آراء سیاسی امام خمینی (س)

یکی از دوستان که "کارشناس مسائل جمهوری اسلامی" است همراه دیگر آگاهان می کوشید در خصوص "آخرین وداع" امت اسلام با امام خمینی اطلاعاتی کسب نماید .
همه حاضران، ازجمله تاریخنگاری که در جمع ما بود، در برابر رویدادی که وحدت و یکپارچگی آن، در مقابل جهان از هم گسیخته شرق و غرب، برابهت بی نظیر آن می افزود در حیرت و تعجب بودند . آن دوست کارشناس که نامش کاشف محجوب بود گفت: اکنون ایران یک دهه از دوران با خمینی بودن را پشت سر می گذارد اما رازش همچنان سربسته مانده است . ایرانیانی که ده سال پیش در بازگشت او به [کشورش] به استقبالش رفته بودند، همانها در لحظه وداع، برمحور "وصیت نامه" او متحد شده اند . اکنون زمین پذیرای گامهای سنگین آنان شده و آسمان نیز می داند آنچه می گویند و می شنوند آنچه می خواهند .
گفتم: ایرانیان وی را همچون امامی شهید تشییع کردند، پس از آنکه دریافتند، چه بسا با فقدان "ولی امر" اینک یتیم گشته اند . ولی امری که تابستان گذشته به آنان گفته بود که با پذیرفتن تصمیم "مسئولان کشور "مبنی بر قبول قطعنامه (درمورد آتش بس با عراق) مجبور به نوشیدن جام زهر شده است . بدون اینکه در آن جنگ طولانی - که جهانی آتش آن را برافروخت و خود قادر به خاموش کردن آن نشد - غالب یا مغلوب شود . راستی چه کسی تضمین می کند پس از پذیرش قطعنامه 598 و غیبت امام، انقلاب ایران در آنچه انقلابهای دیگر را به شکست کشاند، گرفتار نشود .
کاشف پاسخ داد: شاید همان زهر، کار آن سرطانی را کرده است که پزشکان از آن سخن گفتند . به هرحال خدا بهتر می داند، ولی امام خمینی می خواست پیش از شتافتن به سوی معبود، درسی شایسته به همگان بدهد . لذا هنگامی که برای حل معضلات جهانی، راهی سوای آنچه میخائیل گورباچف برگزیده بود، انتخاب کرد . برگ تازه ای [در عرصه بین الملل] گشوده شد (1) و باردیگر در موضعی که در قبال قضیه سلمان رشدی اتخاذ کرد، باب هرگونه سازش را برروی جهان استکبار بست و این شیوه را به عنوان طریقی اجتناب ناپذیر براساس طرد طاغوت و استکبار ترسیم نمود .
یک بنیادگرای کارکشته توضیح داد: او به عنوان عالم زمان خود نیک می دانست سازش با "زد و بندهای بین المللی" که مراد از آن درمان بیماریهای وخیم بشریت با نوشیدن جرعه های فزاینده ای از جام لیبرالیسم غربی است، به از دست رفتن حریت و هویت ملتها منجر خواهدشد . درآن صورت تسخیر دژی که از درون پوسیده است، بسهولت ممکن خواهد بود . آیا جمهوری اسلامی این چنین متحول می شود و نه اسلام رسمی که دولت مدافع آنست .
در پایان، بازمی گردیم به دیدگاه خمینی گرایانه، تا شاید انگیزه های فتح باب مذاکره و مسالمت را به روی روسها باتوجه به سیاست "نه شرقی، نه غربی" دریابیم . "محجوب" می کوشید این انگیزه ها را به این ترتیب خلاصه نماید .
1 - به هم خوردن معادلات حاکم برجهان در پی اتخاذ سیاست جدیدی از سوی حکمرانان کرملین و تجدیدنظر آنان نسبت به مسائل جهان معاصر بالاخص مشکلات موجود در شوروی .
2 - برخورد واقع گرایانه شوروی با مسائل جهان و اسلام (ازجمله اعطای آزادی نسبی در انجام شعائر مذهبی) در پی به بن بست رسیدن مارکسیسم و اسلوبها و ابزارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن .
3 - در معرض تندباد قرارگرفتن کمونیسم درحین بزرگترین آزمایشگاه بشری این نظام، در سرزمین افغانستان به عنوان صورت ترکیب شده ای از اسلام و سوسیالیسم در آسیای میانه .
4 - به نظر می رسد که اتحاد جماهیر شوروی ازنظر جمعیت مسلمان آن، قدرت اسلامی بزرگی در جهان به شمار می آید و از این نظر پنجمین کشور جهان محسوب می شود که شمار مسلمانان آن متجاوز از پنجاه میلیون می باشد که بسرعت نیز رو به افزایش هستند . چنانچه یکی از جمعیت شناسان معروف آمریکایی - مورای ویشباک که صداقتی بیش از دیگران نیز دارد - معتقد است که جمعیت مسلمان شوروی در پایان این قرن به هشتاد میلیون نفر خواهدرسید در حالی که تعداد کل جمعیت اتحاد شوروی اندکی بیش از سیصد میلیون نفر خواهدبود .
5 - بی شک بیداری مذهبی بویژه در جمهوریهای آسیای میانه (ترکستان بزرگ مسلمان نشین) و در منطقه قفقاز از سال 1980، به نحوی تحت تاثیر مبارزات افغانها و نیز انقلاب اسلامی ایران، همچنین وخامت مناسبات داخلی بین روسها و مسلمانان روسیه بوده است . گزارش منابع روسی نیز از جنبش بنیادگرایی اسلامی در جمهوریهای آسیای مرکزی و تشکیل شبکه های آن در جامعه حکایت دارد که آن را به "دولتی درون دولت" متحول کرده است .
6 - رهبری مذهبی در ایران که به مثابه قطب جذب کننده مسلمانان آسیای مرکزی، قفقاز و مردم روسیه و افغانستان می باشد، ابعاد بحران اتحاد جماهیر شوروی یا مسلمانان آن کشور را درک می کند، این مرجعیت دریافته است که اتحاد شوروی اینک به کانون تحولات در نظام روابط بین الملل بدل شده و محل نزاع دو ابرقدرت برای اصلاح اوضاع به نفع خود و نیز تلاش روزافزون آنان برای بازگرداندن مجدد اوضاع به درگیریهای داخلی و مشاجرات منطقه ای است . عنصر فعال در این تحول، سیاست جدید شوروی است که میخائیل گورباچف با بازسازی با پروستریکا آغازگر اعمال این سیاست بود . از این رو نزدیکی ایران به شوروی از باب تداخل دین و سیاست برای قرارگرفتن در قلب معادله جدید جهان و به دلیل التهابی است که در حوزه بزرگ آسیای مرکزی رخ داده و نیز تکلیفی است که رهبران آن را برمی انگیزد که مسلمانان دیگر کشورها و قانون اساسی آن بالاترین شکل دموکراسی در عصر خود نبود؟ وی سپس به تشریح پدیده های "افول عصر غیبت" پرداخت . به فاجعه ای که اکنون تمدن بشری را با حوادثی چون چرنوبیل که به نابودی محیط زیست انسانی، کاهش پوشش گیاهی جنگلها، گسترش صحراها و مسامحه کاری در حفظ منابع آبی منجر شده است، تهدید می کند . وی از مناطقی یادکرد که تا چندی پیش در آرامش به سر می بردند، اما اخیرا دستخوش "آشوبهای عظیمی" شده اند، مناطق مانند بالکان، آسیای مرکزی سوسیالیست، خاور دور و شاخ آفریقا که در عرض یک شبانه روز دستخوش ازهم گسیختگی شده اند . وی در پایان با طرح چند پرسش تاکیدی ادامه داد: آیا چین که در میدان قابت بین دو ابرقدرت غافلگیر شده از امروز به بعد می تواند فاصله خود را بین این دو قطب به طور مساوی حفظ نماید؟ آیا سلطه امریکا در پرتو نرمش حاصل از پرسترویکای شوروی این فرض را مطرح نمی سازد که حالت شکست و عدم اعتماد در روابط میان مسکو - پکن استمرار خواهدیافت؟ آیا با "گرفتن" جنبش دموکرات طلبی در چین، نزدیکی چین و شوروی اتفاقی است؟
بگذریم، یکی از حاضران این را گفت و سپس شروع کرد به تحلیل از رفتار مردم ایران در مراسم تشییع پیکر امام خمینی، گاهی آن را به سوگواری کربلا تشبیه می کرد و زمانی آن را کربلای دوم می خواند .
