ان شاد الله در فرهنگ عامیانه

در فرهنگ عامّه مردم ایران،جملات قرآنی فراوانی یافت می‌شود که به صورت روزمره و در گفتگوهای روزانه به کار می‌رود.
ماشاء اللّه،ان شاء اللّه،سبحان اللّه،لا اله الا اللّه وجملاتی از این دست در محاورات مردم ایران نه به عنوان ذکر و عبارت ذکری بلکه در مواقع و حالات مختلف به عنوان جمله‌ای از جملات لازم در گفتگو به کار می‌رود.
البته لازم به ذکر است که جایگاه و کاربرد این جملات مطابق با آموزه‌های قرآنی ـ حدیثی است که فرهنگ نورانی اهلبیت(ع) به پیروان خود آموزانده است.
یکی از جملات پر کاربرد،«ان شاء اللّه» است که بر زبان متدینین ایرانی،بسیار جاری می‌شود و از جمله آداب و تعالیم الهی و قرآنی است مبنی بر اینکه شخص خداشناس باید در تمامی حالات متوجّه خداوند باشد و همه کارها را منوط به اجازه و اراده و خواست او بداند و در هیچ کاری استقلال و بی‌نیازی از خداوند نبیند.
«ان شاء اللّه» که گاه به صورت إنشالاّ و ایشالاّ و گونه‌ای دیگر به کار می‌رود به معنای اگر خدا بخواهد، به امید خد وبه خواست خدا می‌باشد.
افراد با ایمان هر کاه از انجام کاری سخن بگویند یا به کسی وعده‌ای بدهند یا حتّی اگر مطلب مسلّمی ر ا بگویند آن را با جمله «ان شاء اللّه» همراه می‌سازند و این همان آموزه قرآن کریم است که می‌فرماید:«هرگز مگو که من این کار را فردا خواهم کرد مگر آن که بگویی إن شاء اللّه».(سوره کهف، آیه 23)
شیوه پیامبران و اولیای خدا نیز چنین بوده است.چنانکه حضرت اسماعیل(ع) در پاسخ پدرش حضرت ابراهیم(ع) که فرمود:«من در خواب مکرّر می‌بینم که باید تو را قربانی کنم» عرضه می‌دارد:«ای پدر! آنچه بدان مأمور هستی را انجام بده که إن شاء اللّه مرا از صابران خواهی یافت».(سوره صافات،آیه 102)
همچنین حضرت شعیب(ع) در بیان اینکه ستمکار نیست به حضرت موسی(ع) گفت:«إن شاء اللّه مرا از صالحان خواهی یافت».(سوره قصص، آیه 27) و نیز در وعده پیامبر اعظم(ص) در فتح مکه در قرآن می‌خوانیم:«البته به مسجد الحرام إن شاء اللّه با ایمنی وارد خواهید شد».(سوره فتح، آیه 27)
همچنین در قرآن کریم،پاره‌ای از عقوبت‌های دنیوی بر ترک گفتن «إن شاء اللّه» بیان شده است.چنانکه در مورد صاحبان باغی که می‌خواستند محصول آن را جمع آوری کرده و چیزی از آن به فقرا ندهند و با یکدیگر هم قسم شدند که این کار را سپیده دم انجام دهند.
ولی کار به مشیت خداوند منوط نکردند و «ان شاء اللّه» نگفتند:پس صبح گاه وقتی که به باغ خود رفتند،آن را از هر گونه محصول خالی یافتند و خداوند همه آن نعمت‌ها را از آنجا گرفته بود.(سوره قلم،آیه 17 به بعد)
از این رو پیامبر گرامی اسلام در سفارش به پیروان خود گفت:«ان شاء اللّه» را از نشانه‌های ایمان کامل برشمرده‌اند و فرموده‌اند:«از نشانه‌های کامل ایمان بنده مؤمن آن است که در هر کاری «ان شاء اللّه» بگوید».(کنزالعمّال،ح 25468)
لازم به ذکر است که در روایات و در اصطلاح،«إن شاء اللّه» گفتن را «استثناء» و «استثنای از مشیت» نیز می‌گویند.
