزد دستگاه حاکم بودند! هدف از این پژوهش را پاسخ به این پرسش اصلى دانسته است که: امام سجاد علیه السلام پس از واقعه کربلا، به چه روش‏هایى شیعه را هدایت و رهبرى کردند تا آنان را از انزوا و انقراض نجات دهند؟
وى در فصل نخست این کتاب، به ویژگى‏هاى فردى و خصوصیات شخصى امام پرداخته است و در فصل دوم، اوضاع سیاسى و اجتماعى عصر امام را بررسى نموده است و نقش اعتقادى، علمى و فرهنگى امام شامل گفتارهایى چون: تبیین فرهنگ و اندیشه اصیل اسلامى، تبیین و تثبیت امامت، احیاى فقه شیعه و دفاع فرهنگى را در فصل سوم مورد بررسى قرار داده است . وى فصل چهارم را به نقش سیاسى - اجتماعى امام سجاد علیه السلام اختصاص داده است که شامل این گفتارهاست: تداوم نهضت‏حسینى، امام سجاد; قیام‏ها و شورش‏ها و امام سجاد و امویان . در آخرین فصل که پنجمین فصل است، نقش تربیتى و اخلاقى امام سجاد علیه السلام مورد کنکاش قرار گرفته است .
نوشتار حاضر، خلاصه‏اى از رساله کارشناسى ارشد نویسنده است که با همین عنوان قبلا از سوى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى و با مقدمه مهدى پیشوایى در سال 1380ش . در 248 صفحه و با قطع وزیرى به چاپ رسیده است و تلخیص آن به سفارش معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامى نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، توسط نویسنده آماده گردید .
3 . امام سجاد علیه السلام، جمال نیایشگران، احمد ترابى، (تحقیق از گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهشهاى اسلامى)، مشهد، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى، 1373ش، 324 ص، وزیرى، فارسى .
از جمله مراکزى که سالها در شناساندن شخصیت معصومین علیهم السلام به جامعه اسلامى پیشتاز بوده است، گروه تاریخ اسلام بنیاد پژوهشهاى اسلامى وابسته به آستان قدس رضوى است . این بنیاد با بهره‏مندى از محققان، شیوه پژوهش گروهى پیرامون زندگى معصومین علیهم السلام را آغاز کرد و تاکنون زندگى اکثر این بزرگواران را به رشته تحقیق و تدوین درآورده است .
از امتیازات این آثار، از جمله کتاب حاضر، مى‏توان به جامعیت پژوهش از نظر ماخذشناسى و گستره موضوعات وابسته به زندگى هر معصوم اشاره کرد . و این دو وقتى با روش مناسب تحقیقاتى دنبال شود، راه‏گشاى دیگر محققان و خوانندگان خواهد بود . در عین حال، استخراج مجموعه‏اى از فهرست‏ها (موضوعات، اشخاص، کتاب‏ها، جاها و . .). و ضمیمه کردن آنها به انتهاى کتاب به خصوص براى چنین آثارى، ضرورتى انکارناپذیر است تا بهره‏گیرى از مطالب کتاب را چند برابر کند .
باید اذعان کرد نویسنده و همکاران وى به خوبى از عهده طرح اقوال مختلف پیرامون هر موضوع بر آمده‏اند و با نثرى روان و ترتیب مناسب، تمام یا اکثر اقوال و انظار درباره هر موضوع را از لابلاى اسناد و منابع تاریخى نمایان و در مقام «نقد» اقوالى را که به طور فاحش به خطا رفته‏اند، با تکیه بر شواهد، آشکار ساخته‏اند .
این کتاب در پنج فصل سامان یافته است که عناوین اصلى و برخى مطالب مهم هر فصل از قرار زیر است:
فصل 1: اجمالى از ولادت تا شهادت; در این فصل از تولد تا شهادت امام به طور اجمال بررسى کرده است و به خصوص از فرقه کیسانیه، شخصیت محمد حنفیه، مختار ثقفى و قیام توابین سخن به میان آمده است .
