روش صحیح حفظ قرآن
آرشیو
چکیده
متن
برنامه حفظ به آیه 155 سوره آل عمران منتهی شد.برای این مرحله بقیه آیات سوره آل عمران و 75 آیه از سوره نساء تعیین می‌شود.
هفته اول:از آیه 156 تا آیه 180، یعنی 25 آیه و هر روز 5 آیه.
هفته دوم:از آیه 181 تا آیه 200 (آخر سوره) یعنی 20آیه. در روزهای آخر هفته یکبار سوره آل عمران تلاوت شود.در این هفته حفظ دو سوره بزرگ قرآن مجید؛یعنی سوره‌های بقره و آل عمران به پایان می‌رسد.
هفته سوم:از اول سوره نساء تا آیه 15، در این قسمت چند آیه طولانی وجود دارد، آیات 6 و 11 و 12 که لازم است آیات 6 تا 10 در دو روز و آیات 11 تا 15 در سه روز حفظ شود.
هفته چهارم:از آیه 16 تا 35 (20 آیه) آیات 16 تا 20 در یک روز و آیه 21 تا آیه 25 در دو روز، بجهت طولانی بودن آیات 23 و 24 و 25 و 26 تا 30 و 31 تا 35 هر کدام در یک روز
هفته پنجم:از آیه 36 تا آیه 55؛در این قسمت هم دو آیه طولانی قرار دارد، آیات 36 و 43 و 46 فلذا آیات کمتری تعیین شد تا حفظ آنها با سهولت انجام گیرد.
هفته ششم:از آیه 56 تا 75
جهت طولانی بودن آیات سوره و لزوم تلاوت بیشتر آیات سوره‌های بقره و آل عمران، برنامه این مرحله تا هفته ششم تعیین شد و در فرصت باقیمانده به تلاوت قسمت‌های حفظ شده از سوره، در چند مرتبه پرداخت شود و درفاصله‌ای که حاصل می‌شود، آمادگی بیشتری برای حفظ بقیه سوره نساء در مرحله بعدی پیدا کرد.
تلاوت سوره‌های حفظ شده
تلاوت سوره‌های نصف دوم یعنی از سوره کهف تا آخر قرآن بر طبق توضیح مذکور در دو شماره قبلی یعنی نشریه شماره 50 و 51 انجام گیرد، یعنی در صورت امکان هر روز نصف جز(به طور تقریبی) و در غیر این صورت،هفته‌ای دو جز انجام شود و بهتر است وقت بیشتری از تلاوت صرف سوره‌های بقره و آل عمران شود که اخیراً در برنامه حفظ قرار گرفته است؛مگر اینکه اشتیاق به تلاوت بیشتر حاصل شود، در آن صورت در هر روز نصف جز بهتر خواهد بود.
آیات سوره بقره و آل عمران هم لازم است هر روز باندازه 50 آیه تلاوت شود و در روزهای اضافه هفته‌ها ـ که دراین مرحله آیات کمتری جهت حفظ تعیین شد ـ و تلاوت اجزای 50 آیه‌ای این دو سوره، بیشتر شود، توجه شود که تلاوت آیات سوره بقره و آل عمران اهمیت زیادی دارد و لازم است این سرمایه عظیم حاصل شده با مراقبت و دقت بیشتری محافظت شود.تلاوت پی در پی آیات این دو سوره آیات را در ذهن تثبیت خواهد کرد.
برنامه حفظ فوق العاده
برنامه حفظ فوق العاده، در شماره قبلی به آخر سوره نحل رسید، در این مرحله از آیه اول سوره اسراء (اسرائیل)تا آیه 40 تعیین می‌شود و به طوریکه در شماره‌های قبلی تذکر داده شد،کسانی که این برنامه را به کار می‌بندند، لازم است همچنانکه در قسمت حفظ فعالیت بیشتری دارند، قوای روحی و فرصت‌هایی را که دراختیار دارند، به مطالعه در معانی آیات و کتاب‌های تفسیری به کار ببندند و به تلاوت سوره‌های حفظ شده در قسمت فوق العاده توجه بیشتری معطوف کنند.و مطابق آنچه گفته شد، قسمت‌های حفظ شده به صورت فوق العاده را ـ علاوه بر تلاوت تعیین شده عادی ـ از اول تا سوره تعیین شده در این مرحله، یعنی سوره اسراء ادامه دهند.
