گاه‏شمارى در «تاریخ عالم آراى عباسى»

مقدمـه

    تاریخ عالم آراى عباسى احوال و اعمال شاهان صفوى و حوادث مهم آن دوران را از آغاز تا مرگ شاه عباس در بردارد. نویسنده عالم آراى عباسى اسکندربیگ، مشهور به منشى در سال 968 ق در خانواده‏اى از طایفه ترکمان چشم به جهان گشود و در سال 1043 ق در 75 سالگى، در حالى که کار نگارش ذیل عالم آرا ناتمام مانده بود، چشم از جهان فرو بست.(1) او در سال‏هاى نخست زندگى به یادگیرى علوم متداول پرداخت. در اوایل جوانى به علم سیاق روى آورده و بدان مشغول گردید، اما مدتى بعد، از این شغل به تعبیر خویش «خسیس» و بیزار شد و به علم انشاء روى آورد.(2) از این پس او پیوسته در دربار صفوى حاضر و شاهد تمام وقایع بود. او که در سال 995 ق در 26 سالگى جزء ارباب قلم و منسوبان دیوان سلطان حمزه میرزا بود، در این سال لباس رزم مى‏پوشید و در کنار شاه‏زاده مى‏جنگید.(3) در سال 1001 ق در دربار شاه عباس به خدمت مشغول شد، چنان‏که خود مى‏نویسد:

درین سال، سعادت خدمت این آستان یافته در سلک منشیان عظام انتظام یافت.(4)

    او در این شغل پیشرفت کرده و تا مقام منشى مخصوص شاه عباس اول، ارتقاى درجه یافت و جزء ملازمان شاه و نزدیکان میرزا حاتم بیگ اردوبادى (اعتمادالدوله) قرار گرفت. هم صحبتى و مجالست طولانى اسکندربیگ و میرزا حاتم بیگ سبب پدید آمدن علاقه و احترام فراوانى شد که اسکندربیگ براى میرزا حاتم بیگ قائل بود و در کتابش همه‏جا از خدمات میرزا حاتم بیگ با احترام یاد کرده، او را مى‏ستاید.

    پس از فوت شاه عباس، اسکندربیگ در دربار شاه صفى جایگاه خویش را حفظ کرد و این نشانه درایت اوست که در محیط پر از خدعه و نیرنگ دربار، موفق به حفظ موقعیت خویش مى‏شود.

    اسکندربیگ، عالم آراى عباسى را در سال 1025 ق و به منظور ثبت وقایع دوران حکومت شاه عباس تألیف کرد. اهمیت این کتاب به این سبب است که نویسنده خود در متن بسیارى از حوادث بوده و به بایگانى اسناد رسمى دولت صفویه و کتاب‏هاى تاریخى دست‏رسى داشته است و در مواردى که از دیگران نقل قول کرده براى موثق بودن راوى، اهمیت فراوانى قائل شده و با آوردن عبارت‏هایى ماهیت روایت را که تا چه حد مورد اعتماد است، روشن مى‏سازد.

--------------------------------------------------------------------------------

1 . نفیسه واعظ شهرستانى، «نقد و ارزیابى تاریخ‏نگارى اسکندربیگ منشى در عالم آراى عباسى»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 8 و 9، سال ششم، ص 93 .

2 . اسکندربیگ ترکمان، تاریخ عالم آراى عباسى، ج 1، ص 1-2 .

3 . همان، ص 336 .

4 . همان، ص 455 .

--------------------------------------------------------------------------------

    جلد اول این کتاب مشتمل برحوادث، وقایع و وصف دوران پیش از شاه عباس مى‏باشد. با این‏که در این جلد از وقایع بر اساس احوالات شاهان یاد کرده، اما تاریخ دقیق برخى از وقایع مهم را نیز آورده است.

