قرآن در فقه(2)

18- رو به قبله بودن
قبله، نماد توجه قلبها به خدا است تا در پنهان و آشکار به‏سوى یک نقطه روى کرده، نهایت‏بندگى را تجسم بخشد. از طرفى، این‏توجه لطیف‏ترین روحى است که مى‏تواند مردمان را با همه اختلافات‏درزمان و مکان و روشهایشان به امتى متحد و اجتماعى منسجم تبدیل‏کند. رو به قبله بودن به هنگام قرائت قرآن تذکرى است‏براى‏انسان فراموش کار و غافل که خواندن قرآن یعنى دیدار با خداوند. از این‏رو در میان همه مسلمانان عملى شایسته و نیکو است و نزدفقیهان عالى‏مقام شیعه بلکه فقهاء همه مذاهب اسلامى رو به قبله‏بودن هنگام قرائت قرآن استحباب دارد.
19- زینت کردن قرآن به طلا
گرچه استفاده از قال طلا و نقره براى قرآن جایز است ولى صاحب‏کشف العظاء نقش دادن و نوشتن آیات قرآن را با آب طلا خلاف ادب‏مى‏داند و مى‏نویسد: بزرگى و عظمت قرآن آن را برنمى‏تابد.
در روایتى محمد بن رواق مى‏گوید: قرآنى را که یک سوره آخرش باآب طلا نوشته شده بود به حضرت اامم صادق نشان دادم. امام‏هیچ‏گونه نکوهشى نکرد ولى فرمود: دوست ندارم قرآن جز با مرکب‏سیاه نوشته شود چنان که بار اول نوشته شده است.
20- سوگند به قرآن
سوگند به قرآن کریم منعقد نمى‏شود، یعنى سوگند خوردن به غیر نام خداوند و لو قرآن کریم، حکم و آثار شرعى «سوگند» را ندارد.
21- فروش قرآن
فروش قرآن نزد فقیهان شیعه حرام است ولى فروختن جلد یا ورق‏آن اشکال ندارد.
شیخ انصارى درکتاب مکاسب مى‏نویسد: مستند این فتواى تننهاشهرت آن نزد فقیهان است.(شهرت فتوائى)اما فروش آن در نظر مذاهب‏اسلامى جایز و مباح است و تنها احمدبن حنبل فروش آن را حرام‏دانسته است.
زیرا قرآن بالاتر از آن است که قیمت‏گذارى شود.
22- فروش قرآن به کافر
فروش قرآن به کافر جایز نیست و معامله آن باطل است. این‏فتواى مورد اتفاق فقیهان عالیقدر بلکه همه مذاهب دیگر اسلامى جزحنفى است.
صاحب کتاب کشف العظاء نیز مى‏نویسد: کافر نمى‏تواند مالک قرآن‏شود.
23- قرائت قرآن
قرائت قرآن از مهمترین آداب برخورد با قرآن و پیش نیاز تدبرو در نهایت عمل نمودن به آیات قرآنى است. از سوى دیگر قرائت‏نیز خود داراى شرایط و آدابى است که به صورت گسترده و پراکنده‏درکتابهاى فقهى یافت مى‏شود; از جمله:
الف قرائت‏سوره‏هاى سجده‏دار:
1- قرائت‏سوره‏هاى سجده بر جنب و زن حائض و داراى نفاس حرام‏است و تمام فقهاء مذاهب بر آن تصریح کرده‏اند. اما قرائت آیه‏هاى‏دیگر قرآن از سوى زن حائض یا داراى نفاس کراهت دارد و براى جنب‏خواندن بیش از هفت آیه مکروه و زیادتر از هفتاد آیه کراهت‏شدیددارد.
2- سجده کردن بعد از قرائت آیه‏هاى سجده، واجب فورى است.
3- خواندن سوره سجده در نمازهاى واجب جایز نیست. اگر قرائت‏آن عمدى باشد نماز باطل است. ولى قرائت‏سوره سجده در نمازهاى‏مستحبى جایز است، در حال نماز سجده را به جا مى‏آورد و سپس به‏نماز ادامه مى‏دهد.
4- با تکرار آیه سجده، واجب است‏سجده را تکرار کند.
5- در عدد سجده‏هاى واجب میان عالمان شیعى و اهل سنت اختلاف‏است. سجده‏هاى واجب از نظر فقهاء گرانقدر شیعه درس سوره‏هاى «حم‏سجده، نجم، فصلت و علق است‏» و سجده‏هاى مستحب یازده مورد است.
از نظر مالکى و شافعى قرائت آیات عزائم سجده واجب ندارد ولى‏احناف سجده‏هاى واجب قرآن را چهارده مورد گفته‏اند.
ب- قرائت قرآن در دستشوئى
قرائت قرآن در دستشوئى کراهت دارد اما خواندن آیه‏الکرسى وذکر خدا مکروه نیست.