توجهی به روابط آیات و سوره‌ها
قبلاً اشاره شدکه سوره‌هایی از قرآن مجید با یکدیگر ارتباطات خاصی دارند.علاّمه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در تفسیر آیات اول سوره شوری در بحث «حروف مقطعه» اشاره کرده است به این که بین سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه مشترک می‌باشند، تشابهی در موضوعات آنها وجود دارد.از بررسی سوره‌هایی از قرآن این نظر اثبات می‌شود.به عنوان نمونه:
دو سوره بقره و آل عمران با حروف مقطعه مشترک (الم) شروع شده‌اند.با دقت و بررسی در آیات این دو سوره مشخص می‌شود که آیات متشابهی در آنها وجود دارد و گاهی این آیات عین هم می‌باشند و یا بخشی از آنها با آیه‌ای در سوره دیگر و یا بخشی از آن، مثل هم می‌باشند به عنوان نمونه:
1. در اول سوره آل عمران این آیه قرار دارد:«الله لا اله الا هو الحی القیوم»
این آیه عیناً بخشی از آیه 255 سوره بقره می‌باشد که مشهور است به آیة الکرسی «الله لا اله الا هو الحی القیوم لاتأخذه سنة و لا نوم…»
2. در سوره بقره، آیه 61 آمده:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیرالحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون»
و در سوره آل عمران، آیه 21 می‌فرماید:«انّ الذین یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشرهم بعذاب الیم»
و باز در سوره آل عمران آمده است:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ بما عصوا و ما کانوا یعتدون»
3.در سوره بقره، آیه 105 می‌فرماید:«… و الله یختص برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»
و در سوره آل عمران، آیه 74آمده است:«یختصّ برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»
4.در سوره بقره ، آیه 61:«و ضربت علیهم الذلّة و المسکنة و باءُو بغضب من الله ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر الحقّ… (قسمتی از این آیه قبلا نوشته شد)»
سوره آل عمران، آیه 112«ضربت علیهم الذلّة این ما ثقفوا الاّ بحبل من الله و حبل من النّاس و باءُو بغضب من الله و ضُربت علیهم المسکنة…»
5. سوره بقره، آیه 164«انّ فی خلق السماوات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار و الفلک التی تجری فی البحر بما ینفع النّاس…»
سوره آل عمران، آیه 190«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لآیات لاولی الالباب»
6. سوره بقره، آیه 42:«و لا تلبسوا الحقّ بالباطل و تکتموا الحقّ و انتم تعلمون»
سوره آل عمران، آیه 71:«یا اهل الکتاب لم تلبسون الحقّ بالباطل و تکتمون الحقّ و انتم تعلمون»
7.سوره بقره، آیه 136:«قولوا آمنّا باللّه و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لانفرّق بین احد منهم و نحن له مسلمون»
8. سوره بقره، آیه 154:«و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لاتشعرون»
سوره آل عمران، آیه 169:«و لا تحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون»
موارد اشاره مشابه دیگری در آیات و موضوعات دو سوره وجود دارد که ذکر آنها موجب طولانی شدن این مقاله می‌شود و برای حصول غرض مورد نظر توجه به موارد ذکر شده کافی است، البته برای بررسی موضوع و نتیجه گیری از آن به بعضی از موارد دیگر اشاره خواهد شد.
از توجه به آیات مشابه در این دو سوره و جهات متفاوت آیات، نکات بسیار مهمی در موضوع اسلوب اختصاصی قرآن کریم بدست خواهد آمد در اینجا به اشاراتی در این زمینه اکتفا می‌کنیم:
در مثال پنجم از آیات مشابه مذکور در هر دو آیه موضوع خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز ذکر شده است ـ لازم است مجدداً به هر دو آیه در این مثال توجه شود ـ آیه 190سوره آل عمران به طور کامل نوشته شده، اما آیه 164 سوره بقره طولانی است و به ذکر قسمتی از آن اکتفا شد.
در انتهای آیه سوره آل عمران بعد از قسمت مشترک با آیه سوره بقره، موضوع آیه برای «اولوالالباب» ذکر شده، یعنی ـ خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز، نشانه‌هایی برای آنها وجود دارد…
اما در آیه سوره بقره بعد از ذکر اصل موضوع مشترک اشاره‌ای به موضوع حرکت کشتی در دریا بجهت منافع انسان‌ها و آنچه خداوند از آسمان نازل می‌کند و زمین را بعد از آن احیا و گردش بادها و ابرهای تسخیر شده بین آنها و زمین می‌کند.