این گریز دوستم کاشف را که به ذکر خاطراتی از گذشته علاقمند است، برآن داشت که سری به خاطراتش بزند و رویدادهای گذشته را به خاطر آورد . آنگاه گفت: استاد; آیا به یاد می آورید زمانی را که برای دیدن امام به پاریس شتافتیم؟ روزهایی که بسیاری از تحلیلگران غرق در پیش بینیها و اظهارنظرهای مختلف بودند .
- بیاد دارم که ما به بازگشت پیروزمندانه امام به تهران یقین داشتیم . برای همین تصمیم گرفتیم سوار هواپیمایی شویم که او و یارانش را به تهران انتقال می داد . هنوز گفته های شما را به یاد می آوریم . موقعی که ایستاده بودیم تا به سخنان او گوش فرادهیم که در سایه درخت سیب در نوفل لوشاتو بی اعتنا به سر و صدای دوربینهای خبرنگاران و روزنامه نگاران با دانشجویان و دیگر مریدان خود با طمانینه سخن می گفت .
- شما گفتید: سخنان او گفته های عرفا و متالهین است که براساس اولویت "جهاد اکبر" یا جهاد با نفس، امر به معروف و نهی از منکر می کند .
- وی به این نکته اشاره کرد که پس از ابن عربی زنجیره عرفان درحال گسستن بود که ایرانیان اهل حکمت و عرفان به اتصال آن همت گماردند . او براهمیت مشارکت شیرازی [ملاصدرا] در این زمینه تاکید داشت .
- آنچه در پیام امام خمینی به میخائیل گورباچف رهبر شوروی جلب توجه می کند "مسائل و پیش درآمدهایی" است که امام جهت گشودن باب مناظره فکری آورده است، ازجمله معیار شناخت در جهان بینی الهی و شواهدی که جهت تبیین مسئله وحی، نبوت و معاد برای سیاستمداران ذکر می کند . (2)
سابقه نداشته است که یک رهبر مسلمان از رئیس جمهور یک ابرقدرت در جهان بخواهد که علم و معرفت را وسیله رهایی از مشکلات قراردهد، بدانگونه که امام خمینی به گورباچف توصیه کرده است .
آنچه در این اقدام امام خمینی اهمیت بیشتری دارد ماهیت تهاجمی بی نظیر آن است که با فریادی رسا سقوط کمونیسم و شکست مکتب ماتریالیسم را اعلام می دارد . براین اساس به گورباچف توصیه می کند که به استادان برجسته و خبرگان تیزهوش شوروی دستور دهد به آثار فارابی و بوعلی سینا در حکمت مشا، سهروردی در حکمت اشراق و صدرالمتالهین در حکمت متعالیه مراجعه کنند: "اگر خواستید از مباحث این بزرگمرد (محیی الدین بن عربی) مطلع گردید تنی چند از خبرگان تیزهوش خود را که در اینگونه مسائل قویا دست دارند راهی قم گردانید تا پس از چندسالی با توکل به خدا از عمق لطیف باریکتر از موی منازل معرفت آگاه گردند" . (3)
یکی از حضار پیشنهاد می دهد برای تنفس موقتا بحث را متوقف کنیم . صحبتهای جنبی در می گیرد و پرسشهای شتابزده ای در مورد اهل عرفان و نظرات آنان مطرح می گردد . به متنی از دکتر شریعتی استناد می شود که درآن گفته بود "احساس عرفانی" یا تصوف آمیخته به دریافت معرفت، موجب تعالی جوهر انسانی به ارزشهای والا می شود، و چنان انرژی به انسان می دهد که هیچ انگیزه مادی نمی تواند موجب آن شود . آنچه عشق و