بایدها و نبایدهاى تبلیغ در اروپـــا

نگارنده این سطور، چندین ماه در هُلند و چند کشور دیگر اروپایى اقامت داشته و علاوه بر فعالیّت‏هاى تبلیغى، وضعیت فرهنگى این کشورها را مورد توجه قرار داده است،و چون از نزدیک ضرورت‏ها و مسائل تبلیغ در اروپا را مشاهده کرده است، براى آگاهى عزیزان روحانى، برخى از تجربیات و دریافت‏هاى تلخ و شیرین خود را از این سفر در پى مى‏آورد.
هلنــد
هلند کشورى است پادشاهى و در شمال غرب قاره اروپا قرار دارد. از طرف شمال و غرب به دریاى شمال و از جنوب به کشور بلژیک، و از شرق، همسایه آلمان است.
زمین‏هاى اکثر مناطق هلند پایین‏تر از سطح دریا است، لذا با ساختن سدهاى مختلف زمین را خشک کرده و براى کشاورزى از آن استفاده مى‏کنند. مردم هلند همیشه در حال مبارزه با پیش‏روى و هجوم آب دریا هستند. در این کشور، اکثر روزهاى تابستان و زمستان هوا بارانى است، و به طور متوسط در سال، 800 میلى‏متر باران مى‏بارد.
بزرگ‏ترین بندر تجارى جهان بندر «روتردام» است که در هلند قرار دارد. مقرّ صلح بین‏المللى -دادگاه لاهه- نیز در شهر دنهاگِ (لاهه) هلند واقع شده است.
وضعیت جمعیتى و فرهنگى هلند
نزدیک به یک میلیون نفر از جمعیت پانزده میلیون نفرى هلند مسلمان‏اند که اکثر آنان مهاجرین کشورها مسلمان نشین مى‏باشند. در کشور هلند کتابخانه‏هاى فراوانى وجود دارد، و شصت درصد از جوانان زیر هفده سال، عضو کتابخانه‏اند، کتاب‏هاى موجود در کتابخانه‏هاى هلند بیش از چهل و یک میلیون جلد است و بعضى از کتابخانه‏هاى ویژه کودکان در کشور هلند از بزرگ‏ترین کتابخانه‏هاى کشور ما نیز بزرگ‏تر است.
استفاده از کتابخانه‏ها و حتى کتاب‏هاى خطى آن‏ها، بسیار آسان است. تمام کتاب‏ها به صورت قفسه باز است. شاید بتوان گفت، تعداد رایانه‏هاى موجود در کتابخانه‏ها بیش از تعداد مراجعه کنندگان به آن‏جا است. در هر کتابخانه دستگاه‏هاى متعدد زیراکس آماده است، تا هرکس هر قسمتى از کتابى را که مى‏خواهد، بتواند خودش از آن زیراکس بگیرد.
نگاهى به کلیسا
جاى جاى هر شهر و روستا نمایان‏گر کلیساهایى است، که ساختمان قدیمى آن‏ها حکایت از سابقه تاریخى بناى آن‏ها دارد.
روز یک‏شنبه بعضى از کلیساها - نه همه آن‏ها- برنامه مذهبى (اعم از سرود، نیایش، آهنگ، موعظه توسط کشیش، قرائت عهدین و...) دارند و همه اقشار مردم از زن و مرد و کودک و سالخوردگان و حتى مریض‏هاى روى صندلى چرخ‏دار به کلیسا و کنیسه مى‏روند. تلویزیون هلند نیز از ساعت نه تا یازده صبح، مراسم بعضى از کلیساها را به طور مستقیم پخش مى‏کند.
