امام سجاد علیه السلام در عصر شبگون و ظلمانی (2)

دانش گسترده امام چهارم علیه السلام
دائرة المعارف عظیم علمى و دینى حضرت سجاد علیه السلام در لابلاى فرازهاى صحیفه نمودار بست .
امام چهارم در ضمن دعاهاى روح بخش و انسان ساز، معارف عظیم اسلامى و علمى را نیز گنجانیده است . مثلا آنجا که مى‏گوید «اللهم سبحانک تعلم وزن السموات، سبحانک تعلم وزن الارضین، سبحانک تعلم وزن الشمس و القمر، سبحانک تعلم وزن الظلمة و النور، سبحانک تعلم وزن الفى‏ء و الهواء» (1) «خدایا منزهى، تو که وزن آسمانها، زمین‏ها، خورشید و ماه، تاریکى و نور، سایه و هوا را مى‏دانى‏» .
سرانجام پس از قرنها دانشمندان با کمک علم و دانش نوین به قسمتى از حقایق علمى این دعا پى برده‏اند که چنین است:
وزن آسمانها: اگر منظور حضرت از آسمان اشاره به ستارگان و سیارات و کرات باشد، بیانگر این نکته است که ستارگان در آسمان وزن دارند و این حقیقت هر چند امروزه روشن و واضح است; ولى در روزگاران کهن که نظریه «بطلمیوسى‏» همه‏جا (15 قرن) بر محافل علمى حاکم بود و زمین را مرکز عالم و اجرام آسمانى را چون میخ نقره‏اى بر سقف نیلگون یا چون نگینى بر قالب انگشترى مى‏دانستند، نه تنها نظریه مرکزیت زمین را رد مى‏کند، بلکه به حقیقت جدیدترى اشاره مى‏کند که اجرام آسمانى مانند زمین و ماه و خورشید همه قابل وزن است . با توجه به اینکه حجم خورشید یک میلیون و سیصد برابر بزرگتر از حجم زمین است و فاصله خورشید با زمین 150 میلیون کیلومتر است و فاصله ماه 385 هزار کیلومتر، وزن اینها تنها پس از کشف نیروى جاذبه و دافعه (گریز از مرکز) توسط «نیوتن‏» ، معلوم شد . چون تمام اجرام و اجسام آسمانى و زمینى داراى جاذبه‏اند و در یکدیگر تاثیر متقابل دارند، و مطابق فرمول معینى جاذبه نسبت مستقیم با جرم دو جسم و نسبت معکوس با مجذور فاصله آنها دارد و هر قدر جسم بزرگتر باشد، به همان نسبت جاذبه بیشتر است و هر قدر فاصله آن بیشتر باشد، تاثیر جاذبه کمتر است .
با همین معیار که کمتر از دو قرن است کشف شده است، دانشمندان وزن کرات آسمانى و وزن نور و هوا را به‏دست مى‏آورند . به عنوان مثال هوایى که در اطراف زمین قرار دارد، بر هر سانتى مترمربع 033/1 کیلوگرم فشار وارد مى‏آورد و بدن انسان تقریبا 16 هزار کیلوگرم از این فشار را تحمل مى‏کند .
به کمک همین آزمایشات جدید و محاسبات حتى وزن نور یک لامپ را مى‏توان فهمید تا چه رسد به وزن خورشید که در هر ثانیه 4 میلیون تن نور حرارت (انرژى) در فضا پخش مى‏کند و براى تولید آن هر ثانیه 660 میلیون تن «هیدروژن‏» مصرف مى‏کند و مدت چهار میلیون سال است که این فعالیت منظم (به قدرت خدا) ادامه دارد .
اگر هم منظور امام از آسمان، اجرام سماوى و کرات نباشد، بلکه اشاره به فضاى بین ستارگان باشد، این فضا هم خلاء مطلق نیست و همان‏گونه که تاکنون کشف شده است، فضاى بین ستارگان، انواع گازهاى معلق بنیادین و نیز ذرات بنیادین هستند و اشعه‏هاى کیهانى که از کهکشانهاى دیگر به کهکشان ما مى‏آیند و نیز ذرات جاذبه نیوتنى و امواج الکترومغناطیسى ... که فضاى بین ستارگان را اشغال نموده است، که در مقیاس کوچک هم سرانجام داراى وزن هستند! .
وزن نور: طبق نظر «انیشتین‏» که به سبب همین نظریه جایزه نوبل را دریافت نمود، نور از ذرات یا بسته‏هاى بسیار کوچک انرژى به نام «فوتون‏» ساخته شده است که به کمک عدد ثابت «پلانک‏» مى‏توان وزن یک «فوتون‏» را حساب نمود . خوب است‏بدانیم که براى آنکه بتوانیم سطح یک سانتى متر مربع را مشاهده کنیم تعداد حدود 10 به توان 30 فوتون جا مى‏گیرد که وزن آن برابر است‏با حدود 1 گرم در یک ثانیه .