در منتهى المطلب از امام صادق(ع)آورده است: «لم یرخص فى‏الکنیف فى اکثر من آیه‏الکرسى و حمد الله او آیه‏»
خواندن بیش از آیه‏الکرسى و با یک آیه در دستشوئى اجازه داده‏نشده است.
و در روایتى از امیرمومنان(ع)قرائت قرآن در دستشوئى نهى شده‏است.
ج- قرائت قرآن در نماز
1- قرائت‏سوره‏هاى طولانى در نماز که باعث گذشتن وقت نمازمى‏شود جایز نیست.
2- قرائت قرآن در رکوع و سجود مکروه است. و در روایتى درکشف الغطاء، آمده است: سزاوار نیست قرائت قران در رکوع و سجده. رکوع براى خداوند و سجده جاى دعاى بسیار است.
3- قرائت قرآن در قنوت جایز است و قرائت دعاهاى قرآنى درقنوت نیکو است. مانند آیه(ربنا لاتزع قلوبنا...
4- قرائت‏سوره «عم یتساءلون‏» یا «هل‏اتى‏» یا «غاشیه‏» ویا «قیامت‏» در نماز صبح مستحب است.
5- قرائت‏سوره «اعلى‏» و یا «شمس‏» در نماز ظهر مستحب‏است.
6- خواندن سوره‏هاى «نصر» و «تکاثر» در نمازهاى عصر ومغرب مستحب است.
د- قرائت قرآن با صداى خوش
سازگارى آهنگ آیه با محتواى آن به همراه خدا ترسى و تقواى‏باطنى قارى مى‏تواند درشنونده بسیار تاثیر گند و او ار به وجددر آورد تا بى‏اختیار در برابر عظمت مقام الهى به سجده رود. ازاین‏رو، پیامبر گرامى اسلام(ص)فرمود: «زینوا القرآن باصواتکم‏» (31)
از پیامبر(ص)پرسیده شد: چه کسى با صداى زیباتر قرآن مى‏خواند;فرمود: آن که هرگاه قرائتش را بشنوى او را از خوف خدا ترسان‏ببینى.
ه- قرائت قرآن بر بالین مریض
خواندن هفتاد، یا چهل و یا هفت‏بار فاتحه‏الکتاب بر بالین‏مریض از آداب عیادت است.
و قرائت قرآن نزد محتضر
قرائت قرآن بر بالین محتضر مستحب است و در عروه براى زودترراحت‏شدن محتضر سوره «یس‏» و «صافات‏» سفارش شده است و نیزسوره «احزاب‏» و سه آیه آخر سوره «بقره‏» و «آیه‏الکرسى‏» وارد شده است.
ز- قرائت قرآن هنگام طواف
قرائت قرآن، هنگام طواف مستحب است.
ح- قرائت قرآن در خانه
صاحب کشف الغطاء، مى‏نویسد: خواندن قرآن درخانه مستحب است.
در روایات نیز تاکید فراوان بر لزوم انس با قرآن در منزل‏شده است و از برکتهاى عظیم ارتباط با قرآن سخن به میان آمده‏است. از جمله:
1- صداى زیباى قرآن در فضاى خانه روح و روان اهل‏خانه به‏خصوص کودک و نوجوان را تحت تاثیر قرار داده و با گوشت و خون‏او آمیخته مى‏شود.
2- برکت را افزایش مى‏دهد. شرور و آفت‏هاى شیطانى را از محیطخانه دور مى‏کند و روح محبت و صفا و سلامتى نیت را در افراد خانه‏زنده مى‏نماید:
«ان البیت الذى لا یقرا فیه القرآن و لا یذکرالله عزوجل فیه‏تقل برکته و تهجره الملائکه تحضره الشیاطین‏»
3- قرائت قرآن در خانه کودکان را مشتاق کرده به تعلم‏مى‏کشاند، آموزش قرآن توسط کودکان عذاب را از اهل خانه و جامعه‏دور مى‏کند و رحمت‏خداوندى شامل حال آنان مى‏گردد.
ط- قرائت قرآن در هر روز
قرآن پیمان خداوند با بندگان است، و به اندازه توان قرائت آن در هر روز سفارش شده است.
(فاقروا ما تیسر من القرآن)در روایات، کمترین مقدار قرائت ده‏آیه در هر روز است. و در روایتى امام هشتم(ع)پنجاه آیه را هرروز صبح بعد از تعقیبات نماز سفارش فرموده است.
استمرار قرائت درهرروز، آثارى دارد; از جمله استجابت دعا پیش‏از آن که دعا کند. خداوند فرمود: «کسى که به جاى دعا و درخواست از من، به قرائت قرآن بپردازد، بالاترین پاداش شاکرین رابه او خواهم داد.»
ى- قرائت قرآن زن
قرائت قرآن خانمها در برابر نامحرم، اگرچه باصوت باشد اشکال‏ندارد، مگر آن که موجب تحریک و مفسده باشد.
مرحوم گلپایگانى رحمه‏الله علیه قرائت‏بانوان و دختران‏نزد بیگانه را نهى کرده است.
