تجلی قران در اشعار ملک الشعرای بهار

در شماره گذشته، مطالبی را در مورد شیوه‌های تأثیرپذیری از اشعار بهار از قرآن یادآور شدیم.یکی از آن شیوه‌ها تلمیح بود که نمونه‌هایی از آن را یادآور شدیم و اینک،نمونه‌هایی دیگر را می‌آوریم و مقاله را ادامه می‌دهیم.
عیسی(ع)
ـ سکونت در آسمان
شاعر امام رضا(ع) را در جایگاهی می‌داند که طور حضرت موسی(ع)،حریم او و عیسای ساکن آسمان،را غلام قدیمی او به شمار می‌رود.در این ابیات،صفت گردون نشینی عیسی(ع) از قرآن (نساء/159) دریافت می‌شود.
ـ زنده کردن مردگان
بهار، خاک درگاه حرم امام رضا(ع) را مانند دم عیسای پیامبر(ع) حیات بخش می‌داند. در قصیده «ضیمران» می گوید:وقتی آفتاب به آن نیلوفر ناامید تابید،مانند مسیح،دل او را زنده و امیدوار کرد.شاعر،در مقام فخر،نَفَس خود را مانند اعجاز عیسی(ع) حیات بخش می‌داند.او همچنین،مردم را در رهایی از مشکلات حل نشدنی، نیازمند رهبری عیسی گونه می‌داند.
شاعر در همه ابیات یاد شده،نظر به این ایه دارد که حضرت حق از زبان مسیح(ع) می‌فرماید:من کور مادرزاد و «پیس» را شفا می‌دهم و با اجازه خدا مردگان را زنده می‌سازم.(آل عمران/ 49)
موسی(ع)
ـ موسی(ع) و عصا
عصای موسی سمبل حقیقت،قدرت و تایید الهی می‌باشد.بهار،قلم خود را به عصای موسی(ع) و جهل و نادانی را به فرعون و سحر او تشبیه کرده است.
ـ موسی و آتش درخت
آتش درخت، نماد هدایت،زیبایی،درخشش و… است.در قصیده «پاییز» سرخی گل آذریون را، در شب،به آتش درخت موسی(ع) تشبیه می‌کند.در قصیده «منکر عشق» می‌گوید:مادر در جستجوی دارو برای فرزندش،همچون موسی عمران(ع) در پی قبس می‌باشد.(طه/ 9) و (قصص/30 ـ 29)
ـ ید بیضا
«ید بیضا»ی موسی(ع) سمبل زیبایی است.بهار امور تحسین برانگیز،از جمله شعر بیضایی(از شاعران معاصر بهار) را،از جهت زیبایی و روشنی مفهوم،به ید بیضا تشبیه کرده است.(شعراء/ 33)
یعقوب(ع)
ـ یعقوب(ع) و پیراهن یوسف(ع)
پیراهن یوسف(ع) نماد شفا، بینایی و هر امر دوست داشتنی است؛زیرا بینایی را دوباره به یعقوب باز گرداند.بهار نامه یکی از دوستان خود را همچون پیراهن یوسف(ع) برای یعقوب(ع) و مایه روشنی دیده می‌انگارد.(یوسف/ 93)
یوسف(ع)
ـ ارزش یوسف(ع) برای یعقوب(ع)
یـوسف از مصر سـفر کرد و بدینجا آمـد گو به یعقوب که فرزند تو در خانه ماست
یعقوب در فراق یوسف(ع)،به اندازه‌ای گریست که بینایی خود را از دست داد.به همین دلیل،هر چیز عزیز و دوست داشتنی به یوسف(ع) تشبیه می شود.(یوسف / 84)
یونس(ع)
ـ یونس(ع) و ماهی
بهار در سفر به باکو،خود و همراهانش را به یونس(ع) و هواپیما را به ماهی تشبیه می‌کند.با این تفاوت که ماهی یونس(ع) در آب شناور بود،ولی ماهی آن‌ها در هوا پرواز می‌کرد.(صافات/ 142)
2.هدفها و زمینه‌های اقتباس از قرآن کریم در دیوان بهار
تأمل در 128ایه‌ای که در این تحقیق از دیوان بهار استخراج شده است،نشان می‌دهد 48 مورد از آنها با هدفهای اعتقادی و دینی و 80 مورد به قصد توصیفات شاعرانه به کار رفته است.بدین شکل که در آغاز دوره شاعری بهار،مفاهیم قرآنی در شعر او بسیار است و در خدمت اثبات و تأکید بر اعتقادات قرآنی و اسلامی قرار دارد،ولی رفته رفته،این اقتباس کم می‌شود و در جهت تعبیرهای شاعرانه برای توصیف امور طبیعی و عادی قرار می گیرد. برای نمونه به یک مورد اشاره می نماییم.
بهار،در یک مورد،با تلمیح به ایه 69 سوره انبیاء «آتش و گلستان ابراهیم(ع)» سیر در گلستان صفا را در گرو عبور از آتش «تسلیم و رضا» دانسته،ولی همین تعبیر را،در چهار مورد و در سال 1320 ش،به منظور توصیف گرمای شدید شکوفه های سرخ در مناطق خشک جنوب، گرمای آتش در مسیر سرد خراسان ـ تهران و گرمای مسیر تهران ـ کاشان به کار برده است.
به طور کلی،در سه دهه آخر عمر بهار تعبیرهای قرآنی بیشتر در خدمت توصیه‌های شاعرانه و خالی از اهداف دینی ـ اعتقادی قرار می گیرد.به عنوان نمونه،موارد زیر چنین است:
تشبیه ازدحام مراسم ختم به صحرای محشر.خرّوپف یک دوست در هنگام خواب به صور اسرافیل، تشبیه «تاگور» به حضرت سلیمان(ع).