بعضى از کلیساها براثر عدم مراجعه مردم به آن‏ها، کاملاً تعطیل است و حتى در روز یکشنبه نیز در آن‏ها بسته است. لذا گاهى این کلیساها را در معرض فروش قرار مى‏دهند و مسلمانان- مانند مسلمانان ترکیه‏اى یا مغربى- آن‏ها را خریده و تبدیل به مسجد مى‏کنند، اصل این عمل بیان کننده به ضعف گراییدن مسیحیّت، و رشد و بالندگى اسلام در اروپا است. بعضى از کشیش‏ها براى سرپوش نهادن بر این موضوع گاهى کمک‏هاى بسیار اندکى به بعضى از پناهندگان کشورهاى دیگر که به اروپا کوچ کرده‏اند، نموده و ادعا مى‏کنند که ما کلیساهاى خود را فروخته‏ایم تا با پول آن به پناهندگان کمک کنیم، و به این وسیله مى‏خواهند آنان را متمایل به مسیحیت کنند.
ضمنا چون ازدواج براى کشیش ناپسند شمرده مى‏شود، اکثر کشیش‏ها دوستِ دختر دارند که با آن‏ها زندگى مى‏کنند. تنها تفاوت این ارتباط با ازدواج در این است، که از به وجود آمدن فرزند جلوگیرى مى‏کنند، دوستِ دختر داشتن در این‏گونه کشورها رسمى است، ولى ازدواج به شمار نمى‏آید. بعضى از کشیشان نیز گاهى به اعمال بسیار زشت جنسى روى مى‏آورند، که حتى در مناظره‏هاى تلویزیونى نیز گاهى عنوان مى‏شود.
برخى از آداب مردم هلند
رفتارهاى زیر نشانگر روحیه قناعت و پرهیز از اسراف، برنامه ریزى و نظم و انضباط در تمامى امور زندگى و رعایت موازین ا خلاق اجتماعى و عمومى در رفتار فردى و اجتماعى جامعه هلند است.
1) مردم معمولاً روزى 2 بار (صبحانه و شام) غذا مى‏خورند، کمتر کسى یافت مى‏شود که ناهار نیز بخورد، تنها برخى از کارگران، هنگام ظهر یک ساندویچ کوچک مى‏خورند.
2) هرگز بدون اطلاع قبلى براى مهمانى به منزل کسى نمى‏روند.
3) ساعت شش تا هفت بعدازظهر که وقت شام است از تماس‏هاى تلفنى خوددارى مى‏کنند.
4) پذیرایى از مهمان تنها با یک فنجان قهوه - بدون هیچ‏چیز دیگر- است.
5) احترام فوق‏العاده به قانون، مخصوصا قانون پرداخت مالیات و قانون‏هاى رانندگى، به همین جهت بسیار بعید است که بتوان در شهرها ماشینى را دید که اثر خراش و حادثه‏دیدگى یا حتى اثر تصادف جزئى بر آن باشد. هیچ ماشینى در هیچ شرایطى بوق نمى‏زند.
6) احترام زیاد به دیگران به خصوص موقع اوّلین برخورد، سلام و تحیّت و خداحافظى با هر شخصى، جزو مهم‏ترین آداب آنان است.
7) صرفه‏جویى فراوان در مصرف برق و هر نوع هزینه زندگى، به‏طورى که گاهى یک وزیر با دوچرخه به سرکار مى‏رود و در اطاق کار خود قهوه را تهیه کرده و یا براى مهمان مى‏آورد.
وضعیت فرهنگى و دینى مسلمانان
مسلمانان بزرگ‏ترین اقلیت مذهبى هلند هستند و فعالیّت‏هاى فردى اسلامى فراوانى دارند، اقلیّت مسلمانان از اقوام و ملیّت‏هاى مختلف تشکیل شده است و حتى گاهى در یک شهر اروپائى ده‏ها هزار نفر شیعه ایرانى حضور دارند. حضور زنان ترکیه‏اى با حجاب کامل و نیز زنان مسلمان عرب در اکثر کوچه‏ها و خیابان‏ها، حکایت از حضور دین مقدس اسلام در هلند دارد.
