عید در فرهنگ اسلامى

به بهانه عید نوروز و یکصدومین سال تولد حضرت امام‏خمینى(ره)مطالبى پیرامون موضوع فوق، تقدیم خوانندگان گرامى‏مى‏شود:
واژه «عید» در اصل از فعل عاد(عود)یعود است و براى آن‏معانى مختلفى گفته‏اند: از جمله «خوى گرفته‏» ، «روزفراهم‏آمدن قوم‏» و «هر روز که در آن، انجمن یا تذکار فضیلتمند یاحادثه بزرگى باشد.»
گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هر سال شادى‏نوینى باز آرد.
و برخى برآن هستند که اصل واژه «عید» از «عادت‏» است.
زیرا آنان(قوم)و فامیل و خانواده‏ها برگرد آمدن دورهم در آن روزعادت کرده‏اند.
در لغتنامه تاج العروس درباره عید آورده است: عید در نزدعرب، زمانى است که در آن شادى‏ها و یا اندوه‏ها، باز مى‏گردد وتکرار مى‏شود.
و در فرهنگ معین در این باره آمده است: عید، روز مبارکى است‏که در آن مردم جشن مى‏گیرند و شادى مى‏کنند و در این روز به‏همدیگر عیدى مى‏دهند از قبیل هدیه، پول، خلعت.
واژه عید در قرآن
واژه عید در قرآن فقط یک بار آمده است.
(اللهم انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لاولنا وآخرنا و آیه منک)
خدایا! نازل کن براى ما مائده‏اى از آسمان که براى اولین وآخرین از ما عید باشد و نشانه‏اى از تو.
در تفسیر این آیه آمده است: عید در لغت از ماده عود به معنى‏بازگشت است. به روزهایى که مشکلات از قوم و جمعیتى برطرف مى‏شودو بازگشت‏به پیروزى‏ها و راحتى‏هاى نخستین مى‏کنند، عید گفته‏مى‏شود. و در اعیاد اسلامى به مناسبت این که در پرتو اطاعت‏یک‏ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى‏نخستین به روح و جان باز مى‏گردد و آلودگى‏ها که برخلاف فطرت است‏از میان مى‏رود «عید» گفته شده است و از آنجا که روز نزول‏مائده، روز بازگشت‏به پیروزى و پاکى و ایمان به خدا بوده است;حضرت مسیح(ع)آن را «عید» نامیده است.
عید از منظر حضرت على(ع)
عید از نظر على(ع)این است که: هر روزى که در آن روز، معصیت‏خدا نشود و گناهى انجام نگیرد، آن روز را عید خوانده است.
«کل یوم لا یعصى الله تعالى فیه فهو یوم عید»
واین فرمایش امیرمومنان(ع)اشاره به این موضوع دارد که روزترک گناه، روز پیروزى و پاکى و بازگشت‏به فطرت نخستین است.
از سوید بن عفله نقل شده است که گفت: در روز عید برامیرالمومنین(ع)وارد شدم و دیدم که نزد حضرت نان گندم و خطیفه(نان شیرمال)و ملبنه(حلوا شکرى)است. پس به آن حضرت عرض کردم:
روز عید و خطیفه؟!
حضرت فرمود: «انما هذا لمن عید من غفرله‏» ; این عید کسى‏است که آمرزیده شده است.
در خبر است: چیزى به رسم هدیه نوروزى خدمت‏امیرالمومنین(ع)تقدیم شد، حضرت پرسید: این چیست؟ عرض کردند: یاامیرالمومنین! امروز نوروز است. فرمود: هر روز را براى مانوروز سازید.
عید نوروز از منظر امام صادق(ع)
امام صادق(ع)به یکى از اصحابش به نام معلى بن خنیس در باره‏عید نوروز فرمود:
«ان یوم النیروز هوالیوم الذى اخذ فیه النبى(ص)لامیرالمومنین(ع)العهد بغدیرخم...
و هوالیوم الذى ظفرفیه باهل‏النهروان...
و هوالیوم الذى یظفرفیه قائمنا اهل‏البیت‏»
نوروز، روزى است که پیامبراکرم(ص)در غدیرخم براى ولایت‏امیرالمومنین(ع)از مردم پیمان گرفت; روزى است که آن حضرت‏برخوراج نهروان پیروز شد و روزى است که قائم ما اهل‏بیت(علیهم‏السلام)ظهور خواهد کرد.
امام کاظم(ع)وجلوس عید نوروز
از آنجایى که عید نوروز ریشه در سنتهاى ما ایرانى‏ها دارد واین موضوع به زمانهاى بسیار دور برمى‏گردد، پس از اسلام، بنا به‏نوشته مورخین، با اندک تغییراتى که در آن به عمل آمده است،تاکنون در بین ایرانیان جاودانه است، بنابراین در صدر اسلام‏ایرانى‏هایى که در مرکز خلافت‏به سر مى‏بردند، طبق سنت ملى‏شان به‏این عید پاى بند بودند و هدایاى نوروزى را براى سلاطین خودمى‏بردند. پس ازامویان، عباسیان مورد توجه بعضى از مردم بودند وایرانى‏ها با مراجعه به دربار آنها، هدایایى را به آنها تقدیم‏مى‏کردند.
در بحارالانوار روایت ذیل آمده است:
«ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر(ع)بالجلوس للتهنیه فى‏یوم النیروز و قبض ما یحمل الیه...»
منصور دومین خلیفه عباسى به امام کاظم(ع)پیشنهاد کرد عیدنوروز جلوس نماید تا مردم نوروز را به او تبریک گویند و هدایاى‏آنها را دریافت نماید... و امام(ع)با اکراه پذیرفت.