و در انتهای آیه آمده است:«… لآیات لقوم یعقلون»
در اشتراک و اختلاف بین دو آیه چند نکته قابل توجه است.
1. در آیه سوره بقره اشاره به منافه انسان‌ها ـ ناس ـ شده است و این موضوع با اسلوب سوره بقره تناسب بیشتری دارد و در آیات این سوره موارد توجه به انسان‌ها کاملاً چشمگیر است و از 241 مورد کلمه «ناس» که در مجموع قرآن بکار رفته و 39 مورد آن د سوره بقره دارد
2. در سوره بقره آیات موجود در خلقت آسمانها و زمین… را برای اهل تعقل ذکر کرد. و در سوره آل عمران آیات را برای گروه دیگری از انسان ها یعنی «اولوا الالباب» اختصاص یافته است.و از بررسی این دو آیه آهنگی که در آن قرار دارند، تفاوت دقیق «عقل» و «لب» و اشتراک معانی آن دو، بدست خواهد آمد.
3. از بررسی تفاوت‌های بین این دو آیه، روشن می‌شود «اولوا الالباب» یکی از موضوعات مشترک بین این دو سوره است، اما ذکر این موضوع متناسب با اسلوب اختصاصی هر دو سوره است.آیات مورد نظر را از هر دو سوره ذکر می‌کنیم:
در سوره بقره آمده است:
الف:«و لکم فی القصاص حیاة یا اولی الالباب لعلّکم تتّقون»(آیه 179)
ب:«…و تزودّوا فانّ خیرالزّادالتقوی و اتقون یا اولی الالباب»(آیه 197)
و در سوره آل عمران آمده است:
الف:«…یقولون آمنّا به کلّ من عند ربّنا و ما یذکر الاّ اولوا الالباب»(آیه 7)
ب:«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النّهار لآیات لاولی الالباب».(آیه 190)
قابل توجه است که در سوره بقره در دو مورد موضوع «اولوا الالباب» کنار موضوع «تقوا» مطرح شده ، و تقوا بطوری که قبلا درباره آن بحث شد از محورهای مباحث سوره بقره است.
این بحث ادامه دارد و بخواست خداوند در شماره های بعدی نقش این موضوع در تفسیر قرآن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
هفته اول:از آیه 156 تا آیه 180، یعنی 25 آیه و هر روز 5 آیه.
هفته دوم:از آیه 181 تا آیه 200 (آخر سوره) یعنی 20آیه. در روزهای آخر هفته یکبار سوره آل عمران تلاوت شود.در این هفته حفظ دو سوره بزرگ قرآن مجید؛یعنی سوره‌های بقره و آل عمران به پایان می‌رسد.
هفته سوم:از اول سوره نساء تا آیه 15، در این قسمت چند آیه طولانی وجود دارد، آیات 6 و 11 و 12 که لازم است آیات 6 تا 10 در دو روز و آیات 11 تا 15 در سه روز حفظ شود.
هفته چهارم:از آیه 16 تا 35 (20 آیه) آیات 16 تا 20 در یک روز و آیه 21 تا آیه 25 در دو روز، بجهت طولانی بودن آیات 23 و 24 و 25 و 26 تا 30 و 31 تا 35 هر کدام در یک روز
هفته پنجم:از آیه 36 تا آیه 55؛در این قسمت هم دو آیه طولانی قرار دارد، آیات 36 و 43 و 46 فلذا آیات کمتری تعیین شد تا حفظ آنها با سهولت انجام گیرد.
هفته ششم:از آیه 56 تا 75
جهت طولانی بودن آیات سوره و لزوم تلاوت بیشتر آیات سوره‌های بقره و آل عمران، برنامه این مرحله تا هفته ششم تعیین شد و در فرصت باقیمانده به تلاوت قسمت‌های حفظ شده از سوره، در چند مرتبه پرداخت شود و درفاصله‌ای که حاصل می‌شود، آمادگی بیشتری برای حفظ بقیه سوره نساء در مرحله بعدی پیدا کرد.
تلاوت سوره‌های حفظ شده
تلاوت سوره‌های نصف دوم یعنی از سوره کهف تا آخر قرآن بر طبق توضیح مذکور در دو شماره قبلی یعنی نشریه شماره 50 و 51 انجام گیرد، یعنی در صورت امکان هر روز نصف جز(به طور تقریبی) و در غیر این صورت،هفته‌ای دو جز انجام شود و بهتر است وقت بیشتری از تلاوت صرف سوره‌های بقره و آل عمران شود که اخیراً در برنامه حفظ قرار گرفته است؛مگر اینکه اشتیاق به تلاوت بیشتر حاصل شود، در آن صورت در هر روز نصف جز بهتر خواهد بود.
