روش صحیح حفظ قرآن
آرشیو
چکیده
متن
برنامه حفظ قرآن در شماره قبلی به سوره قمر منتهی شد. برای این مرحله سوره‌های: الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه و صف تعیین شده است.
هفته اول: سوره الرحمن. روزی ده آیه حفظ شود، روزی ده آیه یعنی دو تا پنج آیه (واحد حفظ در این برنامه) و در دو روز از هفته سه تا پنج آیه، تا مجموع سوره که دارای 78 آیه می‌باشد در پایان هفته تمام شود.
با توجه به اینکه آیه:«فبأی آلاء ربّکما تکذّبان» در این سوره 31 مرتبه تکرار شده، با کسر این عدد از مجموع آیات سوره، حفظ میزان تعیین شده براحتی مقدور خواهد شد. البته حفظ شماره آیات این سوره، با توجه به تکرار آیه فوق الذکر، توجه بیشتر و دقت بیشتری را می‌طلبد.
هفته دوم: سوره واقعه از اول تا آیه 70 روزی ده آیه
هفته سوم: بقیه سوره واقعه از آیه 71 تا 96 روزی ده آیه در سه روز اول هفته. و در دو روز بعدی روزی 5 آیه از سوره‌ی حدید تا آیه دهم. روز آخر هفته هم جهت تکمیل نواقص احتمالی و آیاتی از سوره حدید که امکان دارد توفیق حفظ آنها حاصل نشده باشد، چون بعضی از آیات سوره حدید طولانی است و حفظ آنها قدرت بیشتری را نسبت به سوره‌های قبلی می‌طلبد.
هفته چهارم: بقیه سوره حدید از آیه 11 تا 29، هر روز و در بعضی موارد در هر دو روز یک بار پنج آیه. بنابراین توضیحی که ذکر شد.
هفته پنجم: سوره مجادله، ب توجه به توضیح مذکور در برنامه هفته سوم
هفته ششم: سوره حشر که دارای 24 آیه است، هر روز و گاهی هر دو روز یکبار 5 آیه.
هفته هفتم: دو سوره ممتحنه و صف حفظ شود.
قابل توجه است که آیات سوره‌هایی که در این مرحله و بعضی از مراحل قبلی در برنامه حفظ قرار گرفته‌اند، طولانی بود و حفظ آنها هم به جهت طولانی بودن و هم موضوعات و مطالب آیات، تلاش بیشتری را می‌طلبد. در زمینه این نوع آیات و روش حفظ آنها که با سهولت همراه باشد قبلا توضیحاتی داده شد، اما به جهت اهمیت موضوع و توجه بیشتر، مجدداً این مطلب را ذکر می‌کنیم در آیات طولانی قرآن به جهت سهولت حفظ لازم است یک آیه طولانی به چند قسمت تقسم شود و هر یک از آن قسمت‌ها از اول آیه چند بار تکرار شود، مثل اینکه آیه مستقلی است، یعنی مثل آیات کوتاه ـ و بعد قسمت های حفظ شده با یکدیگر ضمیمه شود و بعد آیه به صورت کامل چند بار تکرار شود.
برنامه تکرار سوره‌های قبلی
تکرار سوره‌های حفظ شده قبلی لازم است مطابق با توضیحی که در شماره 41 ذکر شد، و یا شبیه به آن انجام گیرد. قابل توجه است که هر چه برنامه حفظ جلوتر می‌رود، طبعاً برنامه تکرار سوره‌ها اهمیت بیشتری پیدا می کند و لازم است وقت بیشتری صرف آن شود.در این شماره هم توصیه می‌شود، سوره‌های اولیه که از زمان حفظ آنها مدت زیادی گذشته است، هر هفته به طور تقریبی دو جز یعنی هر روز حدود یک سوم جز تکرار شود و سوره‌هایی که در دو یا سه مرحله اخیر قرار گرفته اند، بیشتر مورد توجه قرار گیرد. و ما به خواست خداوند در مرحله بعدی که حفظ نصف قرآن به پایان خواهد رسید،برنامه تکرار دقیقی ذکر خواهیم‌کرد؟!
برنامه حفظ فوق العاده
کسانی که مطابق برنامه فوق العاده کار کرده‌اند در مرحله قبلی موفق به حفظ 15جزء دوم قرآن و سوره یونس شده‌اند. توصیه می‌شود برنامه تکرار را مطابق با توضیحی که ذکر شد ادامه دهند، مثلا پانزده جز دوم را به صورت تقریبی هر هفته دو جز تکرار کنند و سوره یونس و چند سوره آخر تعیین شده در دو مرحله قبل را در دفعات بیشتری تکرار کنند.