    در جلد دوم و سوم این کتاب، دوران حکومت شاه عباس بر اساس گاه‏شمارى ترکى (دوازده حیوانى) و مطابقت هر سال ترکى با سال‏هاى هجرى قمرى تألیف شده است. گاه‏شمارى ترکى که در بیشتر منابع دوره صفویه با آن روبه‏رو مى‏شویم، مورد توجه ویژه اسکندربیگ بوده است. وى سال ترکى را «عام فهم و خاص پسند»(1) مى‏داند. این گاه‏شمارى با مغولان به ایران آمد. ابوجعفر نصیرالدین طوسى دانشمند و سیاست‏مدار بزرگ، معروف به خواجه نصیرالدین، گاه‏شمارى را در تاریخ ایلخانى که در رصدخانه مراغه تنظیم شد وارد کرد و پادشاهان صفوى و قاجار آن را وارد تقویم رسمى کردند.(2)

    سال‏هاى ترکى بر اساس یک دوره دوازده ساله به نام دوازده حیوان تشکیل مى‏شوند. اسامى این سال‏ها عبارت‏اند از :

    سیچقان ییل (سال موش)، اودییل (سال گاو)، بارس ییل (سال پلنگ)، توشقان ییل (سال خرگوش)، لوى ییل (سال نهنگ)، ییلان ییل (سال مار)، یونت ییل (سال اسب)، قوى ییل (سال گوسفند)، بیچى یا پیچى ییل (سال میمون)، تخاقوى ییل (سال مرغ)، ایت ییل (سال سگ) و تنگوز ییل (سال خوک).(3)

    اسکندربیگ منشى در تألیف کتابش اعتبارى ویژه براى گاه‏شمارى قائل شده و بر این باور است که شیوه نوینى را در این زمینه ابداع نموده است. وى در این باره مى‏نویسد:

اگر به روش اهل تاریخ، سنه هجرى را که مبدأ آن به عرف عرب، اول ماه محرم است، منظور دارد، اکثر اهل عجم نمى‏فهمند، زیرا که در میانه اتراک و اهل عجم مبدأ سال، نوروز سلطانیست که اول بهار عالم آراست و تا انقضاى چهار فصل که نوروز دیگر مى‏شود یک سال است، و ماه محرم در عرض سال ترکى واقع مى‏شود و تواریخ که

--------------------------------------------------------------------------------

1 . همان، ص 379 .

2 . احمد بیرشک، گاهشمارى ایرانى، ص 599 .

3 . همان .

--------------------------------------------------------------------------------
ارباب استعداد به جهت وقایع عظیمه روزگار در رشته بلاغت انتظام مى‏دهند با سال ترکى مختلف است. بعضى موافق سنه سابق هجرى و بعضى مطابق سنه لاحق است؛ یعنى یکى کم است یا زیاد. چون ذره حقیر ملتزمست که این نسخه عالم آرا از غوامض و مشکلات برى و عام فهم و خاص پسند باشد، نظر از آن اختلاف پوشیده، به سال ترکى که عام فهم‏تر است قرار داد که هم مستخبران احوال را دانش‏افزار باشد و هم بر سالکان جهاندارى روشن گردد که در عهد خلافت این یگانه دوران، در هر سال چگونه قضایا روى داده است.(1)

    در تقویم اصیل ترکى، «آغاز سال در زمانى است که آفتاب در وسط برج دلو قرار گیرد که در تقویم ما برابر است با پانزدهم بهمن ماه».(2) بدیهى است این نکته برخلاف نظر نویسنده عالم آراست که آغاز سال ترکى را نوروز سلطانى مى‏داند، و این نوروز همان نوروز قدیم ایرانیان و مصادف با اولین روز ماه فروردین است.

    از بى‏توجهى به آغاز سال ترکى این نکته روشن مى‏شود که گویا در دوره صفویه فقط از نام تقویم ترکى براى نام هر سال استفاده مى‏شده و بقیه محاسبات بر اساس تقویم جلالى بوده است، همان‏طور که در قسمتى از کتاب هنگام تعیین تاریخ نوروز، آن را «اول فروردین ماه جلالى»(3) مى‏یابیم که این نشان از توجه به تقویم جلالى است.

    در این کتاب، نوروز و بسیارى از حوادث، مثل جنگ، صلح، فوت اشخاص و ... با ذکر تاریخ روز، ایام هفته، ماه قمرى، سال ترکى و سال قمرى بیان مى‏شوند. اصطلاحات «غره» و «سلخ» براى تعیین تاریخ به کار برده مى‏شوند. «از لحاظ نجومى و علمى ماهى که مدت آن سى روز باشد مى‏گویند سلخ دارد».(4) دانستن این مطلب که کدام ماه سال، سى روز بوده است براى علماى نجوم اهمیت فراوانى دارد و در محاسبات نجومى و تنظیم گاه‏شمارى‏هایى با کمترین اشکالات بسیار مؤثر است.

