قرآن در رسوم ایرانی

آداب و رسوم هر ملت، بیانگر اندیشه و اعتقادات آن ملّت است.با نگاه و مطالعه در رسم‌های یک ملّت،می‌توان به پشتوانه فکری و اعتقادی آنها پی برد.
مردم هر سرزمینی امور اعتقادی و مقدس خود و نیز یاد عزیزان خود را در مراسمات و رسم‌های خود حضور می‌دهند و آن را با نام و یاد شخصی عزیز و با عظمت آغاز می‌کنند و هر یک از جزییات رسم‌ها و آیین‌های مهم خود را با یاد آن امر مهم و گرامی همراه می‌سازند.
برای نمونه در مراسم کلنگ زنی یک پروژه،آن را با یاد شخصیتی مهم از مفاخر ملی یا مذهبی آغاز می‌کنند و نام عزیزی را بر آن می‌نهند و برای افتتاح نیز از فردی مهم و گرامی دعوت می‌کنند تا با حضور او فعالیت آن شرکت یا مؤسسه شروع شود.
با ظهور اسلام در جامعه ایرانی و حضور آن در زندگی مردم، بسیاری از رسم‌های ایرانی،رنگ و بوی قرآنی به خود گرفت.قرآن به عنوان بابرکت‌ترین و مقدس‌ترین کتاب الهی و نیز به عنوان سازنده، جهت دهنده و اصلاح کننده همه رفتارها،آیین‌ها و سنت‌های مردمی، در اغلب آیین‌ها و رسومات ایرانیان حضور یافته و فضای بسیاری از این رسم‌ها را قرآنی کرده است.
با مطالعه در فرهنگ عامیانه مردم ایران در می‌یابیم که به خاطر علاقه فراوان ایرانیان به قرآن کریم، بسیاری از آیین‌ها و رسم‌های ایرانی، با حضور قرآن انجام پذیرفته و می‌پذیرد.این حضور به شکل‌های گوناگونی انجام می‌گیرد. در بعضی آیین‌ها، حضور نسخه‌ای از قرآن در آن مراسم، ضروری و اجتناب ناپذیر است و در برخی دیگر از مراسم‌ها،تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم یا گشودن و نگریستن و تفأل به قرآن جزو برنامه‌های اصلی آن است.
هر چند برشمردن چند رسم به عنوان رسوماتی که قرآن در آن حضور دارد به معنای استقرای کامل اینگونه رسومات نیست؛امّا آشنایی با رسومات چند از این دست خالی از لطف نیست.
آب دریا را اگـر نتـوان کـشید هم به قدر تشنگی باید چشید
پس اینک چند نمونه از آداب و رسوم ایرانی که قرآن کریم در آن جلوه‌گری می‌کند را به تماشا می‌نشینیم:
قرآن و عید نوروز
تحویل سال نو و عید باستانی نوروز، نزد ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.در این ایام که با تعطیلات رسمی نیز همراه است، مردم به کارهایی پسندیده چون:خانه تکانی، تمیز کردن وسایل منزل، پوشیدن لباس نو، تمیزی بدن و دید و بازدید و… می‌پردازد.عید نوروز که از دیرباز در میان مردم ایران حضور داشته است با ظهور اسلام و تأیید پیشوایان دینی مواجه شد.زیرا بنای پیشوایان دینی ما در محو یا اثبات سنّت‌ها این بود که سنّت‌های پسندیده و سازگار با مفاهیم دینی را تأیید می‌کردند و سنت‌های جاهلی و ناپسند را مردود می‌شمردند.اما علی(ع) در این باره در عهد نامه‌اش به مالک اشتر می‌نویسد:«آیین پسندیده‌ای را بر هم مزن و آیینی را ایجاد نکن که به چیزی از سنّت‌های نیک گذشته زیان برساند».(نهج البلاغه، نامه 53)
با تأیید پیشوایان دینی نوروز ایرانی،به رسمی ایرانی ـ اسلامی تبدیل شد.سنت‌های نیک گذشته با آموزه‌های دینی قرین گشت و آموزه‌های نو به زیبایی و غنای بیشتر آن یاری رساند.
نمونه‌ای از سخنان جانفزای اهلبیت ـ علیهم السلام ـ در این باره چنین است:
امام صادق(ع) فرموده است:«هرگاه نوروز فرا رسید،غسل کن و پاکیزه‌ترین لباس‌هایت را بپوش».(وسائل الشیعة، ج 8، ص 172).همچنین پیامبر گرامی اسلام به پیوند در این ایام با نیت الهی اشاره کرده و فرمودند:«اگر می‌توانید هر روز را نوروز کنید،یعنی در راه خدا به یکدیگر هدیه دهید و با یکدیگر پیوند داشته باشید».(دعائم الاسلام، ج 2، ص 326)
یکی از سنّت‌های نیکو که در گذشته و امروز در اقوام مختلف ایرانی مرسوم بوده و هست، حضور قرآن کریم در آیین‌های نوروزی است.
