گفتار حاضر کوششی است در راه شناخت گویش مردم شهرستان خاتم و بررسی ویژگی های صوتی و آوایی آن. نگارنده کوشیده است، ضمن جمع آوری و دسته بندی پاره ای از واژه ها، ابدال مصوت ها و صامت ها و آوانگاری واژه ها که یکی از عوامل عمده اختلافات صوتی و آوایی است، در این گویش، در مورد هر واژه، با ذکر شاهد مثال از اشعار جانشکراز شاعران معاصر و نوپرداز شهرستان تحوّلات آوایی و ساخت اشتقاقی مربوط به هر واژه را بررسی کند. مهمترین و برجسته ترین ویژگی های شعری او، مضمون یابی، نازک گویی و تصویرسازی است. ردپای زبان کوچه نیز در شعر او فراوان دیده می شود. موتیف های شعری مانند باغ، سیل، ابر، سبزه، باران، جنگل، بهار و ... در شعر او به فراوانی یافت می شود که دستمایه تصویرها و مضمون های گوناگون قرار گرفته است. با توجّه به علاقه شاعر به کشاورزی، تصویرسازی با اصطلاحات و مضامین مربوط به کشاورزی نیز در شعر او پربسامد است. مضامین رندانه، زیبا، نو و مضمون سازی با اصطلاحات ادبی از دیگر ویژگی های برجسته سبکی سروده های وی است. بررسی ریشه شناسی واژگان این گویش نشان می دهد که گویش های ایرانی دارای اشتراکات و شباهت های زیادی هستند که از زبان ایرانی باستان منشعب شده اند.