فصل 2: شخصیت معنوى و اجتماعى امام سجاد علیه السلام; ویژگى‏هاى اخلاقى، اجتماعى و عبادى امام و نیز شخصیت ادبى فرزدق شاعر، از مباحث عمده این فصل است .
فصل 3: زندگى سیاسى امام سجاد علیه السلام; حماسه کربلا به ویژه مسئولیت پیام رسانى آن، مواضع امام درباره حاکمان مستبد اموى و واقعه حره، در این فصل مورد تحلیل قرار گرفته است .
فصل 4: شخصیت علمى امام سجاد علیه السلام; ابعاد علمى امام سجاد علیه السلام، نام بردن از 172 تن از اصحاب و شاگردان امام و بررسى اجمالى زندگى ممتازترین آنها و بر شمردن مسئولیت‏هاى عالمان از نگاه امام علیه السلام قطعات برجسته این فصل است .
فصل 5: جلوه‏هایى از درس‏هاى امام سجاد علیه السلام; در این فصل به بررسى و معرفى رساله حقوق منسوب به امام، صحیفه سجادیه و گستره معارف آن پرداخته است .
4 . در مکتب پیشواى ساجدان امام على بن الحسین علیهما السلام، على قائمى، چاپ اول، تهران، امیرى، 1376ش، 432 ص، وزیرى، فارسى .
نویسنده محترم در مدخل کتاب، تحت عنوان «در ضرورت این اقدام‏» ; مهم‏ترین اهداف خود در نگارش کتاب حاضر را چنین مى‏نگارد:
1 . تداوم و تکمیل کار معرفى حیات معصومان علیهم السلام و ارائه آن به صورت مکتب .
2 . زدودن این اندیشه از اذهان عامه که او را فردى علیل المزاج و گوشه‏نشین معرفى کرده و حتى امام بیمارش خوانده‏اند! در حالى که او قهرمانى توانا و شجاعى کم‏نظیر بود و بیمارى او در روز عاشورا سبب چنین قضاوتى شده است که آن نیز از دید ما مصلحتى از سوى پروردگار بود .
3 . آگاهى از عظمت کار و انجام رسالتش که در چنان برهه‏اى از زمان توانسته است کاخ قدرت یزید را بلرزاند و به همین جهت، او را دائما در محاصره داشته‏اند .
4 . زدودن اندیشه ستم‏پذیرى که متاسفانه در برخى اسناد و تاریخ‏ها به آن برمى‏خوریم!
5 . ارائه تحلیلى از خط انزوا و عزلت امام که در آن، خطوط و مفاهیم سیاسى عظیمى نهفته است .
6 . نجات تشیع از اندیشه‏هاى مسخ شده و افکار آلوده جاهلان و نا آگاهان که در قالب مقدس مآبى‏ها و عابد نمائى‏ها در جامعه بروز و ظهور مى‏کند .
گرچه نویسنده تلاش کرده است‏با نگارش گزارش گونه حوادث و قلم‏پردازى بیش از معمول، اثرى را خلق کند که بیشتر عموم را به کار آید تا خواص و محققان را، اما تتبع نسبتا خوب وى در منابع و مدارک تاریخى، کتاب را براى خواص نیز مفید ساخته است .
آنچه را او با روش مخصوص خود (و نه معمول) در هفده بخش و شصت و پنج فصل براى رسیدن به هدف آورده است .
5 . سیاست و اجتماع در صحیفه سجادیه، محمدتقى رهبر، چاپ اول، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى (معاونت فرهنگى)، 1366ش، 171 ص، رقعى، فارسى .
کلام معصوم، ریشه در وحى و کلام الهى دارد; پس هر سخن او همه ابعاد هدایت‏بشر را در بردارد و تفکیک ظاهرى آن به سیاست، اخلاق، اقتصاد و ... تلاشى ناقص و ناتمام است . آموزه‏هاى معصومین آنچه سیاسى است، عبادى هم هست و آنچه اقتصادى است، اخلاقى هم هست و آنچه حقوقى است، تربیتى نیز هست . پس صحیفه سجادیه را گرچه کتاب دعا نامیده‏اند، اما سرشار از معارف سیاسى، اجتماعى، اخلاقى، اقتصادى، نظامى و امنیتى و ... مى‏باشد .