یکی از جلوه‌های زیبای حضور قرآن در آیین‌های نوروزی،گذاشتن قرآن روی سفره هفت سین است.در این رسم که می‌توان گفت:کمترین گونه ارتباط با قرآن در این ایام است، قرآن را بر روی سفره هفت سین ویژه تحویل سال نو قرار می‌دهند.البته لازم به گفتن است که روی سفره هفت سین فقط چیزهایی که مانند:سیب، سمنو، سنجد و… که حرف سین در ابتدای آن است را نمی‌گذارند،بلکه از چیزهای دیگری که از آن امید رحمت و برکت دارند نیز استفاده می‌کنند.در فرهنگ عامیانه هدایت آمده است:«چیزهایی که در سفره هفت سین می‌گذارند از این قرار است:قرآن، نان، آب و…». (فرهنگ عامیانه مردم ایران، ص 131)
ورود به منزل با قرآن
رسمی است که در آغازین لحظه‌های ورود به سال جدید خورشیدی انجام می‌شود.در این رسم و اعتقاد دیرین که در برخی از مناطق ایران رایج است،ورود نخستین فرد به فضای خانه در اولین روز سال و پس از تحویل سال را بسیار با اهمیت می‌دانند و آن را مدار برکت و خوش آمد در طول سال می‌دانند.دراین رسم از فردی از اعضای خانواده شخصی دیگر که خوش قدم، پاک و رستگار است خواسته می شود تا نخستین وارد شونده به فضای خانه باشد.انتخاب این فرد نیز گاهی اوقات با استخاره و تفأل همراه می‌شود.پس از انتخاب و قرار قبلی، این فرد با یک جلد قرآن،برای رحمت و برکت، سبزه به نشانه بهار وسرسبزی و طراوت، آب،به نیت روشنایی و پاکی و آیینه،برای راست نمایی و زلال، در حالی که با پای راست برای وارد خانه می‌شود.جمله «بسم الله الرحمن الرحیم» را بر زبان می‌آورد و مقداری آب بر جای خود یا چهار گوشه اتاق یا حیاط می‌ریزد.
در این رسم از رسم‌های نوروزی، قرآن کریم برای نشان دادن اعتقاد و ارتباط با قرآن و ایجاد برکت و نورانیت حضوری پر رنگ دارد.
پول عیدی لای قرآن
در روز عید، جنب و جوش و شادی بچه‌ها از بقیه بیشتر است و یکی از دلایل آن هم عیدی گرفتن از بزرگ‌ترها است.در ایام عید نوروز نیز بزرگ‌ترهای فامیل به کوچک‌ترها عیدی می‌دهند.این عیدی که معمولاً اسکناس‌های نو است، شور و شادی بیشتری را برای آنها ایجاد می‌کند.
بعضی از بزرگ‌ترهای متدین این پول‌ها را لای قرآن خود می‌گذارند و هنگام عیدی دادن قرآن را گشوده و پول را از لای قرآن بیرون آورده و به بچه‌ها می‌دهند.این کار برای آموزش ایجاد ارتباط بهتر و بیشتر با قرآن کریم است و از این راه برای پول‌های عیدی، تبرک جویی می‌کنند.شاملوار در کتاب کوچه می‌نویسد:«این کار جهت برکت بوده و پول‌های ته کیسه‌ای به عنوان عیدی در نوروز و عید غدیر و… داده می‌شود».(کتاب کوچه،ج 8، ص 1188)
ازدواج به عنوان یکی از آسمانی‌ترین پیوندهای بشر، در دین اسلام و در آموزه‌های قرآن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.تشویق و ترغیب به ازدواج، نشان از اهمیت آن در تعالیم قرآنی دارد.قرآن سعی دارد با گسترش فرهنگ ازدواج، فرهنگ پاک زیستن را در سرتاسر جامعه اسلامی حاکم سازد. یکی از جلوه‌های حضور قرآن در جامعه ایرانی استفاده از قرآن در آیین‌های ازدواج است.ایرانیان در مراسمات ازدواج نیز سعی دارند تا ضمن اعلام بنای بنیان خانواده بر آموزش‌های قرآنی، قرآن شریف را در مراسمات مختلف عقد و عروسی خود حضور دهند.در این جلوه ارزشمند قرآن، پایبندی خود را به قرآن و تعالیم آن در شادترین لحظات زندگی نشان داده و تصمیم خود را برای پیروی از قرآن کریم درطول زندگی خود، استوار می‌سازند.ارتباط با قرآن کریم در مراسم ازدواج به چند گونه است که تعدادی از آن را برمی‌شمریم:
1.قرآن سرسفره عقد
هنگامی که سفره عقد ازدواجی چیده می شود.همه بستگان با آرزوی خوشبختی عروس و داماد، سعی می‌کنند به هر چه باشکوه‌تر شدن این مراسم کمک کنند و در این راه از جمع کردن اسباب شادی، مهر، برکت و… بر سر سفره عقد از هیچ تلاشی فرو گذر نمی‌کنند، آب، آیینه، نان و سبزی،شیرینی، عسل و… از لوازم سفره عقد است.امّا آنچه این سفره را رنگین و نورانی می‌کند،حضور قرآن کریم است که در سفره عقد به عنوان یکی از عوامل برکت جویی از زندگی عروس و داماد گذاشته می‌شود.خانواده‌های ایرانی،قرآن سفره عقد را از زیباترین و بهترین قرآن‌ها انتخاب می‌کنند و آن را در سفره عقد قرار می‌دهند.صادق هدایت در فرهنگ عامیانه خود آورده است:«چیزهای زیر در سفره عقد لازم است:قرآن، جانماز، آیینه، قدح شربت…»(فرهنگ عامیانه مردم ایران، ص 34)
2.قرائت قرآن هنگام اجرای خطبه عقد
هنگامی که عروس و داماد برای اجرای خطبه عقد بر سر سفره عقد می‌نشینند با دلی پر از زیباترین آرزوها و در پی رسیدن به سعادت از هر عاملی که آنها را در رسیدن به هدفشان یاری می‌رساند، مدد می‌جویند.
