دراسه التغریب الهیکلی فی نهج البلاغه «تقدیم الخبر على المبتدأ مثالًا» (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
یعتبر التغریب أحد إنجازات المدرسه الروسیه الشکلیه، ویتضمن جمیع الأسالیب والتقنیات التی یستخدمها المؤلف بوعی لمحاوله الخروج عن القاعده وتغییر بنیه النص وتغریب المفاهیم العادیه للغه والمفاهیم المألوفه وزیاده صعوبتها، لیخرج الکلام عن الطریقه المعتاده ویقدم المفاهیم المرغوبه بلغه غیر مألوفه من أجل إبراز الکلام عن طریق الانحراف عن اللغه القیاسیه وفرض تحد على الجمهور لفهم معنى النص وتأجیل لحظه الإدراک، لکی ینجح بالمساعی الأدبیه ویفرض المزید من التأمل. یعتبر نهج البلاغه من أهم الروائع الأدبیه وأکثرها تأثیرًا، إذ یتمتع بهیاکل وآلیات أدبیه متنوعه وساحره وجذابه، ویمکن مشاهدته من زوایا مختلفه فی أی وقت. ومن الأسباب التی جعلت هذا العمل الخالد مذهلًا هو أن أمیر المؤمنین علیه السلام قام باستخدام اللغه الأدبیه والتصرف فی ترکیب الجمل وهیاکلها، ولجأ إلى التغریب. لذلک، فإن تحلیل هذا العمل الثمین على هذا الأساس أمر مهم للغایه ویمکن أن یکشف الزوایا الفنیه الخفیه وأهمیتها. تستعین الدراسه الحالیه بالمنهج الوصفی التحلیلی وهی مستوحاه من مکونات التغریب البنیوی القائمه على نظریات المفکرین النحویین لمدارس البصره والکوفه، وتتطرق للبحث فی ظاهره التغریب المتمثله فی "تقدیم الخبر على المبتدأ" فی نهج البلاغه. تظهر نتائج البحث أن الإمام (ع) قام فی مجال الهیکل باستخدام تقنیات جمالیه مثل: تقدیم الخبر على المبتدأ لیجعل السیاق السردی للخطب والرسائل یتجاوز نطاق النصوص العادیه ویصور المفاهیم المرغوبه بأجمل طریقه ممکنه، مما زاد من التأثیر على ذهن الجمهور قدر الإمکان. فی الواقع، بتجاهله للمکونات النحویه المعروفه وتغییر بنیه الجمله، استعمل علیه السلام تقنیه التغریب وبالتالی إبراز أهمیه الکلام وزیاده القدره على حث الجمهور على المفاهیم إلى الحد الأقصى. لقد أدى الاستخدام الواسع النطاق لتقنیه التغریب،"تقدیم الخبر على المبتدأ"، إلى تغییر الحاله المزاجیه للکلام ودرء التعب عن المستمع، وتقلیل رتابه الکلام وإبراز أهمیه الکلمات بالطریقه المذکوره أعلاه، مما ینم عن مشاعر المتحدث بشکل أکثر تجسیدًا ویزید من دینامیتها وتأثیرها.بررسی آشنایی‌زدایی ساختاری در نهج‌البلاغه؛ مطالعه موردی: تقدیم خبر بر مبتدا
آشنایی‌زدایی از جمله دستاورد‌های مکتب شکل‌گرایی و فرمالیسم روس است و تمامی شگرد‌ها و فنونی را شامل می‌شود که نویسنده با بهره‌گیری آگاهانه از آن‌ها، سعی می‌کند تا با هنجارگریزی و تغییر در ساختار متن وغریبه کردن نُرم‌های عادی زبان و مفاهیم آشنا و افزودن بر دشواری آن، کلام را از شیوۀ معمول ومتعارف خارج نماید و مفاهیم موردنظر خویش را با زبانی ناآشنا ارائه دهد تا با انحراف از زبان معیار و ایجاد چالش برای مخاطب در دریافت معنای متن وبه تعویق انداختن لحظه ادراک، کلام را برجسته نماید و بدین‌سان سبب کام‌جویی ادبی و تعمّق و تأملِ بیشتر وی گردد. نهج‌البلاغه از جمله شاهکارهای مهم و تأثیرگذاری است که ساختارهای گوناگون و سازوکارهای ادبیِ بسیار افسونگر و جذّاب دارد ودر هر زمان می‌توان از زاویه‌ای متفاوت به آن نگریست. از جمله دلایل شگفت‌انگیز بودن این اثر جاویدان آن است که امیر مؤمنان با بهره‌گیری از زبان ادبی و با تصرّف در ترکیب و ساختار جملات آن، دست به آشنایی‌زدایی زده است؛ به همین جهت تحلیل و بررسی این اثر گران‌سنگ بر این مبنا بسی حائز اهمیت است و می‌تواند زوایای نهفتۀ هنری و برجستگی‌های آن را در معرض دید مخاطب قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با الهام از مؤلفههای آشنایی‌زدایی ساختاری بر اساس نظریات اندیشمندان نحویِ مکاتب بصره و کوفه به واکاوی پدیدۀ آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا» در نهج‌البلاغه پرداخته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که امام (ع) در حوزۀ ساختاری با استفاده از شگرد‌های زیبایی‌آفرینی چون؛ تقدیم خبر بر مبتدا، بافت روایی خطبه‌ها و نامه‌ها را فراتر از متون عادی قرار داده و مفاهیم موردنظر را به زیباترین صورت ممکن به تصویر کشیده واین امر موجبات افزایش تأثیرگذاری در ذهن مخاطب را هرچه بیشتر فراهم کرده است. درواقع امام علی (ع) با نادیده گرفتنِ مؤلفههای شناخته‌شدۀ نحوی و تغییر در ساختار و چیدمان جمله، سبب آشنایی‌زدایی و به‌تبع آن برجسته‌سازی کلام خویش شده و توان القای مفاهیم به مخاطب را به اوج رسانده است. به‌کارگیری گستردۀ اسلوب آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا»، علاوه بر تغییرِ حال و هوای سخن و زدودنِ خستگی از شنونده، سبب شده است تا از یکنواختی گفتار کاسته شود و با برجسته‌سازی کلام به روش فوق‌الذکر، فراز و فرود احساسیِ صاحب سخن تجسّم بیشتری یابد و بر پویایی و نفوذ آن افزوده شود.
تبلیغات