اگر چه ایرانیان مکان خاصى براى اجتماعاتشان ندارند، ولى مسلمانان دیگر مساجدى را ساخته‏اند، و در آن مساجد برنامه‏هاى مذهبى خود را به زبان‏هاى عربى، ترکى، کردى، اردو، فارسى و انگلیسى اجرا مى‏کنند. بعضى از این مساجد، ساختمان‏هایى است که از شهردارى اجاره شده است. گاهى نیز مسلمانان، بعضى از کلیساها را براى مراسم خود اجاره مى‏کنند، آن‏چنان که یک طلبه عراقى در نزدیکى آمستردام، یک کلیسا را براى دهه محرم اجاره و مراسم روضه‏خوانى و سینه‏زنى را آن‏جا برپا کرده بود، و یک ایرانى که در آن مراسم شرکت کرده، خواب عجیبى نیز در مورد آن دیده بود که فعلاً از ذکر آن خوددارى مى‏شود.
عامل رشد تشیّع در اروپا دو مسأله مهم بوده است؛ اوّل: انقلاب اسلامى ایران که توانست، مکتب تشیّع را به مردم اروپا معرفى کند. دوم: ظلم‏هاى فراوان صدام به مردم، موجب شد که شیعیان از عراق به سراسر جهان و خصوصا اروپا رفته و به این وسیله تشیّع را به همه‏جاى دنیا رساندند (عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد). هر کجا مسلمان عراقى حضور دارد، نام مبارک اهل بیت علیهم‏السلام نیز زینت بخش محافل است.
مجالس ذکر مصائب اهل بیت و روضه‏خوانى آن‏چنان گسترده است که حتى شاهد بودم در فرودگاه فرانکفورت آلمان، یک تاجر بحرینى در حالى که محاسن خود را تراشیده و کراوات داشت، براى دوست عرب خود روضه مى‏خواند و دو نفرى عزادارى و گریه مى‏کردند. حتى متأسفانه در بعضى از شهرهاى هلند روز عاشورا قمه‏زنى نیز اجرا شده بود. علاوه بر این‏ها کردهاى ایران و عراق و ترکیه که غالبا نیز از اهل سنّت هستند، جلسات عزادارى بسیار مفصل -گاهى با بیش از یک‏هزار شرکت کننده- براى سیدالشهداء علیه‏السلام مى‏گرفتند، حتى در منازل خود نیز جلسه روضه خانگى داشتند.
در اکثر شهرهاى کشورهاى مختلف اروپا که به آن‏جا سفرکردم، جوانان مستبصر ى را مى‏دیدم که آینده روشن تشیّع را در قلب اروپا نوید مى‏دادند. برخى از طلابى که خود از مستبصران بودند، تمام افرادى که در مسجد آنان شرکت مى‏کردند مستبصر نموده و همه آن جوانان را تابع و پیرو مکتب اهل بیت علیهم‏السلام کرده بودند.
به رغم این شور و اشتیاق، متأسفانه اکثر ایرانیانى که هم‏زمان با وقوع انقلاب اسلامى از ایران فرار کرده و به اروپا رفته‏اند گرفتار نوعى گریز از دین هستند کاملاً بر عکس کسانى که از ترکیه یا عراق یا مصر یا الجزایر و مراکش به دلیل غیر اسلامى بودن کشورشان و براى حفظ دین خود به عنوان مهاجر به اروپا رفته‏اند و لذا در اروپا ایرانیان فرارى، افرادى کم‏توجه به دین و ترک‏ها یا الجزایرى‏ها انسان‏هایى متدیّن معرفى شده‏اند. ولى در عین حال لازم است براى حفظ و صیانت از آبروى تشیّع، به تبلیغ دینى ایرانیان فرارى روى آورده و آنان را به سوى مذهب رهنمایى کنیم تا از آثار سوء تبلیغاتى بر ضد مذهب و کشور خود در امان باشیم.