تاریخ پررنج‏شیعه و رهبران معصوم آن، به گونه‏اى رقم خورده است که ابعاد اجتماعى آموزه‏هاى این بزرگواران کمتر در میان مسلمانان مورد توجه و تحلیل بوده است . و وااسفا که نه تنها مسلمین و شیعیان که بشریت تا قیام قیامت‏باید خسارت آن را بپردازد! بیدارى و بیدارگرى روحانیت در نیم قرن اخیر و به‏ویژه کمى قبل و بعد از پیروزى شکوهمند انقلاب اسلامى، این نوید را داده و مى‏دهد که دست تمنا به علوم اهل‏بیت علیهم السلام دراز کرده و آنچه بر جاى مانده است، دوباره بازشناسى و احیا گردد .
نویسنده کتاب حاضر مفتخر است که عمرى را در معارف علوم اهل‏بیت علیهم السلام قلم زده و توفیقهایى نصیب خود کرده است . نگارنده این کتاب قبلا دعاى بیست و هفتم صحیفه را، که درباره مرزداران کشور اسلامى است، تحت عنوان «آیین جهاد در صحیفه سجادیه‏» ، با مقدمه‏اى نسبتا مبسوط، به تحریر آورده که آن را نیز سازمان تبلیغات اسلامى منتشر نموده است .
قلم روان و ترجمه قابل فهم عموم از آیات و احادیث و ادعیه، امتیازى است که نمى‏توان از آن یاد نکرد . به هر حال عناوین اصلى کتاب که پیرامون آنها به تفصیل، بررسى و تحلیل نموده است، عبارتند از:
- مباحث اجتماعى، سیاسى
- فرمانروائى امت و قانون
- سنن خداوندى و سرنوشت تجاوزپیشه‏گان
- مسائلى از ولایت و حکومت در صحیفه
- امامت در صحیفه
- روابط اجتماعى
- مواضع امام در برابر نظام ظالم و مظلوم
6 . ترجمه و شرح رسالة‏الحقوق امام سجاد علیه السلام، محمد سپهرى، چاپ دوم، قم، دارالعلم، 1372ش، 195ص، وزیرى، فارسى .
سرآمد همه اهداف پیامبران و اولیاى الهى، متخلق ساختن جامعه بشرى به اخلاق الهى است . رسالة‏الحقوق امام سجاد علیه السلام مجموعه‏اى است از حقوق و وظایف انسان در برابر خدا، خود و خلق خدا، و اعمال عبادى و اعضاء و جوارح .
امام سجاد علیه السلام خود تجسمى است از ایمان به اسلام و عمل به احکام و مقررات قرآن، و چه کسى شایسته‏تر از آن بزرگوار براى موعظه و آموزش اخلاق است!
نویسنده، متن اصلى را بر اساس آنچه مرحوم صدوق در کتاب خصال نقل کرده است، آورده و پس از بررسى آیات و سند و شرح مختصرى از زندگانى امام علیه السلام، به ترجمه و شرح پرداخته است; به طورى که حدود 66 آیه از قرآن مجید و 120 حدیث از امامان معصوم‏علیهم السلام را ذکر نموده است . همچنین در برخى موارد، گفتار علماى اخلاق، عرفان و دانشمندان و اشعار فارسى سرایان را نیز به عنوان شاهد آورده است .
رساله حقوق مجموعا داراى پنجاه حق است که نخستین آن، «حق الله‏» و آخرین آن، «حق اهل ذمه‏» است .
نویسنده بر اساس آنچه از کتاب زندگانى على بن الحسین علیهما السلام تالیف دکتر سید جعفر شهیدى نقل کرده است و نیز آنچه را خود افزوده تا زمان تالیف، شانزده اثر را در ترجمه و شرح رساله حقوق معرفى نموده است .
7 . صحیفه سجادیه موضوعى، محسن غرویان، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، 1382ش، 927 ص، وزیرى، فارسى وعربى .