زوج‌های ایمانی و دیندار نیز از همان آغازین لحظه‌های پیمان ازدواج،با خویش و با یکدیگر عهد می‌بندند تا پیرو قرآن باشند و آموزش‌های قرآنی را در زندگی خود به کار گیرند.این تصمیم را با نگریستن به متن قرآن کریم و قرائت آن در لحظات اجرای خطبه عقد و آغازین لحظه‌های زندگی مشترک نشان می‌دهند.
3.قرآن همراه جهیزیه عروس
در بسیاری از مناطق ایران و در بین اقوام مختلف،مرسوم است که خانواده عروس،لوازم ابتدایی و مورد نیاز آغاز زندگی مشترک ر ـ کم باشد یا زیاد ـ به عروس و داماد اهدا می‌کنند.این لوازم که جهیزیه یاجهاز نام دارد، معمولاً لوازمی است که مورد احتیاج آنهاست.هنگامی که خانواده عروس در ضمن مراسمات خاص هر منطقه جهیزیه را روانه خانه داماد می‌کنند.پیشاپیش همه وسایل، یک جلد قرآن را به عنوان نخستین و اساسی‌ترین مورد نیاز زو ج جوان به خانه آنها می‌فرستند.ایشان با این کار نشان می‌دهند که پیشاپیش همه کارهای ما و اصلی‌ترین عنصر خوشبختی قرآن است و باید در زندگی به آن عمل کرد تا خوشبختی به دست‌آید.
در کتاب فرهنگ عامیانه مردم ایران آمده است:«جهاز عروس را که به خانه داماد می‌فرستند،اول آینه و قرآن و… را وارد خانه می‌کنند و برای شگون اسفند دود می‌کنند».(ص 35)
4.قرآن همراه عروس
زمانی که خانواده داماد برای بردن عروس به خانه آنها می‌آیند و عروس آماده رفتن به خانه شوهر می‌شود با فامیل و خانواده به ویژه پدر و مادر خود خداحافظی می‌کند.دربرخی مناطق ایران مرسوم بوده و هست که هنگام خداحافظی، پدر عروس، بخشی از قرآن یا مجلدی کوچک از قرآن را در پارچه‌ای سفید پیچیده و به کمر یا بازوی عروس می‌بندند و بدین وسیله عروس را در پناه قرآن قرار می‌دهد.
5.رد شدن عروس و داماد از زیر قرآن
هنگامی که عروس از خانه پدر به خانه شوهر راهی می‌شود،ـ مانند هر سفری ـ عروس و داماد را از زیر قرآن رد می‌کنند.این کار معمولاً توسط پدر عروس صورت می‌گیرد.عروس و داماد نیز با بوسیدن قرآن از زیر آن رد می‌شوند تا در پناه و امان قرآن زندگی امن و آسوده ای را برای یکدیگر بسازند.«دراین رسم که گاهی،از زیر آینه و قرآن رد شدن، نام دارد،عروس و داماد از زیر آن رد شده، برمی‌گردند و قرآن را می‌بوسند و دوباره از زیر آن رد می شوند».(فرهنگ بزرگ سخن، ج 12، ص 200)
6.قرآن مهریه عروس
یکی از شرط‌های هنگام عقد، قرار دادن مهریه است.برای مهریه که در اسلام دستور به کم بودن آن داده شده است، چیزهای مختلف نقدی یا غیرنقدی قرار می‌دهند.شاخه نبات، آینه و شمعدان، سکه‌های طلا، پول نقد رایج، شاخه‌های گل و… از چیزهایی است که در ضمن عقد از موارد مهریه قرار داده می‌شود.یکی از چیزهایی که در مهریه دختران ایرانی به عنوان یک مورد جدایی ناپذیر حضور دارد، قرار دادن یک جلد کلام الله مجید به عنوان مهریه است.در حقیقت زوج ایرانی با قرار دادن یک جلد قرآن به عنوان مهریه آن را مهر سعادت و خوشبختی خود قرار می‌دهند.
ادامه دارد…