تاریخ، به عنوان یکی از دانش های مورد توجّه تمام اقوام بشری در حوزه علوم انسانی، همگام با سایر علوم در مواجه با گسترش و نفوذ فنّاوری دیجیتال و ابزارهای وابسته به آن، دچار تغییراتی گاه بنیادین در شیوه نقل، ارائه، پژوهش و تحلیل نسبت به شیوه های مرسوم گذشته شده است؛ چراکه تجزیه و تحلیل حوادث تاریخی، برای دستیابی به «نتایجی کلان نگر» از طریق شیوه های سنّتی، نیازمند صدها ساعت مطالعه و تحقیق در منابع تاریخی است. ازاین رو، به کارگیری فنّاوری های نوین عصر کنونی، یعنی ابزارهای دیجیتالی و هوشمند، می تواند کمک بسیار شایانی در این راستا بنماید.به همین جهت، در این نوشتار بر آنیم که تحوّلاتِ یادشده را با تمرکز بر محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بررسی نماییم؛ با طرح این پرسش که چگونه فرآوری و عرضه گزاره های تاریخی در بستر علوم انسانی دیجیتال می تواند مقدّمه ای بر «تاریخ پژوهی هوشمند» باشد؟به نظر می رسد، با مرور تاریخچه دیجیتالی شدن متون تاریخی و شیوه های ارائه آن در تولیدات مرکز نور و چالش ها و نوآوری ها و فرآوری هایی که در فرایند این مهم در طیّ سالیان متمادی رخ داده، باعث شده مرکز در حال حاضر، دارای حجم انبوهی از اطّلاعات دیجیتالی ارزشمند و غنی شده باشد؛ به طوری که زمینه ایجاد تحوّلات شگرف در تجزیه و تحلیل های داده های تاریخی فراهم گردد و امکان کشف زوایای پنهان و نویافته ای از وقایع تاریخی با توجّه به قابلیت های گسترده فضای دیجیتالی برای پژوهشگران در فهم صحیح و دقیق تاریخِ پُراهمیت اسلام به وجود آید که خود، مقدّمه ای است برای رسیدن به آرمان «پژوهش هوشمند»؛ پژوهشی که در استخراج، ثبت، غنی سازی، تحلیل و استنباط، از رهگذر «هوش مصنوعی» دستیار و تکیه گاه محقّق است.بررسی این موضوع، با توجّه به مقوله نوپدید علوم انسانی و اسلامی دیجیتال، ضروری و مهم به نظر می رسد و سابقه چندانی از این حیث ندارد.
