وظایف یک قاری

سید حیدر آملی در قسمتی از فصل چهارم مجلد دوم تفسیر المحیط الاعظم که مربوط به رسولان الهی و کتاب‌های نازل شده بر آنان می‌باشد به بحث از وظایف قاری قرآن پرداخته است.دراین مختصر، وظایف قاری قرآن از نظر سید حیدر آملی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
قاری قرآن وظایفی دارد که اگر به آن وظایف عمل نکند از قرائت خود سودی نبرده ،مصداق این حدیث شریف نبوی خواهد بود:«کم من قاری للقرآن و القرآن یلعنه»1
سید حیدر آملی، مطابق آنچه که امام ابوحامد محمد غزالی در کتاب احیاء العلوم2 در مورد وظایف قاری ذکر نموده، به ده وظیفه قاری قرآن اشاره می‌فرماید:
1.اولین وظیفه قاری قرآن این است که در هنگام شنیدن تلاوت قرآن عظمت کلام الهی را مورد توجه قرار داده و بداند که قرآن کریم افاضه کمال و لطف الهی نسبت به مخلوقات می‌باشد که از عرش جلال الهی متناسب با درجه فهم انسان‌ها به اذهان انسان‌ها نازل شده است.
قاری قرآن باید به این نکته توجه کند که چگونه حقایق الهی در قالب حروف و قابل درک بشر، تجلی یافته است.چرا که انسان از رسیدن به مدارج بالای جلال و صفات کمال بدون داشتن وسیله‌ای مناسب عاجز و ناتوان می‌باشد.و اگر باطن جمال کلام الهی مستتر در پوشش حروف نبود،به محض شنیدن کلام الهی به خاطر عظمت قدرت و جلال و بزرگی نور آن،زمین و آسمان و آنچه در آن دو می‌باشد،متلاشی می‌گردید.
2. دومین وظیفه تعظیم متکلم است.در حین قرائت باید عظمت گوینده کلام در ذهن قاری حاضر باشد و قاری بداند که آنچه قرائت می‌کند،کلام بشر نیست و در تلاوت کلام الهی نهایت شرف و بزرگی نهفته است.و بداند که با توجه به کلام خداوند:«لایمسّه الاّ المطهرون»(سوره واقعه،آیه79) باطن قرآن،به حکم حق تعالی از باطن قلوب ناپاکان محجوب می‌باشد؛زیرا باطن قرآن فقط برای کسانی نور می‌بخشد که از هر گونه ناپاکی و آلودگی پاک و مطهر باشند.
از نظر سید حیدر آملی همانطور که هر قلبی نمی‌تواند صلاحیت حمل انوار قرآن را داشته باشد، هر انسانی نیز صلاحیت تلاوت حروف قرآن را ندارد.
بزرگی و عظمت متکلم،بدون تفکر در صفات جلال و کمال و افعال به قلب خطور نمی‌کند،پس با تعظیم در برابر متکلم انسان کلام او را بزرگ و گران می‌شمارد.
3. حضور قلب و ترک حدیث نفس:(سخن گفتن با خود)
سید حیدر آملی در توضیح این وظیفه به قولی در تفسیر آیه کریمه «یا یحیی خذ الکتاب بقوة»(سوره مریم،آیه12) استناد می‌کند. در تفسیر این آیه گفته شده:گرفتن کتاب با قوت و امر به آن در قرآن کریم،به جدّی گرفتن آن است.جدّی گرفتن کتاب به این است که انسان هنگام قرائت آن،تمامی اشتغالات و اوهام را از خود دور نماید.
چگونه انسان می‌تواند با فکر کردن در غیر قرآن طالب انس با قرآن باشد در حالی که قرآن گلستان عارفان و گلزار اولیا و میدان صاحبان خرد می‌باشد.
4.تدبّر :تدبّر حالتی غیر از حضور قلب است.گاهی انسان در حین تلاوت به چیزی غیر از کلام الهی می‌اندیشد،در حالی که این فرد در آیات الهی تدبّر ننموده،و حال آنکه مقصود از تلاوت، تدبّر در قرآن می‌باشد.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«افلا یتدبّرون القرآن ام علی قلوب اقفالها»(سوره محمد،آیه24)
«افلا یتدبّرون القرآن و لو کان من عند غیراللّه لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً»(سوره نساء،آیه82)
و یا در آیه دیگری می‌فرماید:
«و رتّل القرآن ترتیلا»(سوره مزمل،آیه4)
امر به ترتیل به این سبب است که ترتیل،انسان را به تدبر در باطن قادر می‌سازد.
پیامبر عظیم الشأن اسلام در این زمینه می‌فرماید:
«لاخیر فی عبادة لافقه فیها و لا فی قرائة لاتدبّر فیها»3
5. تفهّم:تفهّم عبارت است از روشن نمودن آن چیزهایی که از هر آیه‌ای از آیات قرآن استنباط می‌شود؛زیرا قرآن کریم مشتمل است بر:ذکر صفات و احوال حق تعالی، احوال انبیا الهی و تکذیب کنندگان آنها، احوال ملائکه، اوامر و نواهی خداوند بلند مرتبه، ذکر جنت و نار و وعد و وعید.بنابراین باید در معانی این اسما و صفات تأمل و تدبّر نمود تا اسرار آن بر انسان مکشوف گردد.
از ابن مسعود نیز نقل شده که فرمود:«من اراد علم الاولین و الآخرین فعلیه بالقرآن»
سپس سید حیدر آملی می‌فرماید:بدانید که مهم‌ترین علوم قرآنی مندرج است در اسما و صفات حق تعالی و هر کسی به اندازه فهم خود قادر به ادراک آن می‌باشد.ایشان این مطلب را مستند به آیه کریمه:«انزل من السّماء ماءً فسالت أودیة بقدرها فاحتمل السّیل زبداً رابیاً»(سوره رعد،آیه17) نموده و می‌فرماید:در این آیه شریفه منظور از آب همان علم می‌باشد که خداوند از آسمان جود و کرمش نازل و ظرف قلب‌ها را از آن لبریز نمود.البته هر کس به حسب استعداد و امکاناتش از آن بهره‌مند می‌گردد.
6. خالی شدن از موانع فهم:اکثر مردم به خاطر پرده‌هایی که شیطان بر قلوب آنها کشیده از فهم معانی قرآن محروم شده، اسرار مهم و برگزیده قرآن از چشمان آنها مخفی مانده است.
رسول گرامی (ص) می‌فرماید:«لولا أنّ الشیاطین یحومون علی قلوب بنی آدم لنظروا الی الملکوت و معانی القرآن»5؛اگر شیاطین اطراف دل‌های فرزندان آدم را فرا نگرفته بودند،آدمیان می‌توانستند به ملکوت و معانی قرآن بنگرند.
معانی قرآن کریم و اسرار آن از جمله ملکوت هستند و فقط با نور بصیرت درک می‌شوند.
ادامه دارد…
1.الشهید الثانی، زین الدین بن علی بن احمد العاملی، اسرار الصلاة، ص 185.
2.الغزالی، ابوحامد محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، ج 1، صص 288 ـ 280.
3.آملی، سید حیدر، تفسیر المحیط الاعظم،ج2، ص 321.
4.همان مدرک،ص325.
5.همان مدرک، ص 327.