در این قسمت از برنامه حفظ دو سوره هود و یوسف تعیین می‌شود که تقریباً در هر ماه یکی از این دو سوره و روزی پنج آیه و در چند روز باقی مانده قسمت‌های عقب مانده جبران شود و وقت بیشتری صرف تکرار سوره‌های قبلی و یاد گرفتن معانی آنها شود.
توجهی به روابط بین آیات
گفته شد که در هر یک از سوره‌های قرآن یک یا چند موضوع اساسی مورد توجه قرار گرفته و آیات دیگر سوره به نحوی به آن موضوع اساسی ارتباط پیدا می کند.
نمونه‌هایی از سوره‌ه و محور مباحث آنها را به عنوان شاهد مثال ذکر کردیم. به جهت اهمیت زیاد موضوع و کاربرد آن در تفسیر و کشف معانی دقیق روابط بین آیات، مورد دیگری از سوره‌های حفظ شده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
سوره عنکبوت با آیات ذیل شروع شده است:
«بسم الله الرحمن الرحیم. الم. احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنّا و هم لا یفتنون. و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن اللّه الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین» ؛ آیا انسانها گمان کردند که به حال خود رها می‌شوند، به صرف اینکه بگویند ما ایمان آوردیم[برای مؤمن بودن آنها]کفایت می کند و آنها مورد امتحان قرار نمی گیرند، در حالی که ما اقوام قبلی را امتحان کردیم[و امتحان یکی از سنت‌های تغییر ناپذیر ما ست] تا اینکه از این طریق خداوند راستگویان[مؤمنان حقیقی] و دروغگویان را آشکار کند».
یعنی : ایمان حقیقی از ایمان ظاهری تشخیص داده شود و اینکه ایمان اولیه و ظاهری با امتحان خداوند به ایمان حقیقی تبدیل شود.
از این آیات و موقعیت آنها در این سوره روشن می‌شود که«ایمان» و مؤمنان حقیقی ؛یعنی دارندگان ایمان محور اصلی مباحث این سوره را تشکیل می‌دهد.و این محور باید موقعیت مهمّی در بین آیات سوره داشته باشد!
از توجه به آیات سوره این موضوع روشن می‌شود و می‌بینیم که در آیات متعددی به موضوع ایمان حقیقی ـ و موضوعات مربوط به آن ـ توجه شده است و میزان توجه به موضوع مذکور در این سوره به‌لحاظ حجم سوره خیلی بیشتر از سایر سوره‌ها است! مگر سوره‌هایی که در آنها هم به نحوی موضوع ایمان محور مباحث می‌باشد. به آیات مورد نظر توجهی می‌کنیم و آیاتی را که در این سوره مشتمل بر موضوع مورد بحث است، ذکر می‌کنیم:
1. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم …»(آیه 7)
2. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لندخلنّهم فی الصالحین» (آیه 9)
3. «و لیعلمن اللّه الذین آمنوا و لیعلمن المنافقین»(آیه 11)
4. «و قال الذین کفروا للذین آمنوا …»(آیه 12)
5. «…و الذین آمنوا بالباطل و کفروا باللّه اولئک هم الخاسرون»(آیه 52)
6. «یا عبادی الذین آمنوا ان ارضی واسعة فایای فاعبدون» (آیه 56)
7. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لنبوّئنّهم من الجنة غرفاً» ( آیه 58)
8. «…ان فی ذلک لآیات لقوم یؤمنون» (آیه 24)
9. «…ان فی ذلک لرحمة و ذکری لقوم یؤمنون» (آیه 51)
10. «…افبالباطل یؤمنون و بنعمة اللّه یکفرون» (آیه 67)
از توجه به آیات فوق میزان اهمیت موضوع ایمان حقیقی و لوازم آن آشکار می‌شود. و اینکه چگونه باید ایمان اولیه و ظاهری تبدیل به ایمان حقیقی شود. اصل موضوع ایمان ظاهری و ایمان حقیقی در مقالات قبلی مورد بحث قرار گرفت. اما در این سوره راه‌های تفکیک و تشخیص بین آن دو و صاحبان آنها مورد توجه قرار گرفته است .