کاربردهای إن شاء اللّه
«ان شاء اللّه» معمولاً در ابتدای جملات فارسی و گاه در آخر آن قرار گرفته و با انواع جملات عادی،دعایی،نفرینی و… همراه می‌شود.کاربردهای جمله «إن شاء اللّه» را می‌توان در چند دسته کلی خلاصه کرد:
1. به معنای:به خواست خدا
گاهی در نوشته‌ها و گفته‌ها،مقصود از «إن شاء اللّه» همان معنای حقیقی و اصلی آن است که مشروط کردن کارها به خواست خدا و مشیت الهی است.این نوع کاربرد «إن شاء اللّه» در میان مردم در زمانی است که بخواهند کاری را انجام دهند و مرادشان از گفتن این جمله،آن است که اگر خدا بخواهد،این کار انجام می‌شود.این جمله به صورت قیدی در آمده است که آن را در جمله‌ای می‌نشانند تا به خواست خدا همان شود که بر زبان جاری می‌شود.(کتاب کوچه،شاملو.ج 3، ص 987) مانند:إن شاء اللّه سال بعد خانه می‌خریم.یا إن شاء اللّه فردا عصر در مشهد خواهم بود.
2.در امیدواری انجام کار
در بسیاری از محاورات و گفتگوهای روزانه «ان شاء اللّه» به هنگام امیدواری برآورده شدن حاجتی و امید انجام کاری گفته می‌شود.به معنای امید است که این کار انجام شود.(فرهنگ سخن،انوری،ج 1، ص 619)
البته در این مورد نیز گوینده «إن شاء اللّه» توجه به معنای حقیقی آن داشته و در حقیقت تقاضای توفیق از خداوند و آسان شدن راه برای رسیدن به مقصود را نیز دارد.مانند:إن شاء اللّه روزی می‌آید که برای آقا کوچک هم دست بالا کنیم.(شرح زندگانی من،ج 1، ص 208).یا مانند: زیر سایه سرکار،سال دیگر کلاس‌های دبیرستان را هم خواهیم داشت.(مدیر مدرسه، آل احمد،ص 15)
3.به معنای آمین
گاهی وقت‌ها،«إن شاء اللّه» در سخنان مردم،حالت دعایی پیدا کرده و به معنای آمین نیز استفاده می‌شود.در این گونه موارد،معمولاً «ان شاء اللّه» در پایان جملات دعایی و نفرینی می‌آید و معنای چنین باد و آمین از آن اراده می‌شود.
مانند:زیر‌آوار‌ بمونی إن‌شاء‌اللّه‌مگه‌صد‌ دفعه نگفتم.برو نمک دیزی رو‌بپرس‌و بیا. (تلخون، بهرنگی، ص 44)
یا مانند:مشوّش شدم که مبادا کسالتی داشته باشید.بلادور است إن شاء اللّه.(شرح زندگانی من،ج 2، ص 325)
4.تأکید دعا و نفرین
در این مورد از کاربرد «ان شاء اللّه» فقط در جملات دعایی و نفرینی به کار می‌رود.ان شاء الله بعد از کلماتی مانند خدا،الهی و مانند آن می‌آید که در ابتدای این گونه جملات می‌آیند و برای تأکید لفظی و معنوی در انجام خواسته دعا کننده و نفرین کننده می باشد.
لازم به ذکر است که اگر «ان شاء اللّه» در این گونه جملات به معنای واقعی خود باشد،جمله دعایی یا نفرینی،معنای خود را از دست می‌دهد.
5.تیمن و تبرک
در پاره‌ای از اوقات «ان شاء اللّه» در مقام تیمّن و تبرّک به ذکر خداوند و اظهار نیازمندی کامل به او ذکر می‌شود.بعضی افراد به گفتن «ان شاء اللّه» در جملات خود عادت کرده و حتی در مواردی هم که مطلبی را مسلّم می‌دانند،این جمله را بر زبان جاری می‌سازند.