--------------------------------------------------------------------------------

1 . اسکندربیگ ترکمان، همان، ص 379-380 .

2 . ابوالفضل نبئى، تقویم و تقویم‏نگارى در تاریخ، ص 88 .

3 . اسکندربیگ ترکمان، همان، ص 829 .

4 . ابوالفضل نبئى، همان، ص 135 .

--------------------------------------------------------------------------------

    یکى از ارکان علم نجوم در دوره صفویه تعیین ساعات نحس و سعد بر اساس حرکت ستارگان بود، از این رو منجمان در دربار صفوى موقعیت ممتازى داشتند. گفتنى است که توجه به ساعات نحس و سعد در روزگاران گذشته و حتى امروز نیز طرف‏داران فراوانى دارد. در تاریخ نگارى عالم آراى عباسى نیز به سعد و نحس بودن ساعات توجه ویژه شده و هنگام بررسى بسیارى از رخ‏دادها، خصوصا ورود شاه عباس به شهرها، ساخت بناهاى جدید و ... بر این مسئله تأکید شده است. در این کتاب حتى ظهور علاماتى در آسمان، مانند پیدا شدن ستاره‏اى جدید، سبب بروز بلایا یا عافیت شمرده مى‏شود.(1)

    یکى از مهم‏ترین نکته‏ها در تطبیق سال قمرى با سال شمسى این است که اختلاف یازده روز تقویم شمسى با تقویم قمرى سبب گردش ماه‏هاى قمرى در فصول مختلف سال شمسى مى‏شود. در تطبیق هر سال شمسى با سال قمرى متوجه مى‏شویم که هر سال شمسى برابر است با یکى از ماه‏هاى قمرى که چند روز آن در اول و آخر سال شمسى تکرار شده است. بر این اساس، نویسنده عالم آراى عباسى در گاه‏شمارى این کتاب کوشیده است تا مشخص نماید که وقایع در کدام یک از سال‏هاى قمرى روى داده‏اند، گرچه در بسیارى از موارد در این امر ناموفق بوده و به علت وجود دو سال قمرى در یک سال شمسى، دقیقا معلوم نمى‏شود که واقعه در کدام سال قمرى رخ داده است و خواننده بین دو سال مردد مى‏ماند.

    نکته دیگر این‏که اسکندربیگ منشى هنگام نگارش این کتاب، در بسیارى از موارد از مطابقت نوروز با سال قمرى غفلت کرده و این امر سبب بروز اشتباهاتى در تعیین تاریخ شده است.

    نویسنده در ابتداى نگارش، دوران سلطنت شاه عباس را در سال سوم جلوس، در عنوان، برابر با سال 998ق مى‏داند(2) و در متن، نوروز این سال را جمادى الاولى 997 اعلام مى‏کند(3) که توجه وى را به اهمیت دقیق تاریخ وقوع حوادث نشان مى‏دهد. محاسبه نوروز بر اساس جدول تطبیقى وستنفلد بر صحیح بودن تاریخ ارائه شده در عالم آرا گواهى مى‏دهد.

--------------------------------------------------------------------------------

1 . ر.ک: اسکندربیگ ترکمان، همان، ج 2، ص 821 و 861 و ج 3، ص 954 .

2 . همان، ج 2، ص 409 .

3 . همان .

--------------------------------------------------------------------------------

    اما نوروز سال چهارم جلوس شاه عباس را برابر با شب دوشنبه چهاردهم جمادى الاولى سال 999 ق(1) اعلام مى‏کند که با توجه به آن‏چه قبلاً ذکر شد، این تاریخ اشتباه است و نوروز سال چهارم جلوس شاه عباس برابر با سال 998 ق است. مقایسه تطبیقى نوروز سال 999 ق یاد شده در عالم آراى عباسى با تقویم تطبیقى وستنفلد نیز ثابت مى‏کند چهاردهم جمادى الاولى برابر با نوروز 998 ق است.