آیات سوره بقره و آل عمران هم لازم است هر روز باندازه 50 آیه تلاوت شود و در روزهای اضافه هفته‌ها ـ که دراین مرحله آیات کمتری جهت حفظ تعیین شد ـ و تلاوت اجزای 50 آیه‌ای این دو سوره، بیشتر شود، توجه شود که تلاوت آیات سوره بقره و آل عمران اهمیت زیادی دارد و لازم است این سرمایه عظیم حاصل شده با مراقبت و دقت بیشتری محافظت شود.تلاوت پی در پی آیات این دو سوره آیات را در ذهن تثبیت خواهد کرد.
برنامه حفظ فوق العاده
برنامه حفظ فوق العاده، در شماره قبلی به آخر سوره نحل رسید، در این مرحله از آیه اول سوره اسراء (اسرائیل)تا آیه 40 تعیین می‌شود و به طوریکه در شماره‌های قبلی تذکر داده شد،کسانی که این برنامه را به کار می‌بندند، لازم است همچنانکه در قسمت حفظ فعالیت بیشتری دارند، قوای روحی و فرصت‌هایی را که دراختیار دارند، به مطالعه در معانی آیات و کتاب‌های تفسیری به کار ببندند و به تلاوت سوره‌های حفظ شده در قسمت فوق العاده توجه بیشتری معطوف کنند.و مطابق آنچه گفته شد، قسمت‌های حفظ شده به صورت فوق العاده را ـ علاوه بر تلاوت تعیین شده عادی ـ از اول تا سوره تعیین شده در این مرحله، یعنی سوره اسراء ادامه دهند.
توجهی به روابط آیات و سوره‌ها
قبلاً اشاره شدکه سوره‌هایی از قرآن مجید با یکدیگر ارتباطات خاصی دارند.علاّمه طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در تفسیر آیات اول سوره شوری در بحث «حروف مقطعه» اشاره کرده است به این که بین سوره‌هایی که دارای حروف مقطعه مشترک می‌باشند، تشابهی در موضوعات آنها وجود دارد.از بررسی سوره‌هایی از قرآن این نظر اثبات می‌شود.به عنوان نمونه:
دو سوره بقره و آل عمران با حروف مقطعه مشترک (الم) شروع شده‌اند.با دقت و بررسی در آیات این دو سوره مشخص می‌شود که آیات متشابهی در آنها وجود دارد و گاهی این آیات عین هم می‌باشند و یا بخشی از آنها با آیه‌ای در سوره دیگر و یا بخشی از آن، مثل هم می‌باشند به عنوان نمونه:
1. در اول سوره آل عمران این آیه قرار دارد:«الله لا اله الا هو الحی القیوم»
این آیه عیناً بخشی از آیه 255 سوره بقره می‌باشد که مشهور است به آیة الکرسی «الله لا اله الا هو الحی القیوم لاتأخذه سنة و لا نوم…»
2. در سوره بقره، آیه 61 آمده:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیرالحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون»
و در سوره آل عمران، آیه 21 می‌فرماید:«انّ الذین یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر حقّ و یقتلون الّذین یأمرون بالقسط من النّاس فبشرهم بعذاب الیم»
و باز در سوره آل عمران آمده است:«… ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون الانبیاء بغیر حقّ بما عصوا و ما کانوا یعتدون»
3.در سوره بقره، آیه 105 می‌فرماید:«… و الله یختص برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»
و در سوره آل عمران، آیه 74آمده است:«یختصّ برحمته من یشاء و الله ذوالفضل العظیم»
4.در سوره بقره ، آیه 61:«و ضربت علیهم الذلّة و المسکنة و باءُو بغضب من الله ذلک بانّهم کانوا یکفرون بآیات الله و یقتلون النّبیین بغیر الحقّ… (قسمتی از این آیه قبلا نوشته شد)»
سوره آل عمران، آیه 112«ضربت علیهم الذلّة این ما ثقفوا الاّ بحبل من الله و حبل من النّاس و باءُو بغضب من الله و ضُربت علیهم المسکنة…»
5. سوره بقره، آیه 164«انّ فی خلق السماوات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار و الفلک التی تجری فی البحر بما ینفع النّاس…»
سوره آل عمران، آیه 190«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لآیات لاولی الالباب»
6. سوره بقره، آیه 42:«و لا تلبسوا الحقّ بالباطل و تکتموا الحقّ و انتم تعلمون»
سوره آل عمران، آیه 71:«یا اهل الکتاب لم تلبسون الحقّ بالباطل و تکتمون الحقّ و انتم تعلمون»
7.سوره بقره، آیه 136:«قولوا آمنّا باللّه و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لانفرّق بین احد منهم و نحن له مسلمون»
8. سوره بقره، آیه 154:«و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء و لکن لاتشعرون»
سوره آل عمران، آیه 169:«و لا تحسبنّ الّذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون»
موارد اشاره مشابه دیگری در آیات و موضوعات دو سوره وجود دارد که ذکر آنها موجب طولانی شدن این مقاله می‌شود و برای حصول غرض مورد نظر توجه به موارد ذکر شده کافی است، البته برای بررسی موضوع و نتیجه گیری از آن به بعضی از موارد دیگر اشاره خواهد شد.
