چکیده

هذه الدراسه تحاول الکشفَ عن تقنیات التماسک النصیّ المنتظمه فی خطب نهج البلاغه فبرغم کثره البحوث والدراسات التی عُنیت بذلک، لم تُدرس خطب نهج البلاغه من وجهه نظرٍ لسانیه کما لم یبحث الدارسون والشارحون والمترجمون قضیه العلاقات الدلالات القائمه بین القضایا الأدبیه و اللغویه والدینیه. فعلم الدلاله حجر أساس لمعارف لغویه حدیثه. فمن أجل هذا یقصد الباحث فی هذه المقاله إلى أن یعالج العلاقات الدلالیه بین مفردات خطب نهج البلاغه بأسلوب وصفی - تحلیلی ، فیحاول هذا البحث تسلیط الضوء علی أن نصّ نهج البلاغه لیٍس هو مفردات ومصطلحات دینیه فحسب، بل هو یفید دلالات ذات وقع کبیر فی نفسیه القرّاء، إذ یعمد الإمام علی إلى توظیف أنواع المفردات بدلالاتها المختلفه فی کلامه الرصین. وقد أثبتت نتائج هذه الدراسه أن الإمام علی  قد تناصّ فی کلامه مع التعبیر القرآنی وصوره وأسالیبه لأن لغته تطابُق صادق بین المعنى والأداء اللفظی فکان ذلک سرّ بلاغته وفصاحته التی انفرد بها عن أبناء عصره. فضلًا عن کونه قد استبدل البناء اللغوی الجاهلی بآخر جدید لم یألفه العرب فی العصور المنصرمه ولم یتصوروا أن غیر الشعر یمکن أن یؤثر فیهم .ولا شکّ فی أن دراسه اللمحات الدلالیه هی مفتاح لکشف سرِّ إعجازه وبلاغته.

بررسی روابط معنایی میان واژگان خطبه‌های نهج‌البلاغه

این پژوهش تلاش دارد تا به ‌فناوری پیوستگی مرتب متن خطبه‌های نهج‌البلاغه دست ‌یابد. با وجود پژوهش‌ها و تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، این خطبه‌ها از دید زبان‌شناسی مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. هم‌چنان که موضوع روابط معنایی موجود به بحث‌های ادبی، زبان‌شناسی و دینی نیز توجهی نشده ‌است. معناشناسی سنگ بنای موضوع‌های زبان‌شناسی نوین است. از این رو پژوهش‌گر از این دیدگاه به بررسی روابط معنایی میان واژگان نهج‌البلاغه به روشی توصیفی و تحلیلی می‌پردازد. نتیجه‌های این پژوهش به این می‌انجامد که امام علی (ع) از ادبیات جاهلی تأثیر نمی‌پذیرد بلکه به‌طور کلی ادبیات، تصویر و سبک قرآن بوده که بر وی اثر می‌گذارد. زیرا زبان قرآن هماهنگی کامل میان معنا و عملکرد لفظ دارد که این موضوع نشانه و راز فصیح و بلیغ بودن امام علی (ع) بوده که وی در میان معاصران بی‌مانند بوده ‌است. امام علی (ع) می‌خواهد ساختاری زبانی نوین را جایگزین ساختار زبانی جاهلی بکند تا به‌بهترین شکل از دید معنایی، مفهومی و محتوایی بر روان مخاطب تأثیر بگذارد. این نکته‌ای مهم است که عرب‌های پیش از آن با این سبک آشنایی نداشته‌، و در ذهن خود تنها به‌تأثیر شعر می‌‌اندیشیده‌اند. زیرا امام علی (ع) همه علوم زبان‌شناسی، معناشناسی و دانش‌های مرتبط با آن‌دو را در قالب ترادف، تضاد، چندمعنایی و جناس به‌کار می‌برد. تا جایی که به‌کارگیری آنها نقشی مثبت و مهم در نهج‌البلاغه ایفا می‌کند. کاربرد موضوع‌های معناشناسی نشانه فصاحت و بلاغت امام علی (ع) در خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار نهج‌البلاغه است. از این رو به‌نظرمی‌رسد پژوهش موضوع‌ روابط معنایی کلمه‌ها کلید و راه‌گشای موضوع‌های پیچیده زبان‌شناسی در کتاب نهج‌البلاغه باشد.

تبلیغات