عبادت در تاریخ انسان آفریده است غنی ترین گنجهای فرهنگی به شمار می آید، که ارزش و زیبایی آن با همه تاریخ برابر است . همان انگیزه ای که از انسانهایی کوچک، تندبادهای سهمگین می سازد و موجودی ناچیز را به جهان بزرگی بدل می سازد . به طوری که طبیعت دربرابر آنان سنگریزه ای را می ماند که کوچکترین ضربه ای آن را به سویی پرت می کند، آنگاه پرتوی از این آیات قرآنی را روشنی بخش گفتار خود می آورد:
"والشمس وضحیها و القمر اذا تلیها و النهار اذا جلیها و اللیل اذا یغشیها و السما و مابناها والارض و مادحیها و نفس و ماسواها" (سوگند به آفتاب و روشنی آن به هنگام چاشت و سوگند به ماه چون از پی آن برآید و سوگند به روز چون گیتی را روشن کند و سوگند به شب چون فروپوشدش و سوگند به آسمان و آن که آن را برآورده و سوگند به زمین و آن که آن را بگسترده و سوگند به نفس و آن که نیکویش بیافریده) .
پس از این تنفس، آن دوست هنرمند که می توان او را یک کارشناس جغرافیای سیاسی اسلام و یک صاحبنظر سخنور به شمار آورد، علی رغم خستگی، در انتظار فرصتی برای گفتن بود . او ناگهان مانند کسی که رویای گریزنده ای را گرفته باشد گفت: تبریز بزرگ که در نزدیکی قفقاز هماره محل تلاقی انقلابها و جنبشهایی در روسیه، ترکیه و ایران بوده است، بنابراین چنانچه همکاری بین ایران و شوروی در جهت توسعه روابط شمال - جنوب گسترش یابد، چه بسا دروازه دربند (4) برای عبور پرچمهای "امت میانه" گشوده شود و نوادگان میرسیدعلی اوغلو (5) و میرزا کوچک خان (6) و ناربوتابیکوف (7) و ریسکولوف (8) را در بربگیرد .
مورخ ما صحنه را برای طرح چارچوب مشخص برای آینده نگری مناسب دید و با این گفته وارد صحنه شد: "هرکس اندلس گمشده ای دارد ولی آنچه می ماند چیزی جز حسرت و انتظار نیست" او به سرعت متوجه تفاوت میان اسپانیای مسیحی و قفقاز اسلامی شده: "تشابه میان انحطاط حکومت قاجارها که سبب ازدست رفتن قفقاز و بخشی از آذربایجان در قرن گذشته بودند و نیز فروپاشی پایگاه سوسیالیسم در شوروی به خاطر شکست تئوری حاکم برآن و نیز سست شدن کنترل مرکز برسایر ایالات" را درنظر قراردارد، و با استناد به آرا و تحقیقات علمی (9) غربیها توضیح داد که طریقتهای صوفیه اکنون در مناطق مسلمان نشین شوروی بویژه آسیای میانه و شمال قفقاز، جایی که طریقت نه تنها نیروی معنوی، بلکه یک قدرت سیاسی نیز به شمار می آید در اوج گسترش است و قدرت نفوذ و تاثیرگذاری آن، از آنچه پیش از انقلاب اکتبر بوده بیشتر شده است .
در پاسخ به پرسشهایی که احتیاج به توضیح داشت، مورخ ما به منابع خود روسها استناد جست که می گویند: (اتحاد شوروی از بیست سال پیش شاهد جنبش بنیادگرای اسلامی بوده و فرقه های صوفیه نیز به عللی جذب این حرکت شده و به صورت جز لاینفک آن درآمده است . او معتقد بود که این فرقه ها نیز به نوبه خود در استحکام بخشیدن به جنبش موثر می باشند .