    اسکندربیگ منشى از سال پنجم سلطنت شاه عباس (1000 ق)(2) تا سال شانزدهم سلطنت شاه عباس (1011 ق)(3) ـ به استثناى سال پانزدهم سلنطت ـ از مطابقت تاریخ نوروز با سال قمرى خوددارى مى‏کند و این تاریخ را به سالى که در عنوان نوشته است، نسبت مى‏دهد. این عمل در نهایت بى‏دقتى انجام شده و با توجه به توضیحاتى که از نویسنده در مورد تاریخ هجرى قمرى ذکر شد، معلوم گردید که وى کاملاً آگاه بوده است که سال قمرى با سال شمسى به پایان نمى‏رسد و نوروز هر یک از سال‏ها در فاصله زمانى مذکور (سال پنجم تا هفدهم سلطنت شاه عباس) برابر است با سال قمرى که در سال شمسى قبل هنوز به پایان نرسیده است و چند ماه از آن در سال شمسى جدید ادامه دارد.

    اسکندربیگ منشى در سال‏هاى بیست و یکم (1015و1016 ق)(4) تا بیست و نهم (1024 و 1025 ق)(5) سلطنت شاه عباس به تطبیق دقیق سال‏هاى شمسى با سال‏هاى قمرى پرداخته است و درستى تاریخ در این فاصله زمانى با بررسى تقویم تطبیقى وستنفلد آشکار مى‏شود.

    وى در عنوان سال‏هاى سیم (1025 ق)(6) تا چهل‏ودوم (1037 ق)(7) سلطنت شاه عباس، هر سال را با یک سال قمرى مطابقت مى‏دهد. روش تطبیقى وى در این قسمت از کتاب با

--------------------------------------------------------------------------------

1 . همان، ص 429 .

2 . همان، ص 439 .

3 . همان، ص 617 .

4 . همان، ص 738 .

5 . همان، ص 886 .

6 . همان، ص 897 .

7 . همان، ج 3، ص 1072 .

--------------------------------------------------------------------------------
روش تطبیقى سال‏هاى پنجم (1000 ق)(1) تا سال بیستم (1015 ق)(2) سلطنت شاه عباس متفاوت است.

    در فاصله سال‏هاى سیم تا چهل‏ودوم سلطنت شاه عباس که هر سال شمسى را با سال قمرى برابر دانسته است، اولین سال قمرى‏اى است که سال شمسى با آن مصادف بوده و تنها قسمتى از وقایع آن سال، مانند نوروز در سال قمرى نام برده شده، قرار گرفته است. در این فاصله زمانى، از سال هجرى دوم که در ادامه سال مى‏باشد، یاد نشده است. البته تنها از روى ماه‏ها مى‏توان به تغییر سال قمرى پى برد و تاریخ دقیق سال قمرى را بر اساس وقایعى که در آن رخ داده است محاسبه نمود. به عنوان مثال در عنوان چهل و دومین سال سلطنت شاه عباس مى‏خوانیم:

آغاز سال پر ملال لوى ئیل ترکى مطابق سنه سبع وثلثین والف که سال دوازدهم قرن ثانى زمان فرمانفرمائى عباسى است.(3)

    یعنى نویسنده، این سال را برابر با سال 1037 ق دانسته است، اما مرگ شاه عباس که در این سال اتفاق افتاده در بیست وچهارم جمادى الاولى(4) بوده است. از آن‏جا که نوروز در سال 1037 ق برابر با ماه رجب(5) بوده و ماه جمادى الاولى قبل از ماه رجب مى‏باشد به این نکته پى مى‏بریم که شاه عباس در سال 1038 ق وفات یافته و سال 1038 ق نیز برابر با چهل و دومین سال سلطنت وى است.

    تغییر روش در تطبیق سال‏ها در عنوان‏هاى عالم آرا از سال 1025 ق به این سبب مى‏باشد که اسکندربیگ منشى نگارش کتاب را در سال 1025 ق آغاز کرده است.(6) جلد اول و دوم کتاب را در این سال به اتمام رسانده و نگارش جلد سوم را آغاز نموده است.(7) از این سال

--------------------------------------------------------------------------------

1 . همان، ج 2، ص 439 .

2 . همان، ص 713 .

3 . همان، ج 3، ص 1072 .

4 . همان، ص 1077 .

5 . همان، ص 1072 .

6 . همان، ج 1، ص 4 .

7 . همان، ج 2، ص 916 .

--------------------------------------------------------------------------------
به بعد کتاب به مرور زمان و روى دادن حوادث نوشته شده و اعلام تاریخ در آن دقیق‏تر است.