تبلیغ در اروپا و وظایف حوزه
بى‏تردید عطش حق‏خواهى و حقیقت‏جویى روز افزون در بین مردم اروپا و به خصوص مهاجرینى که با حضور در اروپا و مشاهده کمبود معنویت در آن جامعه و درک نیاز بشریّت به پشتوانه‏اى ماوراءطبیعى، به سوى کامل‏ترین دین روى آورده‏اند، وظیفه دوچندانى را براى حوزه علمیه ایجاد کرده است. آن‏چه اکثر مبلغین و روحانیان ارجمند به آن اذعان دارند، آن است که استقبال افراد مختلف، اعم از مسلمانانى که حقایق و معارف به آن‏ها ابلاغ نشده است و غیر مسلمانانى که کورسویى از انوار توحید و معرفت اسلامى را دیده و به سوى آن جذب شده و به دنبال درک و دریافت کامل معارف نورانى دین حنیف هستند، قابل توصیف نیست و بى‏شک سرزمین اروپا سرزمینى است که بذر توحید در آن بهترین ثمرات را به دنبال خواهد داشت.
لذا بر حوزه‏هاى علمیه فرض است که معارف و احکام نورانى اسلام را به مشتاقان آن سرزمین‏ها برسانند و عطش معرفت جویى آنان را سیراب کنند.
بنده در مدتى که در اروپا بودم جلسات تبلیغى متعددى براى ایرانیان داشتم. از نماز جماعت و مراسم دعاى کمیل و سخنرانى قبل از دعا، تا جلساتى که براى محصلان دبستان و مدرسه راهنمایى و حتى دانشجویان و نیز براى خانم‏هاى ایرانى
داشتم. اگر چه در ابتدا با جلساتى که حتى تعداد شرکت کنندگان گاهى به پنج‏نفر نمى‏رسید، شروع کردیم، ولى بحمدالله در ادامه جلساتى برقرار شد، که بیش از صدنفر شرکت کننده داشت و در هر جلسه شاید یک‏نفر اظهار توبه و ندامت مى‏کرد.
حوزه علمیه قم که رسالت جهانى حفظ شیعیان و رشد و بالندگى مکتب اهل بیت علیهم‏السلام را بر عهده دارد، باید با تلاش جدى و گسترده فرهنگى و تبلیغى خلأ فکرى و دینى مسلمانان و مشتاقان اروپا را پاسخگو باشد. هم‏اکنون تنها عده‏اى از طلاب که عموما مبتدى بوده و اکثر آنان تا شرح‏لمعه درس خوانده‏اند، مبلغان ما در اروپا مى‏باشند، بعضى از این طلاب خوشبختانه با کم‏ترین امکانات فعالیّت بسیار زیادى دارند، به‏طورى که یک برادر عزیز روحانى -که باید ایشان و امثال ایشان را افتخار حوزه دانست- در یک سال توانسته است هشتادوشش نفر مسیحى را مسلمان نماید، اما در عین حال روحانى دیگرى با کمال تأسف، در حالى که خانمى بیش از هشتاد روز در انتظار بود، تا شهادتین را به او تعلیم بدهد و مسلمان شود امّا این طلبه چنین وقتى را در اختیار او نگذارده بود.
هر طلبه‏اى که براى تبلیغ به اروپا مى‏رود، ضرورتا باید با فقه اهل سنّت آشنا باشد، زیرا اهل سنت مسائل فقهى خود را همیشه به طلاب شیعه ارجاع مى‏دهند. از طرف دیگر اتحاد روحانیان از واجبات و ضروریات است.
امروزه، زمینه‏هاى خوبى براى تبلیغ اسلام و تشیع وجود دارد.
اولاً: برنامه‏هاى تلویزیونى متعددى وجود دارد که به شدّت از حضور یک روحانى اسلام شناس استقبال مى‏کنند و این در حالى است که ما تاکنون به این مسأله توجه نکرده‏ایم و هر هفته چند برنامه تلویزیونى درباره اسلام، در آن کشور مسائل اسلامى را اشتباها -نه‏مغرضانه- به غلط بیان مى‏کنند.