چنانچه این حرکت نیز به طریقت صوفیه هیبت و صیغه ای خاص می بخشد .
اکنون این سئوال مطرح می شود که دراین صورت حاصل مطالعات و تحقیقات غرب و آنچه منابع رسمی در تحکیم آن می کوشند چه خواهدبود؟
با کمی تامل می توان چنین نتیجه گرفت که همانگونه که تجاوز مغول به آسیای مرکزی در قرن سیزدهم و ازبین بردن آثار اسلام، موجب ریشه دار شدن اسلام در صفوف توده های مردم از طریق صوفیه و در نتیجه صیانت آیین محمدی گردید، در قرن بیستم نیز مارکسیسم لنینیسم، به وسیله فرقه های صوفیه که طرق آنان با صوفیان مشرق عربی متفاوت است، در گسترش اسلام، تاثیر داشت . لذا نگرانی شوروی را که اظهارات اخیر گورباچف مبنی بر اینکه بنیادگرایی در ازبکستان و قزاقستان "دندان نشان داده است" بیانگر آن است باید جدی تلقی کرد . زیرا بیش از نیم قرن است که مقامات این کشور داعیه ایجاد جامعه ای نوین و به دور از " تعصب" و "خرافات" و خالی از گرایشهای دینی را داشته اند و این نگرانی باتوجه به سرعت نسبی جمعیت در آسیای میانه که رشد " روند بنیادگرایی" و تجدید اسلامگرایی را در پی خواهدداشت، می رود که به خطر عظیمی بدل شود . درواقع این اسلام مردمی است که جهان را همچون مسلمانان ایران به شمار آورده، برحسب ضرورت در جهت تعیین سرنوشت آنان، مشارکت نماید .
(نقل از کتاب عبرات و عبارات چاپ بیروت 1990 صفحه 211)
پاورقی ها:
(1) در پیام امام خمینی به گورباچف آمده است "با مادیت نمی توان بشریت را از بحران عدم اعتقاد به معنویت که اساسی ترین درد جامعه بشری در غرب و شرق است به در آورد" .
سپس می افزاید "امروز دیگر چیزی به نام کمونیزم در جهان نداریم . ولی از شما جدا می خواهم که درشکستن دیوارهای خیانات مارکسیسم گرفتار زندان غرب و شیطان بزرگ نشوید . "
و باز در همین پیام است که "مشکل اصلی کشور شما، مسئله مالکیت و اقتصاد و آزادی نیست، مشکل شما عدم اعتقاد واقعی به خداست . همان مشکلی که غرب را هم به ابتذال و بن بست کشیده و یا خواهدکشید" .
(2) در بخشی از این پیام چنین آمده است: "معیار شناخت در جهان بینی الهی اعم از حس و عقل می باشد و چیزی که معقول باشد داخل در قلمرو علم است گرچه محسوس نباشد، لذا هستی اعم از غیب و شهادت است و چیزی که ماده ندارد و نمی تواند موجود باشد و همانطور که موجود مادی به مجرد استناد دارد شناخت حسی نیز به شناخت عقلی متکی است" .
ایشان در بخش دیگری از پیام، مسئله وحی، نبوت و معاد را با دو مثال ساده به ذهن سیاستمداران نزدیک می سازد . یکی از این دومثال که براساس فطرت بیان شده چنین است: "این از بدیهیات است که ماده و جسم هرچه باشد از خود بی خبر است . یک مجسمه سنگی یا مجسمه مادی انسان هر طرف آن از طرف دیگرش محجوب است، در صورتی که به عیان می بینیم که انسان و حیوان از همه اطراف خود آگاه است، می داند کجاست و در محیطش چه می گذرد، در جهان چه غوغایی است . پس در حیوان و انسان چیز دیگری است که فوق ماده است و از عالم ماده جدا است و با مردن ماده نمی میرد و باقی است" .