    در این پژوهش براى تعیین دقت عالم آراى عباسى در تطبیق سال‏هاى قمرى با سال‏هاى سلطنت شاه عباس، جدولى بر اساس مقایسه نوروز هر سال در عالم آرا و تقویم وستنفلد طراحى شده است. در این جدول در دوران سلطنت شاه عباس، اول فروردین را برابر با یازدهم مارس دانسته‏ایم، زیرا «Julian Calender داراى 365 شبانه روز بوده و هر چهار سال یک بار، آن را 366 شبانه روز حساب مى‏کردند؛ یعنى کسر سال را به جاى 2422/0 برابر 25/0 شبانه روز به حساب مى‏آوردند. خطایى که به این ترتیب از استعمال این تقویم گرد مى‏آید در قرن شانزده به ده شبانه روز بالغ شده بود و اعتدال ربیعى که در سال 325 میلادى (تاریخ برگزارى اولین شوراى نیقیه) در 21 مارس بوده به11 مارس انتقال یافته بود».(1)

    در جدول ذیل با مقایسه نوروز بر اساس کتاب عالم آراى عباسى و تقویم تطبیقى وستنفلد متوجه مى‏شویم که نوروز بیشتر سال‏ها بر اساس مقایسه این دو منبع، چند روزى متفاوت است که این تفاوت احتمالاً به سبب اختلاف در رؤیت هلال ماه در سال‏هاى سلطنت شاه عباس و محاسبات در تقویم وستنفلد مى‏باشد.

    حتى امروزه نیز گاه آغاز ماه‏هاى سال قمرى با آن‏چه در تقویم مشاهده مى‏شود تفاوت دارد و این امر به سبب اختلاف در رؤیت هلال ماه و محاسبات نجومى است.

    براى بهتر روشن شدن چگونگى مطابقت سال‏هاى شمسى و قمرى در کتاب عالم آراى عباسى به جدولى که در پى مى‏آید توجه فرمایید.

--------------------------------------------------------------------------------

1 . فردیناندو وستنفلد و ادوارد ماهلر، تقویم تطبیقى هزار و پانصد ساله هجرى قمرى و میلادى، ص 15 .