نکته دیگر اینکه تفکیک و شناسایی این دو نوع ایمان؛ یعنی ایمان ظاهری و اولیه و ایمان حقیقی از طریق امتحان خداوند امکان پذیراست که در آیات قرآن به خصوص این آیات از این نوع امتحان با عنوان«فتنه» ذکر شده فلذا در‌آیات سوره به این موضوع هم توجهی شده، به طوری که می‌فرماید:
1. «احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون» (آیه 2)
2. «و لقد فتنا الذین من قبلهم …»
3. «فاذا اوذی فی اللّه فتنه الناس کعذاب اللّه» (آیه 10)
نکته دیگر اینکه در آیات این سوره‌ها ایمان در مقابل کفر قرار گرفته و گاهی در مقابل نفاق؛ توضیح اینکه چون ایمان به دو قسم ؛ایمان ظاهری و اولیه و ایمان حقیقی تقسیم می شود، مقابل ایمان ظاهری، موضوع کفر قرار می‌گیرد، در این صورت به کسی که این نوع ایمان را اظهار نمی کند، کافر گفته می‌شود، اما اگر کسی ایمان خود را اظهار کرد و ایمان او فقط ایمان ظاهری و اولیه بود، مقابل آن موضوع نفاق قرار می‌گیرد.
مثال برای ایمان حقیقی
1. «والذین آمنوا و عملوالصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم»(آیه7)
2. «والذین آمنوا و عملوالصالحات لندخلنهم فی الصالحین» (آیه 9)
مثال برای ایمان ظاهری:
«و من الناس من یقول آمنا باللّه فأِذا اوذی فی اللّه …»(آیه 10)
و نکته آخر اینکه چون حقیقت ایمان ادعایی صرف،می‌باشد، یعنی ادعا مطابق با واقعیت نیست و ایمان در اینجا وجود ندارد، و در حقیقت چنین ایمانی، کفر است به علاوه یک دروغ ، منافق در اصل کافری است که دروغی را هم به کفرش اضافه کرده،فلذا موضوع«کذب» هم به طور مکرر در آیات این سوره مورد توجه قرار گرفته است!
به طوری که در آیات متعددی می‌فرماید:
1. «…فلیعلمن اللّه الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین» (آیه 3)
2. «و ما هم بحاملین من خطایاهم من شی انهم لکاذبون» (آیه 12)
3. «و ان تکذبوا فقد کذب امم من قبلکم» (آیه 18)
4.« و من اظلم ممن افتری علی اللّه کذباً او کذب بالحق …» (آیه 68)
کشف محور مباحث سوره‌ها و فروعات مربوط به آنها و بررسی آیات سوره از این طریق، مقدمه کشف معانی دقیق و بسیار مهمی از آیات قرآن خواهد شد و بخواست خداوند در شماره‌های بعدی به توضیح جهاتی از این موضوع خواهیم پرداخت. و روشهای استفاده از این موضوع را در تفسیر حقیقی آیات و ابطال روشهای نادرست تفسیری ذکر خواهیم کرد.
هفته اول: سوره الرحمن. روزی ده آیه حفظ شود، روزی ده آیه یعنی دو تا پنج آیه (واحد حفظ در این برنامه) و در دو روز از هفته سه تا پنج آیه، تا مجموع سوره که دارای 78 آیه می‌باشد در پایان هفته تمام شود.
با توجه به اینکه آیه:«فبأی آلاء ربّکما تکذّبان» در این سوره 31 مرتبه تکرار شده، با کسر این عدد از مجموع آیات سوره، حفظ میزان تعیین شده براحتی مقدور خواهد شد. البته حفظ شماره آیات این سوره، با توجه به تکرار آیه فوق الذکر، توجه بیشتر و دقت بیشتری را می‌طلبد.
هفته دوم: سوره واقعه از اول تا آیه 70 روزی ده آیه
هفته سوم: بقیه سوره واقعه از آیه 71 تا 96 روزی ده آیه در سه روز اول هفته. و در دو روز بعدی روزی 5 آیه از سوره‌ی حدید تا آیه دهم. روز آخر هفته هم جهت تکمیل نواقص احتمالی و آیاتی از سوره حدید که امکان دارد توفیق حفظ آنها حاصل نشده باشد، چون بعضی از آیات سوره حدید طولانی است و حفظ آنها قدرت بیشتری را نسبت به سوره‌های قبلی می‌طلبد.
هفته چهارم: بقیه سوره حدید از آیه 11 تا 29، هر روز و در بعضی موارد در هر دو روز یک بار پنج آیه. بنابراین توضیحی که ذکر شد.
