آداب تلاوت قرآن

فاش گویم آنچه در دل مضر اسـت این کتابی نیست چیزی دیگر اسـت
چونکه در جان رفت جان دیگر شود جان چو دیگر شد جهان دیگر شود1
پاک ترین کتاب هستی
قرآن، از مبدا پاکی و طهارت ، بر پاک ترین قلب عالم هستی تلاوت و از لبان پاک‌ترین مخلوق الهی بر عالم وجود عرضه گردید . به همین خاطر ، تنها کسانی می توانند به این مصحف مطهر نزدیک شده، از نور پر فیض آن بهره مند گردند که ظاهر و باطنی پاک و طاهر داشته و از هر گونه آلودگی جسم و روح منزه باشند .«انّه لقرآن کریم.فی کتاب مکنون. لا یمسّه الاّ المطهّرون» (سوره واقعه، آیات77ـ 79)
با توجه به حساسیت موضوع ، خوبست که مصادیق طهارت را یک به یک بر شمرده، پیرامون آنها، اندکی درنگ کنیم:
طهارت بدن
اولین شرط برای تماس با قرآن ، پاک بودن از جنابت و وضو داشتن است و بنا بر فتوای حضرت امام خمینی(ره):
«مس نمودن خط قرآن؛ یعنی رساندن جایی از بدن به خط آن، برای کسی که وضو ندارد ، حرام است».2
به یاد کلام امام صادق (ع) بیفتیم، و این حالت روحانی را در خود بوجود آوریم .
«چون قصد وضو کنی ، به آب نزدیک شو ، مانند کسی که می خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزدیک کند . زیرا خداوند آب را وسیله مناجات و قرب خود قرار داده است.»3
روی ناسیته نبیند روی حور لا صلوة گفت الا بالـطهور
طهارت دهان
در چند حدیث شریف که از معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل گردیده ، از دهان به عنوان «راه قرآن»و «یکی از راه های یاد پروردگار » یاد شده است .
امام صادق (ع)فرمود : پیامبر(ص) فرمودند:
پرسیدند : ای رسول خدا ! راه قرآن چیست ؟
فرمودند :دهانهای شم .
پرسیدند :به چه پاکیزه کنیم ؟
فرمودند : «به مسواک زدن »4
و در حدیثی دیگر چنین آمده است : «امام رضا (ع)از پدرانش ـ علیهم السلام ـ از پیامبر (ص)فرمود:
ـ دهانهای شما راه هایی از راه های پروردگارتان است ، آن را پاکیزه سازید»5
دهانی که غذای مشکوک و حرام وارد آن می‌شود و گناهان بزرگی چون دروغ و تهمت و غیبت را مرتکب می‌شود و برای شکستن دل دردمندی باز می‌گردد و پیوسته مسلمانان از شر آن در عذابند، چگونه می تواند محل تلفظ آیات قرآن باشد ؟!
آری ! تلاوت قرآن باید از دهانی پاک بگذرد و گرنه آب صاف در یک نهر آلوده ، بالاخره آلوده خواهد شد . اگر قرآن از دهان ناپاک بیرون آید ،«ربّ تال القرآن و القرآن یلعنه » 6
طهارت روح
روح ناپاکی که اسیر اندیشه های شیطانی است ، روح پژمرده‌ای که لطافت و ظرافت خود را از دست داده، در برخوردبا مظاهر معنویت ، سرد و بی‌تفاوت است، روح تیره ای که زنگار گناه و معصیت تمامی زوایای آن را پوشانده است ، روح کوچک و حقیری که فقط خود را می بیند و سرگرم بازیچه های خویش است ، چگونه می تواند معنویت قرآن را به هنگام تلاوت ، درک و لمس کند؟!
اما روح پاک و وارسته ای که از علائق مادی فاصله گرفته و بر اثر خود سازی های پیوسته ، نورانی و پرجلا شده است؛ روح بلندی که با عبادت های خالص و ناب و توجهات روحانی، حرکات شرک آلود و اندیشه های شیطانی را از خود دور ساخته، به هنگام تلاوت قرآن نورانیت قرآن را به خوبی احساس می کند.
هست قرآن مر تو را همچون عص کفـرهـا را در کـشـد چـون اژدهـا
بنا بر تعبیر آیت الله جوادی آملی:«گوش و چشم و دست و سایر اعضا نیز راه های قرآن است ».7
گوشی که صوت ملکوتی قرآن ر می شنود و متأثر نمی‌شود، گوشی که در مسیر خطاب های قرآن قرار می‌گیرد، گوشی که از شنیدن غیبت و دروغ و تهمت ، لذت می برد ، این گوش طهارت ندارد.
پس باید تمامی اعضای بدن ر که راه های قرآن هستند، پاک و مطهر کنیم تا انوار الهی ، وجودمان را نورانیت و روشنایی و صفا بخشد .
