بررسی و شیوه استاد عبدالباسط در قرائت قرآن(قسمت اول)

محبوب‌ترین قاری
بیش از نیم قرن است که آوایی حزین، ملیح و دلنشین به گوش جان عاشقان قرآن نشسته و دل و روحشان را شیفته خود ساخته است. آوایی ملکوتی که از دهان محبوبترین قاری قرآن در پنجاه سال اخیر، خارج شده است و این آوای آسمانی متعلق به کسی نیست جز یکی از نوادر عالم قرائت یعنی استاد فقید، شیخ عبدالباسط محمد عبدالصمد. عبدالباسط نه تنها تا این زمان محبوبترین قاری به شمار می‌رود بلکه به عقیده عموم کارشناسان، در آینده نیز بعید است به این زودی‌ها کسی در زمینه قرائت قرآن به عمق و گستردگی محبوبیت و مقبولیت عبدالباسط و شهرت جهانی وی برسد. حتی افراد لاابالی در جهان اسلام که به هیچ وجه با قرآن و قرائت آن نیز سروکاری ندارد نام عبدالباسط را می‌دانند و وی را به عنوان معروفترین قاری می‌شناسند. و این محبوبیت و نفوذ در قلب‌ها نیست مگر در اثر خواندن قرآن از روی خلوص نیست و برای رضای خدا. جالب آنکه سفارش عبدالباسط به دیگر قاریان نیز همین است او می گوید:«به قاریان قرآن سفارش می کنم به قصد رضای خداوند و از صمیم قلب، قرآن بخوانند تا در قلوب مردم نفوذ کند».
صوت بی‌نظیر
شاید بهتر بود ابتدا به تجوید و مسائلی از این دست بپردازیم ولی مگر می‌توان به سراغ استاد عبدالباسط رفت و بیش از همه به صدای بی‌نظیر او توجه نکرد. صدای صاف، رسا، قوی. منعطف با تحریرهای فوق‌العاده زیبا و بم و زیرعالی. وگرچه صدای عبدالباسط، صدایی نازک و زیر یا به اصطلاح تنور(Tenor) است اما در بم خوانی نیز صدای بم پخته‌ای دارد و در مجموع باید گفت صوت وی کم‌نظیر واز جهاتی بی‌نظیر است.
حنجره او در ردیف حنجره های«صاف و درخشان» قرار می‌گیرد و به معنای واقعی کلمه می توان او را«حنجره طلایی» نامید همچنان که وی به همین نام نیز معروف شده است.1
لازم به ذکر است از آنجا که صدای عبدالباسط بسیار زیر و نازک می‌باشد معمولا تقلید از قرائت های وی به خردسالان و کودکانی که می خواهند کار قرائت را آغاز کنند پیشنهاد می‌شود البته کسانیکه در سنین بالاتر از خردسالی و کودکی قرار دارند ولی صدای نازکی دارند نیز می توانند به تقلید از قرائت وی بپردازند.
نفس طولانی
نفس از جمله عوامل بسیار تأثیرگذار بر روند قرائت است. قاری دارای نفس زیاد به راحتی لحن مورد نظرش را انتخاب می‌کند و آنها را تا انتها وبدون هیچ نگرانی از کم آمدن نفس به اجرا درمی آورد. همچنین از نظر رعایت«وقف و ابتدا» نیز با مشکلی روبرو نیست و فقط کافی است محل وقف را به درستی تشخیص دهد و آنگاه خواندن خود راتا آن محل مناسب برای وقف، ادامه دهد و در آنجا توقف نماید.
همینطور چون مشکل کم آمدن نفس، ندارد در خو اندن، دستپاچه نمی‌شود و با طمأنینه بیشتری قرائت می‌کند.
لذا می‌تواند حروف را دقیقتر اداء کند و به طور کلی قواعد تجویدی را بهتر پیاده نماید.
پس از این مقدمه باید بگوییم از جمله الطاف الهی در حق عبدالباسط محمد عبدالصمد، نفس طولانی اوست که با استفاده از آن گاهی چند خط را با یک نفس قرائت می‌کند و لحنی زیبا و ماندگار را خلق می‌نماید. لحنی که با معانی آیات، هماهنگ بوده و در رساندن معنا بسیار مؤثر است.