(3) از پیام تاریخی حضرت امام خمینی (س) به گورباچف در تاریخ 11/10/67
(4) از مناطق تابعه داغستان قفقاز در سمت موازی ساحل دریای خزر شهر دربند به دلیل اینکه تنگترین نقطه گذرگاه ساحلی غرب در ارتفاعات قفقاز می باشد دروازه تنها شاهرگ ارتباطی میان حوزه ولگا در شمال، سرزمین آناتولی و دشت ایران در جنوب به شمار می آید، در داستانهای عامیانه مردم ترک، دربند با تصوری از روز قیامت درهم آمیخته است، این شهر همچون دیگر شهرهای مهم مانند شروان، باکو و گنجه در نیمه نخست قرن نوزدهم و در پی شکست ایران در مقابل روسیه، آماج تهاجمات قشون تزاری قرارگرفت .
(5) او که نام روسی اش سلطان علییف (1880 - 1939) است شخصیت منحصر به فردش در تاریخ معاصر به نام "کمونیسم ملی اسلامی" گره خورد و تاثیرات مهمی برتحول جنبش ملی مسلمانان شوروی طی سالهای 1918 تا 1928 برجای گذارد . ریشه های فکری و سیاسی او مانند بسیاری از همقطاران "کمونیست و ملی گرا"یش بازمی گردد به دوران جنبش نوگرایی اسلامی که در اواخر قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم در صفوف مسلمانان ولگا، ارال و ترکستان که محور آن غازان و بخارا بود رشد کرد و همچون دیگر هممسلکان برجسته خود یعنی تورارریسکولوف، عبدالرووئف نظره، احمد پیترسن و علیمجان ابراهیموف در سال 1917 به حزب کمونیست بلشویک پیوست و به سرعت به بالاترین رده تشکیلات حزبی ارتقا پیداکرد: معاون استالین در کمیساریای ملی در مسائل قومیتها، عضو کمیساریای مرکزی مسلمانان، رئیس انسیتوی نظامی اسلامی، سردبیر روزنامه ارگان کمیساریای قومیتها و عضو کمیته مرکزی و اجرایی جمهوری سوسیالیستی خودمختار مغولستان شوروی، علییف با استفاده از قدرت نظریه پردازی و سخنوری و نیز استعداد در سازماندهی در بین "کمونیستهای ملی گرا"ی مسلمان، از جرات و متانت بیشتری برخوردار بود . لذا بلشویکهای روسی تمام تلاش خود را برنابودی او متمرکز ساختند . وی در مه سال 1923 برای نخستین بار به دستور استالین بازداشت و به اتهام "انحراف قومی" (احتمالا منظور از انحراف، گرایشات قومی بوده است - مترجم) از حزب اخراج گردید، سپس در سال 1924 از زندان آزاد شد و باردیگر در سال 1928 دستگیر و به ده سال زندان با اعمال شاقه محکوم شد . پس از سال 1939 دیگر اثری از او به دست نیامد و برخلاف دیگر همتایان برجسته اش، اعتبار گذشته اش به وی بازنگشت، شاید چون میراث او در اتحاد شوروی نزد مسلمانان پیشرو، از تسلط روسها و غرب همچنان مستلزم احتیاط شدید باشد و یا چون مخالف مصرانه او با مرکزیت "اروپایی" مسکو در خلال سالهای (1923 - 1928) به برقراری ایدئولوژی تکامل یافته ای برای انقلاب در مستعمرات، و نیز کوشش وی برای ایجاد انترناسیونالیسم آسیایی - اسلامی که مرکز آن غازان بوده به مخالفت با "کمینترن" منتهی می شد . منابع تاریخی شوروی نشان می دهد که اغلب مسلمانان انقلابی و مصلح که طی دهه بیست به کمونیسم روی آورده و طرفدار اندیشه تغییر مشی استراتژیک "کمینترن" به سمت شرق و آزادسازی "دارالاسلام" از هر نوع تسلط اجانب بوده اند، از عقیده "سلطان علییف" پیروی کرده و تا سال 1936 و حتی پس از این تاریخ، این عقیده همچنان در بین دسته های مختلف مقاومت اسلامی علیه مرکزیت مسکو باقی بود .