دوما: زمینه دیگر، این است که در هلند چهار دانشکده الهیات مسیحى وجود دارد و اکنون نیز یک دانشکده الهیات اسلامى در شهر روتردام تشکیل شده که استقبال فراوانى از آن شده است، به‏طورى که ظرف مدّت دو هفته ثبت نام، با این‏که ظرفیّت پذیرش بیست نفر بود، امّا بیش از شصت نفر ثبت نام کرده بودند. جالب است، بدانیم تمام استادان این دانشکده حتى استاد مسیحى که درس ادیان مى‏گوید، مجانى تدریس مى‏کنند. برنامه درسى این دانشکده بسیار جالب است، بنده وقتى در جلسه برنامه‏ریزى آموزشى آن شرکت کردم، پیشنهاد تشکیل کلاس‏هاى «تاریخ تدوین حدیث»، «ترجمه قرآن»، «فلسفه اخلاق»، «فرق و مذاهـب»، و «فقـه جعـفرى» را دادم و سـرفصـل آن‏هـا را تهیـه و ارائـه کـردم کـه همـگى مـورد قبـول واقـع شـد.
چند نکته دیگر
1 ـ مهم‏ترین محور براى سخنرانى و جلسات باید مسأله آزادى ، حدیث، معنویت و عرفان اسلامى و مطالبى از این قبیل باشد، امّا مسائلى مانند اقتصاد اسلامى یا تاریخى و فقهى جاذبه‏اى ندارد.
2 ـ چون درویش‏هاى نعمت‏الهى و نقشبندى در اروپا حضور گسترده‏اى دارند، لازم است طلاب با مسلک‏هاى صوفیانه نیز آشنا باشند.
3ـ متأسفانه بهائیان و قادیانى‏ها، فعالیّت‏هاى تبلیغاتى گسترده‏اى به صورت جلسه و بحث و مناظره و ترویج کتاب دارند و باید با آمادگى قبلى در این دو موضوع به اروپا رفت.
4 ـ همیشه به غرب به عنوان مرکز فحشا نگاه نکنیم، زیرا در آن‏جا نیز غلبه با عفت و پاکدامنى است.
5 ـ باید علما و طلاب را از پرداختن به کارهاى تجارى به شدت منع کرد، زیرا از این ناحیه متضرر خواهیم شد.
6 ـ کتاب‏هاى دینى به خصوص شیعى در اروپا بسیار اندک است. همه نوع کتابى، چون مفاتیح و کتاب‏هاى کودکان و حتى روزنامه‏هاى ایران و مجلات و کتب حوزوى باید به همه کشورهاى اروپا و کتابخانه‏هاى آن‏جا ارسال شود، تابه این وسیله علاوه بر تغذیه فکرى شیعیان، جلوى کتاب‏هاى منافقین نیز گرفته شود.
7 ـ باید فکرى جدّى براى مسایل فرهنگى فرزندان ایرانیان مقیم خارج بلکه فرزندان عموم مسلمانان کرد، چون اکثر آنان خط فارسى و عربى را نمى‏دانند، لذا با فرهنگ مکتوب اسلامى نمى‏توانند رابطه برقرار کنند.
8 ـ مستبصران فراوانى در اروپا هستند که تنها تحت تأثیر معنویت امام خمینى رحمه‏الله و به برکت خون شهداى انقلاب اسلامى، شیعه شده‏اند. امّا از ولایت اهل بیت علیهم‏السلام هیچ اطلاعى ندارند و بسیار مشتاق شنیدن پیام ولایت و کتاب‏هاى مربوط به اهل بیت علیهم‏السلام هستند، لذا باید براى آنان تدبیرى اندیشید.
9 ـ سؤالات و نیازهاى فراوان فقهى اروپا که ما هنوز فکر و تدبیرى براى پاسخ آن‏ها نیندیشیده‏ایم، زیاد است که به خواست خداى بزرگ در مقالى دیگر خواهیم آورد.