یکى از آثارى که از امام سجاد علیه السلام‏در دست داریم، مجموعه‏اى است از دعاهاى آن حضرت که به نام صحیفه سجادیه معروف گردیده است، صحیفه سجادیه که «زبور آل محمد» ، «انجیل اهل‏بیت علیهم السلام‏» و «اخت القرآن‏» لقب گرفته، شامل پنجاه و چهار دعاست . تاکنون بیش از شصت‏شرح بر آن نوشته‏اند و چند بار به زبان فارسى ترجمه شده است . علماى شیعه بر صحیفه‏اى که اکنون متداول است، استدراک‏ها کرده و صحیفه‏هاى دوم و سوم تا هشتم را گرد آورده‏اند . همچنین تاکنون معجم‏هاى لفظى و موضوعى براى دست‏یابى راحت‏تر به الفاظ و محتواى صحیفه نوشته شده است که هریک در جاى خود، هم قابل تحسین است و برخى قابل نقد و خدشه .
تنظیم کننده این اثر در مقدمه مى‏گوید: در استخراج موضوعات، عنایت‏بر این بوده که اکثر مطالب مورد نیاز اقشار مختلف از لابلاى اقیانوس وسیع و گسترده معارف صحیفه سجادیه انتخاب و گزینش شوند تا این صحیفه موضوعى براى تمام سطوح و قشرها مفید باشد .
در این اثر، تمام پنجاه و چهار دعاى صحیفه در نوزده باب اصلى و صد و نود و چهار عنوان فرعى، تنظیم موضوعى شده است که عناوین بابهاى آن به قرار زیر است:
1 . توحید; 2 . نبوت; 3 . امامت; 4 . معاد; 5 . اسلام و احکام; 6 . فرشتگان; 7 . اخلاق; 8 . طاعت و بندگى; 9 . ذکر و دعا; 10 . سیاست; 11 . اقتصاد; 12 . انسان‏شناسى; 13 . عالم هستى و وجود; 14 . اجتماع و آداب معاشرت; 15 . علم و دانش; 16 . ایام و اوقات; 17 . تاریخ; 18 . صحت و تندرستى; 19 . جهاد و مسائل نظامى .
روشن است که تدوین کنندگان به حداقل موضوع‏یابى از هر فراز دعا; یعنى یک موضوع بسنده کرده‏اند .
چنین مجموعه‏اى نباید به عنوان صحیفه کامله، که به طور معمول قرائت مى‏شود، به حساب آید و شاید مناسب این بود که سبک چنین دعاها پى‏درپى نمى‏بود و هر فرازى جدا از فراز دیگر مى‏آمد!
8 . موسوعة کلمات الامام على بن الحسین علیهما السلام، گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام .
پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام - وابسته به سازمان تبلیغات اسلامى - در راستاى فعالیت‏هاى پژوهشى و فرهنگى خود، در سال‏هاى اخیر، فعالیت‏بدیعى را آغاز کرد و آن گردآورى کلمات و احادیث منسوب به معصومین علیهم السلام است . نخستین اثر از این فرهنگ‏ها، موسوعة کلمات الامام الحسین علیه السلام است که با عنوان «فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه السلام‏» به فارسى برگردانده شد و تاکنون بارها به چاپ رسیده است . از این مجموعه، کلمات امام سجاد علیه السلام مراحل نهایى تدوین را مى‏گذراند و دریغ داشتیم که علاقمندان را به آن بشارت ندهیم . امید است در سال 1383ش . شاهد انتشار آن و سپس ترجمه‏اش باشیم .
در این اثر، قریب 1070 حدیث و سخن از امام سجاد علیه السلام جمع آورى شده است . البته این مجموعه غیر از 270 دعاى امام سجاد علیه السلام است که در صحیفه سجادیه جامعه، توسط مؤسسة الامام المهدى قم - زیر نظر آیة‏الله سید محمدباقر ابطحى اصفهانى - گردآورى شده است . از امتیازات این کتاب، و بلکه همه موسوعه‏هاى پژوهشکده این است که شان صدور مذکور در منابع اصلى آمده است تا سخن امام به خوبى تبیین شود .