بنابراین عید نوروز مانند بسیارى از سنتهاى ملى که با شئون‏اسلامى مخالفتى نداشته است، پس از اسلام درمیان ایرانیان باقى‏مانده است.
نوروز از نظر دانشوران اسلامى
سیدبن طاووس(یکى از دانشمندان بزرگ شیعه است.)که در باره‏نوروز مى‏نویسد:
هنگامى که آغاز آفرینش جهان هستى در مثل چنین روزى است،شایسته است این روز به عنوان روز عید و شادى تلقى گردد.
ابن فهد حلى در این زمینه مى‏نویسد:
«یوم النیروز، یوم جلیل القدر» ، نوروز، روزى گرانمایه وبا منزلت است.
حضرت امام(ره)به مناسبت عید نوروز هرسال پیامى داشت و دردیوان شعرش، ابیاتى ویژه درباره عید نوروز سروده است که در پى‏خواهد آمد.
و مقام معظم رهبرى در پیام نوروزى سال 1369 شمسى فرمودند:
«تحویل سال جدید شمسى که مصادف با نوعى تحول در عالم طبیعت‏مى‏باشد، فرصتى است‏براى این که انسان به تحول درونى و به اصلاح‏امور روحى، معنوى و مادى خود بپردازد، ایجاد تحول کار خداست...
اما ما موظفیم که براى این تحول در درون خود، در زندگى خود ودر جهان اقدام کرده وهمت و تلاش به عمل آوریم.»
سنت‏هاى نوروزى
یکى از سنت‏هاى حسنه و با ارزش عید نوروز که تا روز سیزده‏رایج است، دید و بازدیدها است که میان فامیل، دوستان انجام‏مى‏گیرد و در کتب روایى ما به عنوان «صله‏رحم‏»نام‏برده‏شده‏است.
البته‏لازم‏است، در این‏باره به اولویت‏هایى توجه‏داشت:
1- دیدار از خانواده شهدا و جانبازان.
2- دیدار از بستگان نزدیک.
3- دیدار از دوستان.
4- عیدى دادن مخصوصا به نونهالان.
5- آشتى دادن برادران وخواهران دینى و رفع کدورت از بین‏آنها.
عید نوروز و بهار در شعر حضرت امام خمینى(ره)
و در رباعى ذیل «عید» را چنین توصیف کرده است:
این عید سعید عید اسعد باشد ملت‏به پناه لطف احمد باشد برپرچم جمهورى اسلامى ما تمثال مبارک محمد(ص)باشد.
و در قصیده طولانى «بهاریه‏» که چند بیت آن آورده مى‏شودسروده است:
آمد بهار و بوستان شد اشک فردوس برین گلها شکفته در چمن، چون روى یار نازنین گسترده بادجان فزا، فرش زمرد بى‏شمر افشانده ابرپرعطا بیرون حد، در ثمین از ارغوان و یاسمن طرف چمن شد پرنیان وز اقحوان و نسترن سطح دمن دیباى چین از لاد ن و میمون رسد، هر لحظه بوى جان فزا وز سورى و نعمان وزد، هردم شمیم عنبرین از سنبل ونرگس جهان، باشد به مانند جنان وزسو سن ونسرین‏زمین،چون‏روضه خلدبرین از فر لاله بوستان گشته به ازباغ ارم وز فیض ژاله گلستان، رشک نگارستان چین از قمرى و کبک و هزار آید نواى ارغنون و ز سیره و کوکو وسار، آواز چنگ راستین تا باد نوروزى وزد، هرساله اندر بوستان تا ز ابر آذارى دمد ریحان و گل اندر زمین بر دشمنان دولتت هر فصل باشد چون خزان برد وستانت هر مهى بادا چو ماه فرودین
حضرت امام(ره)ضمن مبارک شمردن عید نوروز بر فقیر و غنى وپوشیدن جامه نو در این ایام، و رفتن به کوه وصحرا و باغ وبستان را ستوده
باد نوروز وزیده است‏به کوه و صحرا جامه عید بپوشند، چه شاه و چه گدا بلبل باغ جنان را نبود راه به دوست نازم آن مطرب مجلس که بود قبله نما صوفى و عارف از این بادیه دور افتادند جام مى‏گیر ز مطرب، که روى سوى صفا همه در عید به صحرا و گلستان بروند من سرمست زمیخانه کنم رو به خدا عید نوروز مبارک به غنى و درویش یار دلدار! زبتخانه درى رابگشا گرمرا ره به در پیر خرابات دهى به سروجان به سویش راه نوردم نه به پا سالها در صف ارباب عمائم بودم تا به دلدار رسیدم، نکنم باز خطا
و در وصف بهار قصیده ذیل را سروده است:
بهار شد در میخانه باز باید کرد به سوى قبله عاشق نماز باید کرد نسیم قدس به عشاق باغ مژده دهد که دل ز هردو جهان بى‏نیاز باید کرد کنون که دست‏به دامان سرو مى‏نرسد به بید عاشق مجنون، نیاز باید کرد غمى که در دلم از عشق گلعذاران است دوا به جام مى‏چاره ساز باید کرد کنون که دست‏به دامان بوستان نرسد نظر به سرو قدى سرفراز باید کرد
باز حضرت امام(ره)درباره این عید سعید گفته است:
این عید سعید عید حزب الله است دشمن زشکست‏خویشتن آگاه است چون پرچم جمهورى اسلامى ما جاوید به اسم اعظم الله است.