فقه مسجد قسمت اول

از بلنداى مناره‏هاى لاجوردین، صداى رساى اذان، همه‏را به سوى خدا فرا مى‏خواند زن و مرد چون رود روان به سوى خانه خدا سرازیرمى‏گردند همهمه‏ها و نجواها با فریاد الله اکبر فرو مى‏نشیند اکنون همه رو به سوى‏کعبه دل و پشت‏به زر و زیور مادى، نداى توحید را زیر لب تکرار مى‏کنند آرى اینجامسجد است مظهر شکوه اسلام; همانجا که چون یاقوت بر نگین شهرها نشسته، همانجا که‏زندگى را رنگ و بوى معنویت مى‏دهد همانجا که تو را مى‏خواند تا به سرآغاز خویش‏نظر افکنى و انسان بودن خود را مرور کنى تا وجود خود را ارزش خود را و رسالت‏خود را بهتر بشناسى.
مسجد نقطه به هم رسیدن انسان و خویشتن است‏خویشتنى که زیر بار هوسها دفن شده‏پیر و برنا، توانگر و ناتوان و مرد و زن چون به مسجد آیند از عناوین تهى مى‏شوند.
آنان اینک میهمان خدا هستند نه چیز دیگر.
نجواى دسته‏جمعى نمازگزاران در قنوت ترنم دلکشى است که دل را به جهانى دیگرسوق مى‏دهد مسجد، محرابش، کارزار با شیطان و شیطان‏صفتان را، صفوفش همبستگى را،مناره‏هایش سرافرازى را، رکوع و سجودش عرفان را و منبرش فرهنگ وتمدن را مى‏آموزد.
از سخنان امام(ع) بدست مى‏آید که راه توحید از مسجد مى‏گذرد چشمه‏هاى دانش ازمسجد نشات مى‏گیرند بذر همبستگى در مسجد پاشیده مى‏شود و رحمت‏خداوند از مسجدتابیدن مى‏گیرد.
مروارید سخنى که انسان را به ساحل نجات مى‏رساند و از در هلاکت مى‏رهاند در مسجدشنیده مى‏شود و دورى از گناه ز روى شرم یا از بیم عذاب خداوند با پاى نهادن به‏سبزه‏زار معنویت مسجد میسر مى‏گردد.
اما تنها زمانى از مسجد بهره‏مند خواهیم شد که فرهنگ بهره‏گیرى از مسجد را بدست‏بیاوریم. اگر فرهنگ استفاده از مسجد را بکار ببندیم مساجد پایگاه‏هاى فرهنگى‏خواهند شد. مساجد زمانى نور فقه را بر جامعه مى‏تاباند که فقه مسجد را بیاموزیم.
دریغا که ما با فقه مسجد بیگانه‏ایم. اکنون مساجد از ایفاى بسیارى از رسالتهاى‏خود بازمانده است و این از آن روست که در زنجیره‏هاى جهل و رکود برخى از مسجدیان‏قرار گرفته است. بى‏گمان شناختن و بکار بستن فقه مسجد وظیفه جوانان است.
چرا که با تابش فروغ مسجد در قلب جوان جامعه سرشار از امید، صداقت و حرکت‏خواهد شد.
1 اعتکاف در مسجد
اعتکاف یک سنت‏بزرگ و انسان‏ساز اسلامى است. این سنت رامى‏توان در مسجدالحرام، مسجدالنبى(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره انجام داد. در مسجدجامع هر شهر نیز مى‏توان اعتکاف کرد. (البته با قصد رجاء)
2 اعلام گمشده درمسجد
کسى که چیزى پیدا مى‏کند در صورتى که داراى نشانه باشد و قیمت آن به‏6/12نخود نقره سکه‏دار برسد باید به مردم آن را اعلان کند این اعلان هر چند باید درمجامع عمومى انجام بگیرد ولى انجام آن در مسجد مکروه است.
3 اقامه حدود الهى در مسجد
بر پایه روایات، اقامه حدود در مسجد مکروه است‏شکى نیست که اجراى حدود الهى، خون حیات را در رگهاى جامعه گرم نگه مى‏دارد ولى‏با این وصف انجام آن در مسجد کراهت دارد. شاید یکى از فلسفه‏هاى این حکم آن است‏که مسجد را باید از هر چه ترس و رنجش در مردمان مى‏آورد دور ساخت و از آن محلى‏امن براى همگان قرار داد تا با رغبت کامل به مسجد بیایند و پیامهاى دین رادریافت کنند. حدود الهى یقینا در روحیه افراد تاثیر مى‏گذارد ولى حاکم اسلامى‏ناگزیر از تزریق چنین ترسى در شریان اجتماع است اما سخن این است که مرکز این‏ترس سازنده نباید مسجد قرار گیرد تا در نتیجه احساس تعلق عمومى به مسجد آسیب‏بخورد و همگان به مسجد بیایند به سخن دیگر مسجد بتواند پا به پاى حدود الهى، رسالت فرهنگى خود را در احیا و اصلاح جامعه بدرستى ایفا کند.