گرچه هنوز قضاوت کامل درباره این کتاب زود است اما با توجه به دیگر آثار پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام مى‏توان این امید را داشت که این اثر نیز بتواند براى مشتاقان علوم اهل‏بیت علیهم السلام به ویژه محققان بسیار مفید باشد . اما باتوجه به آنچه آخرین بار در این کتاب قبل از تنظیم و ویرایش نهایى مشاهده شد، کتاب داراى پنج فصل کلى است (این تنظیم براى همه موسوعه‏هاى این پژوهشکده در نظر گرفته شده است) که هر فصل عناوین بسیارى را در ذیل خود دارد:
فصل 1 . عقاید;
فصل 2 . احکام;
فصل 3 . اخلاق;
فصل 4 . ادعیه;
فصل 5 . اشعار .
9 . امام سجاد علیه السلام الگوى زندگى، حبیب الله احمدى، چاپ اول، قم، فاطیما، 1382ش، فارسى .
ویژگى‏هاى اهل‏بیت و عترت علیهم السلام همان ویژگى‏هاى قرآن است . اگر قرآن صراط مستقیم است و صراط اقوم و پایدار است، که هیچ گاه به هیچ مقدار در آن کژى راه ندارد; اندیشه و رفتار عترت نیز صراط مستقیم است و انحراف درباره آنان، پندار باطل است .
امام سجاد علیه السلام در معرفى عترت مى‏فرماید: «نحن الصراط المستقیم (1) ; ما همان راه راست هستیم .» و باز مى‏فرماید: «هر آنکه تسلیم ما شد، به سلامت‏به مقصد خواهد رسید و هر آنکه به ما اقتدا کرد، رهنمون شد .» (2)
آنچه نویسنده این کتاب را بر آن داشته تا زندگى امام سجاد علیه السلام را به تصویر کشد نگاهى جدید و شایسته به زندگى معصومان علیهم السلام است و آن، الگوگیرى از این بزرگواران در تمامى صحنه‏هاى زندگى است . ویژگى‏هاى این نوشته - بر اساس آنچه نویسنده محترم در مقدمه آورده است - چنین است:
این نوشتار در چهار بخش تنظیم شده است; در بخش اول به زندگى حضرت پرداخته شده است و در مورد مادر آن حضرت، «شهربانو» تحقیق وافى شده است .
در بخش دوم برخى فضایل آن بزرگوار مورد بررسى قرار گرفته است .
در بخش سوم برخى اندیشه‏هاى عرشى حضرت که راهنماى زندگى است، مورد پژوهش قرار گرفته است .
در بخش چهارم که عمده انگیزه این نوشته را شکل مى‏دهد، به موضع‏گیرى‏هاى امام علیه السلام در برابر جریان‏هاى اجتماعى و فرهنگى زمان ایشان پرداخته است .
10 . پیشواى چهارم: حضرت امام سجاد علیه السلام، هیئت تحریریه مؤسسه اصول دین، چاپ مکرر، قم، مؤسسه در راه حق، 1381ش، فارسى .
«در راه حق‏» نامى آشناست‏براى کسانى که دوران خفقان و استبداد رژیم منحط پهلوى را درک کرده‏اند و همیشه دست تمنایى داشتند تا با معارف دینى و تکالیف الهى و اخلاقى خود آشنا شوند . گزافه نیست اگر بگوییم بسیارى از جوانان و مردم متدین در آن زمان آگاهى‏هاى ناب دینى خود را مدیون این مؤسسه بودند; دورانى که خیلى‏ها بر طبل وابستگى مى‏کوبیدند و چشمان حیرت زده‏شان به سوى فرهنگ بیگانه دوخته شده بود; این مؤسسه بود که پرچم دین‏مدارى را برافراشته بود و آثار ارزشمند خود را با قلمى رسا و همه فهم و با شیوه‏هاى بدیع، به ویژه به نسل جوان جستجوگر هویت دینى و فرهنگى، تقدیم مى‏کرد و اکنون نیز این چشمه جوشان جریان دارد و علاقمندان را سیراب مى‏کند .