هر که کاه و جو خورد قـربان شود هـر که نـور حق خورد قـرآن شود
و اما لحظه ای درنگ !
طهارت کلی جسم ، بسیار آسان است . با یک نیت و مقداری آب ، می توان خود را از آلودگی های ظاهری پاک و خطوط آن را لمس کرد. اما طهارت دهان و گوش و چشم و روح ، به یکباره امکان پذیر نیست و باید ضمن توکل بر خداوند بزرگ ، با جدیت و تمرین و ممارست ، رذایل اخلاقی را از جسم و روح زدوده، آنچنان پاک و طاهر کرد که شایستگی انس و مجالست با کلام وحی را بیابیم .
خون پلید است و به آبی می رود لیـک باطن را نجـاست هـا بـود
آداب شنوندگان آیات قرآن
شایسته است هنگام شنیدن آوای قرآن و آیات الهی با سکوت عمیق و توجه دقیق موارد زیر را رعایت کنیم:
ـ احترام قلبی خویش را نسبت به کلام الهی ابراز داریم .
ـ در مقابل این بارقه رحمت سر تعظیم و تواضع فرود آوریم .
ـ برای شنیدن این خبر بزرگ آسمانی اعلام آمادگی کنیم.
ـ با توجه کامل به معانی آن زمینه تدبر و تفکر را در خودمان ایجاد کنیم .
ـ با سکوت و تمرکز فکر ، جان خود را در معرض این آفتاب حیات بخش قرار دهیم.8
قاریان قرآن از منظر امام باقر (ع)
امام پنجم(ع ) قاریان قرآن را به سه دسته تقسیم و انگیزه هر کدام را بیان فرموده اند:
1. کسانی که قرائت قرآن را وسیله امرار معاش و تقرب به ملوک و فزون طلبی نسبت به مردم قرار داده‌اند.
2. کسانی که قرآن را می‌خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضایع کرده‌اند .
3. کسانی که قرآن را تلاوت می‌کنند و با دستورات شفابخش آن، بیماریهای قلبی و فکری خود را درمان می کنند . شب ها با تلاوت قرآن مأنوس هستند و روزها در صحنه های زندگی از آنها الهام می‌گیرند و به خاطر انس با قرآن پهلو از رختخواب ناز تهی می کنند، پس خداوند بخاطر این گروه، بلا را اجتماعات دور می‌کند و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرو می‌بارد. بخدا قسم این دسته در جامعه از کبریت احمر کم‌یابترند.9
آثار تلاوت قرآن
1. نورانیت قلب
رسول خدا(ص) فرمود:«دلها نیز مانند آهن زنگار می بندد . عرض شد : ای رسول خدا! صیقل دهنده دلها چیست ؟ فرمودند : تلاوت قرآن».
حضرت علی(ع) می‌فرماید:«خداوند سبحان ، هیچ کس را به چیزی مانند قرآن اندرز نداده است؛ زیرا قرآن ریسمان محکم خدا و دستاویز مطمئن اوست، قرآن بهار دل است و چشمه های دانش و برای صیقل دادن دل ، چیزی جز آن وجود ندارد».
2. زیاد شدن حافظه
3. ایجاد معنویت در میان اهل منزل
رسول خدا(ص) می‌فرماید:«هیچ گروهی در خانه‌ای برای تلاوت کتاب خدا و مباحثه آن جمع نشدند، مگر این که آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت خداوند آنان را شامل شد و فرشتگان آنان را در میان گرفتند …
4. سعه صدر و توسعه روزی
رسول خدا(ص) می‌فرماید:«خانه های خود را به خواندن قرآن روشن کنید … چون تلاوت قرآن در خانه‌ای زیاد شود ، خیر آن افزایش پیدا می کند و اهل آن از نعمت های الهی برخوردار می شوند».
حضرت علی(ع) می‌فرماید:«بهترین ذکر (و سخن) قرآن است ، با قرآن است که سینه ها فراخ می‌شود و درونها روشن می گردد».
5. قدرت و توکل در برابر ناملایمات10
1.دیوان اقبال .
2.توضیح المسائل ـ مسئله 317
3.مصباح الشریعه ، باب دهم
4.الحیات ، ج 2، ص 161 ـ 162
5.همان.
6.چه بسا تلاوت کننده قرآن که قرآن او را لعن می کند ـ مستدرک ج 1 ص 291…
7.همان ،ص 105 .
8.واقعه، 79.
9.آداب قرآن ، مهدی مشایخی ، ص 166 .
10.امالی صدوق ، ص 179 و الحیات ، ج 2 ، ص 171.
11. با استفاده از آموزش قرآن ،عبد الرحیم موگهی .