موید این مطلب، احکام دیگرى است که نسبت‏به مسجد وارد شده، مانند:
کراهت نصب شمشیر در قبله مسجد کراهت قضاوت در مسجد کراهت دعوا و نزاع‏در مسجد
4 امام راتب مسجد
براى امامت جماعت در یک مسجد اولویت‏با امام راتب‏مسجد است امام راتب به امام ثابت مسجد گفته مى‏شود که نماز جماعت در مسجد رابرپا مى‏دارد.
5 اموال مسجد
الف) نباید اموال مسجد را بیرون برد.
ب) نباید در و پنجره و چیزهاى دیگر مسجد را فروخت و اگر مسجد خراب شود بایداینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند و چنانچه بدرد آن مسجد نخورد باید در مسجددیگر مصرف شود ولى اگر به درد مسجدهاى دیگر هم نخورد مى‏توانند آن را بفروشند وپول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.
ج) جلوگیرى کردن از مردم در استفاده از آنچه به مسجد تعلق دارد غصب حق آنان‏بحساب مى‏آید.
6 برافروختن چراغ در مسجد
پیامبر(ص) فرمود: کسى که چراغى در مسجد برافروزدتا زمانى که نورى از این چراغ در مسجد وجود دارد همواره ملائکه و حاملان عرش براى‏او استغفار مى‏کنند.
7 بنا کردن مسجد
امام صادق(ع) فرمود: کسى که مسجدى بنا کند خداوند براى اوخانه‏اى در بهشت‏بنا کند.
8 تعظیم مسجد
امام صادق(ع) فرمود: ملعون است (دو بار این جمله را تکرارکرد) کسى که مسجد را بزرگ و گرامى نشمرد.
9 تعلیم و تعلم در مسجد
تعلیم و تعلم یک وظیفه همگانى اسلامى است پرداختن به‏تعلیم و تعلم در مساجد، عملى مستحب محسوب مى‏شود. طبق حدیث، یکى از مواردى که‏حضور انسان را در مسجد از بیهودگى مى‏رهاند طرح پرسشهاى علمى است در صدر اسلام‏مساجد مناظره‏هاى دقیق، بحثهاى تخصصى را در خود بسیار مى‏دید خطبه‏هاى ژرف وبى‏نظیر امیرالمؤمنین(ع) نیز در مسجد ایراد شده است. تعدادى از روایات دستیابى‏به نکته‏هاى بدیع علمى را از جمله فوائد ارتباط مداوم با مسجد مى‏خوانند.
10 چرت زدن در مسجد
پیامبر(ص) فرمود: کسى که در مسجد دچار حالت چرت‏زدگى شده‏جاى خویش را در مسجد عوض کند.
11 خروج از مسجد
احکام زیر در مورد خروج از مسجد وارد شده است:
1. داشتن قصد بازگشت‏به مسجد
پیامبر(ص) فرمود: هفت نفر در روزى که سایه‏اى جزسایه خداوند نیست در پناه سایه ذات اقدسش جاى دارند یکى از آنان، کسى است که‏قلب او به مسجد تعلق دارد تا آنجا که از مسجد خارج نمى‏شود مگر اینکه قصد بازگشت‏به آن را دارد.
2. خارج نشدن از مسجد بعد از شنیدن اذان
در روایت آمده خروج از مسجد بعد ازشنیدن اذان کراهت دارد مگر اینکه یا نماز بخواند یا قصد بازگشت‏به آن را داشته‏باشد.
در روایت دیگرى مى‏خوانیم که پیامبر(ص) فرمود: کسى که نداء را در مسجد بشنود وبدون علت‏خارج شود منافق است مگر اینکه قصد برگشت داشته باشد.
3. تاخیر در خروج از مسجد
پیامبر(ص) فرمود: بهترین نقطه‏هاى زمین مساجد هستندمحبوبترین فرد نزد خدا کسى است که قبل از همه به مسجد درآید و دیرتر از همه،خارج شود.
4. صلوات به هنگام خروج
بر اساس روایت امام صادق(ع) مستحب است‏به هنگام خروج‏صلوات بفرستیم.
5. دعاى خروج از مسجد
امام صادق(ع) فرمود: انسان بعد از اینکه نماز واجب رادر مسجد خواند به هنگام خروج از مسجد کنار درب آن بایستد و بگوید: اللهم دعوتنى‏فاجبت دعوتک و صلیت مکتوبتک و انتشرت فى ارضک کما امرتنى فاسئلک من فضلک العمل‏بطاعتک و اجتناب سخطک و الکفاف من الرزق برحمتک.
پیامبر هنگام خروج از مسجد مى‏گفت: اللهم افتح لى ابواب رزقک‏6. خروج با پاى‏چپ مستحب است کسى که مى‏خواهد از مسجد خارج شود ابتداء پاى چپ را جلو بنهد.
12 خوابیدن در مسجد
خوابیدن در مسجد، هر چند جایز نیست ولى عملى مکروه‏بحساب مى‏آید.
13 داد و ستد در مسجد
مسجد را نباید به چهره‏هاى کریه دنیایى آلود. مسجدنقطه‏اى از بهشت در دنیا است‏بوى رضوان الهى را در گوشه گوشه زندگى مى‏افشاند.