از توجه به آیات مشابه در این دو سوره و جهات متفاوت آیات، نکات بسیار مهمی در موضوع اسلوب اختصاصی قرآن کریم بدست خواهد آمد در اینجا به اشاراتی در این زمینه اکتفا می‌کنیم:
در مثال پنجم از آیات مشابه مذکور در هر دو آیه موضوع خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز ذکر شده است ـ لازم است مجدداً به هر دو آیه در این مثال توجه شود ـ آیه 190سوره آل عمران به طور کامل نوشته شده، اما آیه 164 سوره بقره طولانی است و به ذکر قسمتی از آن اکتفا شد.
در انتهای آیه سوره آل عمران بعد از قسمت مشترک با آیه سوره بقره، موضوع آیه برای «اولوالالباب» ذکر شده، یعنی ـ خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز، نشانه‌هایی برای آنها وجود دارد…
اما در آیه سوره بقره بعد از ذکر اصل موضوع مشترک اشاره‌ای به موضوع حرکت کشتی در دریا بجهت منافع انسان‌ها و آنچه خداوند از آسمان نازل می‌کند و زمین را بعد از آن احیا و گردش بادها و ابرهای تسخیر شده بین آنها و زمین می‌کند.
و در انتهای آیه آمده است:«… لآیات لقوم یعقلون»
در اشتراک و اختلاف بین دو آیه چند نکته قابل توجه است.
1. در آیه سوره بقره اشاره به منافه انسان‌ها ـ ناس ـ شده است و این موضوع با اسلوب سوره بقره تناسب بیشتری دارد و در آیات این سوره موارد توجه به انسان‌ها کاملاً چشمگیر است و از 241 مورد کلمه «ناس» که در مجموع قرآن بکار رفته و 39 مورد آن د سوره بقره دارد
2. در سوره بقره آیات موجود در خلقت آسمانها و زمین… را برای اهل تعقل ذکر کرد. و در سوره آل عمران آیات را برای گروه دیگری از انسان ها یعنی «اولوا الالباب» اختصاص یافته است.و از بررسی این دو آیه آهنگی که در آن قرار دارند، تفاوت دقیق «عقل» و «لب» و اشتراک معانی آن دو، بدست خواهد آمد.
3. از بررسی تفاوت‌های بین این دو آیه، روشن می‌شود «اولوا الالباب» یکی از موضوعات مشترک بین این دو سوره است، اما ذکر این موضوع متناسب با اسلوب اختصاصی هر دو سوره است.آیات مورد نظر را از هر دو سوره ذکر می‌کنیم:
در سوره بقره آمده است:
الف:«و لکم فی القصاص حیاة یا اولی الالباب لعلّکم تتّقون»(آیه 179)
ب:«…و تزودّوا فانّ خیرالزّادالتقوی و اتقون یا اولی الالباب»(آیه 197)
و در سوره آل عمران آمده است:
الف:«…یقولون آمنّا به کلّ من عند ربّنا و ما یذکر الاّ اولوا الالباب»(آیه 7)
ب:«انّ فی خلق السّماوات و الارض و اختلاف اللیل و النّهار لآیات لاولی الالباب».(آیه 190)
قابل توجه است که در سوره بقره در دو مورد موضوع «اولوا الالباب» کنار موضوع «تقوا» مطرح شده ، و تقوا بطوری که قبلا درباره آن بحث شد از محورهای مباحث سوره بقره است.
این بحث ادامه دارد و بخواست خداوند در شماره های بعدی نقش این موضوع در تفسیر قرآن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
تبلیغات