--------------------------------------------------------------------------------

 صفحه‏عالم‏آراى عباسى   سال ترکى برابر با سال قمرى در عالم آراى عباسى   نوروز عالم آراى عباسى   نوروز وستنفلد   نتیجه 
 379   سال‏اول جلوس: تنگوزئیل (996ق،ظل‏اللّه‏)   ـــ   11 ربیع الثانى، 995   ـــــ 
 386   سال‏دوم جلوس: سیچقان ئیل (997ق)   ــــ   22 جمادى الاولى، 996   سال دوم جلوس برابر با سال‏هاى 996و997ق 
 409   سال‏سوم جلوس: اودئیل(998ق)   3 جمادى الاولى، 997   4 جمادى الاولى، 999   سال سوم جلوس برابر با سال‏هاى 997 و 998ق 
 429   سال‏چهارم جلوس: بارس ئیل(999ق)   14جمادى الاولى، 999   14جمادى الاولى، 998   سال چهارم جلوس برابر با سال‏هاى 998و999ق 
 438   سال‏پنجم جلوس: توشقان ئیل(1000ق)   25 جمادى الاولى   25جمادى الاولى، 999   سال پنجم جلوس برابر با سال‏هاى 999 و 1000ق 
 447   سال‏ششم جلوس: لوى ئیل(1001ق)   3 جمادى الثانى   7 جمادى الثانى، 1000   سال ششم جلوس برابر با سال‏هاى 1000و 1001ق 
 459   سال‏هفتم جلوس: ئیلان ئیل(1002ق)    ــــ   17 جمادى‏الثانى، 1001   سال هفتم جلوس برابر با سال‏هاى 1001و1002ق 
 491    سال‏هشتم جلوس: یونت ئیل(1003ق)   ــــ   28 جمادى‏الثانى، 1002   سال هشتم جلوس برابر با سال‏هاى 1002 و 1003ق 
 506   سال‏نهم جلوس: قوى ئیل(1004ق)   10 رجب   10 رجب، 1003   سال نهم جلوس برابر با سال‏هاى 1004و1005ق 
 518   سال‏دهم جلوس: پیچن ئیل (1005ق)   21 رجب   21 رجب، 1004   سال دهم جلوس برابر با سال‏هاى 1004 و 1005ق 
 532   سال‏یازدهم جلوس: تخاقوى ئیل (1006ق)   2 شعبان    2 شعبان، 1005   سال یازدهم جلوس برابربا سال‏هاى 1005و1006ق 
 547   سال‏دوازدهم جلوس: ایت ئیل (1007ق)   11 شعبان   12 شعبان، 1006   سال دوازدهم جلوس برابر با سال‏هاى 1006و 1007ق 
 589   سال‏سیزدهم جلوس: تنگوز ئیل (1008ق)   23 شعبان   23 شعبان، 1007   سال سیزدهم جلوس برابر با سال‏هاى 1007و1008ق 
 599   سال‏چهاردهم جلوس: سیچقان ئیل(1009ق)   5 رمضان   6 رمضان، 1008   سال چهاردهم جلوس برابربا سال‏هاى 1008و1009ق 
 609   سال‏پانزدهم جلوس: اودئیل(1009و1010ق)   16 رمضان   16 رمضان، 1009   سال‏پانزدهم جلوس برابربا سال‏هاى 1009و1010ق 
 619   سال‏شانزدهم جلوس: بارس ئیل (1011ق)   26رمضان   27 رمضان، 1010   سال شانزدهم جلوس برابرباسال‏هاى 1010و1011ق 
 634   سال‏هفدهم جلوس: توشقان ئیل (1011و1012ق)   7 شوال، 1011   8 شوال، 1011   سال هفدهم جلوس برابرباسال‏هاى1011و1012ق 
 652   سال‏هیجدهم جلوس: لوى ئیل (1012و1013ق)   19 شوال   19شوال، 1012   سال‏هیجدهم جلوس برابرباسال‏هاى 1012و1013ق 
 676   سال‏نوزدهم جلوس: ئیلان ئیل (1014ق)   غره ذیقعده، 1014   1 ذیقعده، 1013   سال نوزدهم جلوس برابرباسال‏هاى 1013و1014ق 
 713   سال‏بیستم جلوس: یونت ئیل(1015ق)   15 ذیقعده   12 ذیقعده، 1014   سال‏بیستم جلوس برابرباسال‏هاى 1014و1015ق 
 737   سال‏بیستم جلوس: قوى ئیل (1015و1016ق)   22 ذیقعده،1015   22 ذیقعده، 1015   سال‏بیست‏ویکم جلوس برابرباسال‏هاى 1015و1016ق 
 763   سال‏بیست‏ودوم جلوس: پیچى ئیل(1016و1017ق)   3 ذیحجه   4 ذیحجه، 1016   سال‏بیست‏ودوم جلوس برابرباسال‏هاى 1016و1017ق 