روا نیست لحظه‏هاى دلکش و معنوى مسجد را با آهنگهاى آز و طمع پر نماییم. سزاوارنیست عطر دل‏انگیز مسجد را در میان بوى ناخوشایند داد و ستد گم کنیم.
از این روى اسلام داد و ستد و صنعتگرى را در مسجد مکروه شمرده است.
امام صادق(ع) فرمود: از خرید و فروش در مساجد بپرهیزید.
على(ع) کسى را دید که به پیشه اصلاح سر و صورت مردمان در مسجد دست زده است.
حضرت(ع) او را بزد و از مسجد بیرون راند.
14 دلزده کردن مردم در مسجد
اسلام هر آنچه که در مسجد مردم را دلزده کندناروا شمرده است. برخى از احکام مسجد بر این اساس شکل گرفته است:
الف) اجتناب از انداختن آب دهان در مسجد امیرمومنان(ع) فرمود: انداختن آب‏دهان در مسجد یک خطاء است.
در روایات بشدت از انداختن اخلاط در مسجد منع شده است. پیامبر(ص) کسى را که‏چنین کارى کرده بود ملعون خواند.
ب) اجتناب سیرخورده از رفتن به مسجد پیامبر(ص) فرمود: هر کس از این گیاه بدبوسیر خورده است‏به مساجد ما نزدیک نشود.
در روایتى آمده که اذیت‏شدن مسلمان در مسجد با بوى بد سیر باعث آزار ملائکه‏مى‏شود.
15 دور داشتن دیوانگان از مسجد
بر اساس روایت امام صادق(ع) باید از رورددیوانگان به مسجد جلوگیرى نمود.
16 رفتن به مسجد
رفتن به مسجد از مستحبات موکد است در روایت آمده کسى که به‏سمت مسجدى از مساجد خداوند گام بردارد براى او در مقابل هر گامى که بر مى‏داردتا وقتى که به خانه‏اش برمى‏گردد حسناتى نوشته مى‏شود که باعث مى‏شود از او ده سیئه‏قلم گرفته شود و در مقابل ده درجه پیدا کند.
احکام زیر در مورد رفتن به مسجد وارد شده است:
1. داشتن طهارت
از امام صادق(ع) روایت‏شده که خداوند در تورات فرموده مساجدخانه‏هاى من در زمین هستند خوشا به حال کسى که در خانه خود طهارت پیدا کند و سپس‏مرا در خانه‏ام زیارت کند. بر زیارت‏شونده است که زیارت‏کننده را گرامى بدارد.
2. پوشیدن لباس فاخر و پاکیزه
مستحب است کسى که مى‏خواهد به مسجد برود لباس‏فاخر و پاکیزه بپوشد.
3. خوشبو کردن خویش
مستحب است کسى که به مسجد مى‏رود خویش را خوشبو کند.
4. داشتن وقار در هنگام راه رفتن
مستحب است کسى که به مسجد مى‏رود باوقار گام‏بردارد.
5. پیشى گرفتن بر دیگران در رفتن به مسجد
در روایت آمده که بهترین مردم کسى‏است که قبل از همه به مسجد برود و دیرتر از همه خارج بشود.
6. صلوات فرستادن به هنگام ورود
در روایت آمده که به هنگام ورود به مسجد ونیز خروج از آن صلوات بفرست.
7. ورود به مسجد با پاى راست
مستحب است کسى که مى‏خواهد داخل مسجد شود پاى‏راست را جلو بنهد و وارد شود.
8. مداومت داشتن بر رفتن
برخى تصور مى‏کنند که اگر هر از چند گاهى به مسجدرفتند رسالت‏خویش را در ارتباط با مسجد انجام داده‏اند از روایات بخوبى بدست‏مى‏آید که باید با مسجد، سر و کارى مداوم و طولانى داشت. چنین ارتباطى است که‏مى‏تواند بستر لازم براى بهره‏مندى انسان از برکات و آثار سازنده مسجد فراهم‏بیاورد در روایتى از امام حسن(ع) چنین مى‏خوانیم:
من ادام الاختلاف الى المسجد اصاب احدى ثمان:آیه محکمه و اخا مستفادا و علمامستطرفا و رحمه منتطره و کلمه تدله على الهدى او لترده عن ردى و ترک الذنوب‏حیاء و خشیه هر کس پیوسته به مسجد برود به یکى از هشت فائده دست پیدا کند.
نشانه‏اى محکم برادرى که از او استفاده کند دانشى تازه رحمتى موردانتظار سخنى که به راه راستش کشد و یا از هلاکتش برهاند ترک گناهان از شرم‏مردم و ترس خدا(ص). پیامبر(ص) هر گاه که مى‏خواست داخل مسجد شود عرض مى‏کرد: اللهم‏افتح لى ابواب رحمتک و على(ع) هر گاه به مسجد وارد مى‏شد مى‏گفت‏بسم الله و بالله‏السلام علیک ایها النبى و رحمه الله و برکاته
10. مسواک زدن
پیامبر(ص) در سحرقبل از رفتن به مسجد مسواک مى‏زد.