(6) او شیخ میرزای شیرازی (1988 - 1921) است که مردم او را در مقایسه با پدرش شیخ میرزابرزگ، "میرزای کوچک" نامیدند . وی در رشت یکی از مناطق گیلان در شمال ایران می زیست . سپس به تهران نقل مکان کرد و به آموختن زبان عربی، اصول فقه، منطق و علم کلام پرداخت .
وی علیه تلاش انگلیسها برای از بین بردن دستاوردهای نهضت مشروطیت (1905 - 1910) و کوشش لنین برای تحمیل قیومیت بر جنبش انقلابی در ایران، سالهای (1915 - 1921)، رهبر مبارزه در گیلان واقع در شمال ایران شد . میرزا عاقبت قربانی توطئه مشترک روس و انگلیس برسر تقسیم مناطق تحت نفوذ آنها در ایران شد . نهضت مسلحانه جنگل در ایران بر اصول اسلامی ازجمله اصل شورا برپا شد که برایجاد حکومت شوراها در روسیه سبقت جسته بود . این حرکت از سال 1917 روبه گسترش نهاد و شمار زیادی از کشاورزان، کارگران، پیشه وران و کسبه به آن پیوستند . مجلس شورای مرکزی یا "اتحاد اسلام" توانست نیروهای مسلحی را سازماندهی کرده و برخی از افسران ترک و آلمانی را جذب نماید، علاوه براین تعدادی از افسران اتریشی فراری از اردوگاههای اسرا در باکو را نیز به خدمت گرفت، ازجمله فون باخن که میرزای کوچک وی را به عنوان مشاور خود برگزید .
در آغاز سال 1918 انقلاب به طور کامل گیلان را فراگرفت و به مازندران و استرآباد گسترش یافت و مقاومت شدید، زمینداران را درهم شکست و برتهاجم نظامی انگلیس پیروز شد . بدین جهت سربازان روسی که به هنگام بازگشت از جنگ در بندر انزلی در ساحل دریای خزر اطراق کرده بودند از نهضت جنگل طرفداری کردند . سرانجام وقتی که جمهوری "شورایی" گیلان اعلام موجودیت کرد . بلشویکهای روسی به دیده یک رقیب خطرناک و شاید آلترناتیوی نگرسیتند که قادر است از خلال جذب گروههای اسلامی از گوشه و کنار مناطق جنوبی و شرقی امپراتوری روسیه، مجرای حرکت آنها را تغییر دهد .
(8) و (7) ناربوتابیکوف و ریسکولوف: دوتن از برجسته ترین نمایندگان گروههای اسلامی که در کنفرانس باکو پیرامون ملتهای شرقی در سال 1920 از آسیای میانه آمده بودند تا این حقیقت را به سمع رهبری "کوهنترون" و رهبران نام آور جنبش کارگری اروپا برسانند که ملتهای استعمارزده شرق نمی خواهند ابزاری در خدمت بلشویکهای روسی یا تتمه ملحق شده به انقلاب اروپا باشند، بلکه اصرار دارند برسرنوشت خود حاکم و برای تامین منافع خویش کارکنند . در طول روزهای پرتلاطم کنفرانس آنها شدیدا از این مسئله اظهار نگرانی کردند که اگر آن زمان قربانی امپریالیسم اروپایی شده بودند، بیم آن دارند که بعداز این قربانی انقلاب در اروپا شوند و اینکه انقلاب و مارکسیسم برای این ملتها به معنای رهایی ملی است نه ستیز طبقاتی . اینها بعد از تصمیم لنین که قصد دارد انقلاب را در تمام شرق بنا نهد، بزودی در معرض کشتار استالین واقع شوند .
(9) وی اشاره خاصی داشت به مطالعاتی که تیم انجام داده است و تمامی جوانب اسلام در اتحاد شوروی و جنبشهای مذهبی مسلمانان روسیه و از جمله تحول فرق صوفیه در آسیای میانه و قفقاز را دربرمی گرفت .