وزن سایه: اگر منظور از سایه، سایه خلاء باشد، همان گونه که قبلا نیز اشاره شد، وزن ذرات موجود در آن محیط را مى‏توان حساب نمود . به عنوان مثال مانند وزن سایه‏ئ ناشى از قرار گرفتن زمین جلوى خورشید که پشت زمین ایجاد مى‏شود، و اگر منظور سایه در ملاء (پر) باشد سایه‏اى که روزانه روى زمین با آن سر و کار داریم بدین ترتیب مى‏توان محاسبه کرد که موضوع علم «ترمودینامیک‏» مى‏باشد . به عنوان مثال در نظر بگیرید یک گاز را با حجم ثابت که تحت فشار ثابت نیز مى‏باشد و داراى درجه حرارت معینى هم هست، حرارت مى‏دهیم، حجم گاز افزایش مى‏یابد و در نتیجه فشار گاز زیاد مى‏شود یا اگر فشار گاز را زیاد کنیم و حجم آن را کم، حرارت بالا مى‏رود . با توضیح فوق و دانستن این نکته که فشار هوا روى سطح زمین تقریبا در تمام نقاط مسکونى ما یکسان است، اگر فرض کنیم هوا آفتابى باشد و شخصى در مقابل آفتاب بایستد محیطى که سایه شخص قرار دارد سردتر از / PV فشار حجم قسمت‏سایه کمتر مى‏شود و از هواى اطراف به آنجا مى‏آید و به اصطلاح هواى دماى موجود در سایه منقبض‏تر است و در نتیجه جرم هواى سایه‏دار، زیادتر و وزن آن بیشتر از هواى روشن اطراف خواهد بود .
1 . مقدار انرژى هر «فوتون‏» از رابطه زیر به دست مى‏آید:
E = HV
ژول/ثانیه - عدد ثابت/پلانک (ضریب ثابت) 26 - 10×62/6 H = انرژى ثابت E =
15 - 10 - 72/12 19+10×69/1 فرکانس فوتون V =
این عدد بسیار کوچک است، ولى وجود دارد (یک ژول برابر است‏با مقدار نیرویى که به جرم یک گرم وارد شود و به آن شتاب یک سانتى متر به مجذور ثانیه مى‏دهد .
2 . شدت تشعشع نور برابر است‏با حاصل ضرب انرژى یک فوتون (H.V)
در تعداد فوتونهایى که در واحد زمان از واحد سطح عمود بر امتداد انتشار تشعشع بگذرد . تعداد فوتون گذرنده از یک سانتى متر مربع در مدت یک ثانیه برابر است‏با:
شدت تشعشع (I) = تعداد فوتون (N) منهاى انرژى فوتون (HV)
ثانیه سانتى متر مربع/عدد 107 × 035/5 I = N - HV
3 . در مورد گازها، عدد ثابت گازها یعنى R مساوى با V حجم گازها و P فشار گازها:
P.V/T = R V/T
درجه کوین مول 31/8/ژول R =
وزن یک سانتى متر مکعب هوا: 8 - 10 کیلوگرم بر سانتى متر مربع .
حدودا اختلاف حجم هواى بین سایه یک شخص با هواى اطرافش برابر با 25 سانتى متر مکعب مى‏باشد، حدودا اختلاف وزن سایه یک شخص «متوسط‏القامة‏» با هواى اطرافش است! (2)
آگاهى از وجود میکروب
امام در دعاى 27 ضمن دعا براى مرزداران اسلام مى‏گوید: «اللهم و امزج میاههم بالوباء و اطعمتهم بالادواء .» «خدایا آب‏هاى دشمنان اسلام را با وبا بیامیز و غذاهایشان را به بیمارى‏ها و دردها بیالاى‏» .
امام به یکى از کشفیات جدید علم یعنى کشف میکروب که تا زمان «پاستور» شناخته نشده بود، اشاره مى‏کند و عامل تولید و رشد و تکثیر آن را آب مى‏داند .
مرحوم «استاد شعرانى‏» در ترجمه صحیفه در ذیل این جمله مى‏نویسد:
«یکى از دانشمندان، «پاستور» را در خواب دید و از او به خاطر کشف میکروب و خدمتش به سلامت انسانها و جهان طب و بهداشت، ستایش کرد» .
ولى «پاستور» در جواب گفت:
«از على بن الحسین تشکر کن زیرا نخستین بار او درباره میکروب در دعاهاى خویش سخن گفته است اشاره به همین دعا، دعاى 27 صحیفه سجادیه: «اللهم و امزج میاهم بالوباء و اطعمتهم بالادواء» .
پى‏نوشت:
1) دعاى 51 از صحیفه ثانیه، شیخ حر عاملى و شهرستانى «الهیات و الاسلام‏» ، عربى، ص 269 . چاپ نجف .
2) فیزیک اتمى، انتشارات دانشگاه تهران، فیزیک دانشگاهى، ترجمه فروتن; منابع فیزیک جدید و جزوه‏هاى درسى دانشکده فنى دانشگاه تهران .