ک- قرائت قرآن هنگام زیارت قبور
قرائت قرآن هنگام زیارت قبور مومنان مسحب است. صاحب عروه‏مى‏نویسد: خواندن سوره «قدر» هفت‏بار، سوره‏هاى «حمد، معوذتین‏و آیه‏الکرسى‏» هرکدام سه‏بار و آیه‏هاى سوره «یاسین‏» هنگام‏زیارت قبور مستحب است; و نیز مستحب است هنگام قرائت دست‏خود رابر قبر بگذارد و رو به قبله باشد.
24- گریه کردن
گریستن هنگام قرائت قرآن مستحب است در روایات نیز قرائت همراه با حزن توصیه شده است. امام صادق (ع) فرمود: «اقرؤا القرآن بالحزن فانه نزل بالحزن‏» قرآن با حزن نازل شده، آن را حزین بخوانید.
گرچه موسیقى و آهنگ مناسب در قرائت قرآن حزن‏آور است ولى مقدار اندوه در قرائت‏به میزان دریافت پیام و درک محتواى آن بستگى دارد.
همچنین گریستن یا خود را به گریه زدن هنگام شنیدن صوت قرآن نیز مطلوب است.
25- گوش دادن به قرآن
گوش دادن همیشه همراه با میل درونى‏است. به خلاف شنیدنى که در آن میل درونى و توجه نیست. آنچه باعث‏تحول درونى و ترس از خدا است، گوش دادن به قرائت قرآن است. صاحب کشف الغطاء، مى‏نویسد: گوش دادن به قرائت قرآن مستحب است.
از امام صادق(ع) وارد است کسى که به حرفى از قرآن گوش فرا دهدبدون آنکه آن را قرائت کند، براى او حسنه‏اى نوشته مى‏شود، گناهى‏از او محو مى‏گردد و درجه‏اى بر درجاتش افزوده مى‏شود.
درسوره انفال آمده است:(انما المومنون الذین اذا ذکر الله‏وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا و على ربهم‏یتوکلون)
«مومنان کسانى هستند که چون خدا یاد شود دلهایشان بترسد وچون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید و برپروردگار خویش توکل مى‏کنند.»
باگوش دادن به قرائت آیه‏هاى سجده‏دار(فصلت، نجم، علق، حم‏سجده)سجده فورا واجب مى‏شود. و نیز شنیدن این آیه‏ها از زبان بچه‏نابالغ در صورتى که قصد قرائت داشته باشد، سجده واجب است. ولى‏شنیدن ترجمه این آیات سجده واجب نیست.
26- مسواک زدن قبل از قرائت
امیرمومنان على(ع)فرمود:
«ان‏افواهکم طرق القرآن فطهروها بالسواک‏» دهان‏هاى شماراههاى(قرائت)قرآن است. آنها را با مسواک پاکیزه کنید.
در فقه‏اهل‏سنت ازجمله حنفى، شافعى، مالکى و حنبلى، مسواک زدن قبل ازقرائت قرآن استحباب دارد.
27- مسافرت با قرآن
پیامبر گرامى اسلام(ص)همراه داشتن قرآن هنگام مسافرت به خاک‏دشمن را نهى فرموده است. از این‏رو برخى از فقهاء مذاهب اسلامى‏از جلمه: شافعى و حنبلى همراه داشتن آن را در مسافرت به خاک‏کفار حرام دانسته‏اند. و فقیهان شیعه آن را حمل بر کراهت‏کرده‏اند.
28- نجس کردن قرآن
به نظر تمامى فقیهان، نجس کردن خط و ورق قرآن حرام است و اگرنجس شود باید فورى آن را تطهیر کرد. در صورتى که تطهیر ممکن‏نباشد واجب است آن را محو نمود.
برخى از فقهاء همچون امام عظیم الشان نجس کردن جلد و یا غلاف‏آن را نیز حرام مى‏داند.
29- نوشتن قرآن با مرکب نجس
نوشتن قرآن با مرکب نجس حرام است. اگر از روى نادانى یا عمدنوشته شود باید آن را از بین برد.
30- نوشتن قرآن بر کفن
نوشتن تمام قرآن بر کفن مستحب است. بنابراحتیاط واجب از نوشتن‏قرآن بر جاهائى از کفن که در عرف بى‏احترامى است، خوددارى شود.
31- همراه داشتن قرآن در دستشوئى
بردن قرآن به مستراح کراهت دارد.
32- همراه داشتن قرآن توسط جنب
جنب مى‏تواند قرآن همراه داشته باشد.ولى همراه داشتن آن براى‏جنب مکروه است. پشتوانه این فتوا شهرت آن نزد فقیهان است.(شهرت فتوائى).
33- هدیه کردن ثواب قرائت
مستحب است ثواب قرائت قرآن را به پیامبر(ص) و امامان معصوم وحضرت زهرا: و مومنان نثار کند تا این که در هشت‏با آنها باشد.