 780   سال‏بیست‏وسوم جلوس: تخاقوى ئیل(1017و1018ق)   14ذیحجه، 1017   14ذیحجه، 1017   سال‏بیست‏وسوم جلوس برابرباسال‏هاى 1017و1018ق 
 806   سال‏بیست‏وچهارم‏جلوس: ایت ئیل(1018و1019ق)   25 ذیحجه، 1018   25ذیحجه، 1018   سال‏بیست‏وچهارم‏جلوس برابرباسال‏هاى               1018و1019و1020ق 
 829   سال‏بیست‏وپنجم جلوس: تنگوزئیل(1020و1021ق)   6 محرم، 1020   6 محرم، 1020   سال‏بیست‏وپنجم جلوس برابرباسال‏هاى 1020و1021ق 
 853   سال‏بیست‏وششم جلوس: سیچقان ئیل(1021ق)   16 محرم، 1021   18 محرم، 1021   سال‏بیست‏وششم جلوس برابرباسال‏هاى 1021و1022 
 861   سال‏بیست‏وهفتم جلوس: اودئیل (1022و1023ق)   27 محرم، 1023   29 محرم، 1022   سال‏بیست‏وهفتم‏جلوس‏برابرباسال‏هاى 1022و1023ق 
 873   سال‏بیست‏وهشتم جلوس: پارس ئیل (1023و1024ق)   10 صفر، 1023   9 صفر، 1023   سال‏بیست‏وهشتم جلوس‏برابرباسال‏هاى 1023و1024ق 
 886   سال‏بیست‏ونهم جلوس: توشقان ئیل (1024 و1025ق)   21 صفر   20 صفر، 1024   سال‏بیست‏ونهم جلوس برابربا سال‏هاى 1024و1025ق 
 897   سال‏سیم جلوس: لوى ئیل(1025ق)   10ربیع‏الاول، 1025   3ربیع‏الاول، 1025   سال سیم جلوس برابرباسال‏هاى 1025و1026ق 
 919   سال‏سى‏ویکم جلوس: ئیلان ئیل(1026ق)   12 ربیع‏الاول   13ربیع الاول، 1026   سال سى‏ویکم جلوس برابرباسال‏هاى 1026و1027ق 
 930   سال‏سى‏ودوم جلوس: یونت ئیل (1027ق)   23 ربیع‏الاول، 1027   24 ربیع‏الاول، 1027   سال سى‏ودوم جلوس برابرباسال‏هاى 1027و1028ق 
 944   سال‏سى‏وسوم جلوس: قوى ئیل (1028ق)   4ربیع الثانى، 1028   4ربیع الثانى،1028   سال سى‏وسوم جلوس برابرباسال‏هاى 1028و1029ق 
 948   سال‏سى‏وچهارم جلوس: پیچى ئیل (1029ق)   15 ربیع‏الثانى، 1029   16 ربیع الثانى، 1029   سال‏سى‏وچهارم جلوس برابرباسال‏هاى 1029و1030ق 
 957   سال‏سى‏وپنجم جلوس: تخاقوى ئیل (1030ق)   25 ربیع الثانى   27 ربیع الثانى،1030   سال‏سى‏وپنجم جلوس برابرباسال‏هاى 1030و1031ق 
 969   سال‏سى‏وششم جلوس: ایت ئیل (1031ق)   8 جمادى‏الاولى، 1031   8جمادى الاولى،1031   سال‏سى‏وششم جلوس برابرباسال‏هاى 1031و1032ق 
 992   سال‏سى‏وهفتم جلوس: تنگوز ئیل (1032ق)   19 جمادى الاولى   19 جمادى الاولى، 1032   سال‏سى‏وهفتم جلوس برابرباسال‏هاى 1032و1033ق 
 1011   سال‏وسى‏وهشتم جلوس: سیچقان ئیل(1033ق)   سلخ جمادى الثانى   1 جمادى الثانى، 1033   سال سى‏وهشتم جلوس برابرباسال‏هاى 1033و1034ق 
 1023   سال‏سى‏ونهم جلوس: اود ئیل (1034ق)   12 جمادى الثانى   11 جمادى الثانى، 1034   سال سى‏ونهم جلوس برابربا سال‏هاى 1034و1035ق 
 1043   سال‏چهلم جلوس: بارس ئیل(1035ق)   22 جمادى الثانى، 1035   22جمادى الثانى،1035   سال چهلم جلوس برابرباسال‏هاى 1035و1036ق 
 1059   سال‏چهل‏ویکم جلوس: توشقان ئیل (1036ق)   2 رجب   3 رجب، 1036   سال‏چهل‏ویکم جلوس برابرباسال‏هاى 1036و1037ق 
 1072   سال‏چهل‏ودوم جلوس: لوى ئیل (1037ق)   13رجب، 1037   15رجب، 1037   سال‏چهل‏ودوم جلوس برابرباسال‏هاى 1037و1038ق 

--------------------------------------------------------------------------------

فهرست منابع

    81 . بیرشک، احمد، گاهشمارى ایرانى، تهران، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسى، 1380 .

    82 . ترکمان، اسکندربیگ، تاریخ عالم آراى عباسى، چاپ سوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382 .

    83 . نبئى، ابوالفضل، تقویم و تقویم‏نگارى در تاریخ، چاپ دوم: مشهد، آستان قدس رضوى، 1366 .

    84 . واعظ شهرستانى، نفیسه، «نقد و ارزیابى تاریخ‏نگارى اسکندربیگ منشى در عالم آراى عباسى»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 8 و 9، سال ششم .

    85 . وستنفلد، فردیناندو و ادوارد ماهلر، تقویم تطبیقى هزار و پانصد ساله هجرى و قمرى و میلادى، تهران، فرهنگسراى نیاوران، 1360 .