«زندگانى پیشوایان معصوم علیهم السلام شیعه‏» از آثار گرانسنگ این مؤسسه است که محصول تلاش دسته جمعى و کار گروهى از فضلاى حوزه مى‏باشد . این آثار به دور از افراط و تفریط، از مستندترین و معتبرترین منابع و قلمى خالى از ابهام خلق شده است; به طورى که هر خواننده با هر سطح علمى مى‏تواند بهره وافى را نصیب خود سازد . در این روزگار که مردم در پى دستیابى سریع به متون و مطالب هستند باید آثارى به آنان عرضه کرد تا ضمن برآوردن این حاجت، از اتقان و صحت نیز برخوردار باشد و از سطحى نویسى پرهیز کرد . این مؤسسه از مراکزى است که پاسخ درخور به این موضوع داده است .
زندگانى امام سجاد علیه السلام در راستاى تالیف یک دوره کامل زندگانى چهارده معصوم علیهم السلام نگارش یافته است و تاکنون با استقبال فراوان، دهها هزار نسخه آن به عاشقان اهل‏بیت علیهم السلام تقدیم شده است . این کتاب‏ها از بیست‏سال قبل، حیات خود را آغاز کرده و بارها به چاپ رسیده‏اند . در سال 1381 ش . مؤسسه همه آنها را یکجا منتشر کرد . در این مجموعه از صحفه 253 تا 288 زندگانى امام سجاد علیه السلام جاى گرفته است که مطالعه آن - به ویژه براى جوانان - مفید خواهد بود .
آنچه در بخش زندگانى امام چهارم علیه السلام آمده، از این قرار است:
ولادت، ویژگى‏هاى اخلاقى امام، عظمت امام سجاد علیه السلام، بیدارگرى در نهضت کربلا، مساله بیمارى حضرت، برخورد و مبارزه با حکومت‏هاى عصر خود، تعلیم و تربیت مسلمانان، صحیفه سجادیه، رساله حقوق و قصیده فرزدق در وصف امام علیه السلام .
× × × ×
امام سجاد علیه السلام در آینه کوثر
در این نشریه تا کنون مقالات ذیل درباره امام سجاد علیه السلام منتشر شده است:
1 . کتابنامه امام سجاد علیه السلام، ناصرالدین انصارى قمى، شماره 14، اردیبهشت 77 .
2 . تربیت از دیدگاه امام سجاد علیه السلام (1)، على‏همت‏بنارى، شماره 18، شهریور 77 .
3 . امام سجاد علیه السلام و تربیت فرزند (2)، على‏همت‏بنارى، شماره 20، آبان 77 .
4 . امام سجاد علیه السلام و تربیت فرزند (3)، على همت‏بنارى، شماره 21، آذر 77 .
5 . پرتوى از مبارزات امام سجاد علیه السلام، عباس کوثرى، شماره 26، اردیبهشت 78 .
6 . سیماى صحیفه سجادیه، غلامحسین اعرابى، شماره 32، آبان 78 .
7 . ترجمه‏هاى صحیفه سجادیه، احمد باقریان، شماره 32، آبان 78 .
8 . چرا امام سجاد علیه السلام به مبارزات سیاسى نپرداخت؟ ، غلامحسین اعرابى، شماره 34، دى 78 .
9 . مدیریت زبان از نگاه امام چهارم علیه السلام، عبدالکریم اقدمى بنابى، شماره 38، اردیبهشت 79 .
10 . امام سجاد علیه السلام و دفاع فرهنگى، محسن رنجبر، شماره 44، آبان 79 .
11 . امام سجاد علیه السلام و قیام مدینه، عیسى ساجدى‏فر، شماره 44، آبان 79 .
12 . درود بر پیامبر از زبان امام سجاد علیه السلام، جواد فاضل، شماره 49، بهار 81 .
اصحاب امام سجاد علیه السلام
1 . سیماى ابوخالد کابلى، قسمت اول، سید حسن احمدى‏نژاد، شماره 18، شهریور 77 .
2 . سیماى ابوخالد کابلى، قسمت دوم، سید حسن احمدى‏نژاد، شماره 19، مهر 77 .
پى‏نوشت‏ها:
1 . معانى الاخبار، ص 30 .
2 . کشف الغمه، ج 2، ص 21 .