یکی از سفرهای استاد به کشور عراق و شهر کاظمین بوده است.این سفر در سال 1330هـ.ش انجام شده و عبدالباسط در آن زمان حدوداً 24سال سن داشته است. او به همراه عبدالفتاح شعشاعی، ابراهیم شعشاعی و ابوالعینین شعیشع به مدت سه روز در صحن مطهر امامین کاظمین(ع) به تلاوت قرآن می‌پرداختند حاضران در آن جلسات می‌گویند در یکی از این تلاوت ها، استاد عبدالباسط آیه نور(سوره، آیه35) که چند خط است را با یک نفس قرائت کرد که حیرت و شگفتی حصار را در پی داشته و همگان را به تشویق فوق‌العاده ای واداشت.2
شایان ذکر است عبدالباسط از قاریانی است که به دلیل محبوبیت و شهرت جهانی با دعوت های زیادی از اقصی نقاط جهان مواجه بوده و لذا مسافرت‌های فراوانی انجام داده است وی به تمامی کشورهای عربی، کشورهای مختلفی در قاره آفریقا و آمریکا و همچنین به کشورهای پاکستان، هند، مالزی، اندونزی، برمه و… رفته است و در تمامی این سفرها خاطرات فراموش نشدنی از قرائت‌های زیبای قرآنی به یادگار گذاشته است. در سال 1365 ـ یعنی2 سال پیش از وفاتش ـ نیز از طرف جمهوری اسلامی ایران دعوت شده بود که با وجود علاقه خود استاد برای این سفر، مع‌الاسف دولت مصر به وی اجازه سفر به ایران را نداد.
سبک
در آغاز راه و در دوره نوجوانی از قرائت و سبک شیخ محمد رفعت، متأثر بود و از شیوه و روش وی در قرائت قرآن تقلید می کرد. خود عبدالباسط درباره تأثیرپذیری از قرائت رفعت می‌گوید:
«من از مرحوم استاد رفعت نکات لازم بسیاری در علم قرائت فرا گرفتم و برای این یادگیری هر روز مسافتی طولانی طی می‌کردم تا به مکان تلاوت استاد برسم، زیرا در آن ایام، در خانه ها رادیو نبود و فقط قهوه‌خانه‌ها رادیو داشتند. در آن زمان شیخ رفعت و شیخ عبدالفتاح شعشاعی تنها کسانی بودند که در رادیو، قرآن تلاوت می کردند و ما سه کیلومتر راه طی می‌کردیم تا به تلاوت ایشان گوش دهیم»3
عبدالباسط به مرور زمان و با تمرین و تلاش بسیار توانست تقلید در قرائت را کنار بگذارد و سبکی ویژه خود ابداع کند، سبکی بی بدیل و جذاب و سبکی حزین و در عین حال دلنشین. سبکی که یکی از ارکان اساسی آن صدای نازک و زیر عبدالباسط است همچنین تحریرهای ریز و ظریف که کمتر کسی توانایی اجرای دقیق آنرا دارد.
1. برای آشنایی با ویژگیهای مختلف«صوت» و انواع صداها و حنجره ها می‌توانید به منابعی که در این زمینه وجود دارد و از جمله به جلد سوم از کتاب«اصولی فنی قرآئت قرآن کریم» که به موضوع صوت، اختصاص دارد مراجعه فرمایید.
2. اگر چه در حالت طبیعی خواندن تمام آیه«نور» با یک نفس، برای نگارنده این نوشتار نیز تا حدود زیادی عجیب و یا شاید غیرممکن به نظر آید ولی از آنجا که ما درباره نابغه‌ای چون عبدالباسط ـ آن هم در اوج جوانیش ـ سخن می‌گوییم و این خاطره هم به وسیله جمع کثیری نقل شده است پذیرش آن برای انسان آسان می گردد.
3. مصاحبه استاد عبدالباسط، پخش شده از رادیو قرآن جمهوری اسلامی ایران در آذر1368 به مناسبت اولین سالگرد درگذشت وی.