هفته پنجم: سوره مجادله، ب توجه به توضیح مذکور در برنامه هفته سوم
هفته ششم: سوره حشر که دارای 24 آیه است، هر روز و گاهی هر دو روز یکبار 5 آیه.
هفته هفتم: دو سوره ممتحنه و صف حفظ شود.
قابل توجه است که آیات سوره‌هایی که در این مرحله و بعضی از مراحل قبلی در برنامه حفظ قرار گرفته‌اند، طولانی بود و حفظ آنها هم به جهت طولانی بودن و هم موضوعات و مطالب آیات، تلاش بیشتری را می‌طلبد. در زمینه این نوع آیات و روش حفظ آنها که با سهولت همراه باشد قبلا توضیحاتی داده شد، اما به جهت اهمیت موضوع و توجه بیشتر، مجدداً این مطلب را ذکر می‌کنیم در آیات طولانی قرآن به جهت سهولت حفظ لازم است یک آیه طولانی به چند قسمت تقسم شود و هر یک از آن قسمت‌ها از اول آیه چند بار تکرار شود، مثل اینکه آیه مستقلی است، یعنی مثل آیات کوتاه ـ و بعد قسمت های حفظ شده با یکدیگر ضمیمه شود و بعد آیه به صورت کامل چند بار تکرار شود.
برنامه تکرار سوره‌های قبلی
تکرار سوره‌های حفظ شده قبلی لازم است مطابق با توضیحی که در شماره 41 ذکر شد، و یا شبیه به آن انجام گیرد. قابل توجه است که هر چه برنامه حفظ جلوتر می‌رود، طبعاً برنامه تکرار سوره‌ها اهمیت بیشتری پیدا می کند و لازم است وقت بیشتری صرف آن شود.در این شماره هم توصیه می‌شود، سوره‌های اولیه که از زمان حفظ آنها مدت زیادی گذشته است، هر هفته به طور تقریبی دو جز یعنی هر روز حدود یک سوم جز تکرار شود و سوره‌هایی که در دو یا سه مرحله اخیر قرار گرفته اند، بیشتر مورد توجه قرار گیرد. و ما به خواست خداوند در مرحله بعدی که حفظ نصف قرآن به پایان خواهد رسید،برنامه تکرار دقیقی ذکر خواهیم‌کرد؟!
برنامه حفظ فوق العاده
کسانی که مطابق برنامه فوق العاده کار کرده‌اند در مرحله قبلی موفق به حفظ 15جزء دوم قرآن و سوره یونس شده‌اند. توصیه می‌شود برنامه تکرار را مطابق با توضیحی که ذکر شد ادامه دهند، مثلا پانزده جز دوم را به صورت تقریبی هر هفته دو جز تکرار کنند و سوره یونس و چند سوره آخر تعیین شده در دو مرحله قبل را در دفعات بیشتری تکرار کنند.
در این قسمت از برنامه حفظ دو سوره هود و یوسف تعیین می‌شود که تقریباً در هر ماه یکی از این دو سوره و روزی پنج آیه و در چند روز باقی مانده قسمت‌های عقب مانده جبران شود و وقت بیشتری صرف تکرار سوره‌های قبلی و یاد گرفتن معانی آنها شود.
توجهی به روابط بین آیات
گفته شد که در هر یک از سوره‌های قرآن یک یا چند موضوع اساسی مورد توجه قرار گرفته و آیات دیگر سوره به نحوی به آن موضوع اساسی ارتباط پیدا می کند.
نمونه‌هایی از سوره‌ه و محور مباحث آنها را به عنوان شاهد مثال ذکر کردیم. به جهت اهمیت زیاد موضوع و کاربرد آن در تفسیر و کشف معانی دقیق روابط بین آیات، مورد دیگری از سوره‌های حفظ شده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
سوره عنکبوت با آیات ذیل شروع شده است:
«بسم الله الرحمن الرحیم. الم. احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنّا و هم لا یفتنون. و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن اللّه الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین» ؛ آیا انسانها گمان کردند که به حال خود رها می‌شوند، به صرف اینکه بگویند ما ایمان آوردیم[برای مؤمن بودن آنها]کفایت می کند و آنها مورد امتحان قرار نمی گیرند، در حالی که ما اقوام قبلی را امتحان کردیم[و امتحان یکی از سنت‌های تغییر ناپذیر ما ست] تا اینکه از این طریق خداوند راستگویان[مؤمنان حقیقی] و دروغگویان را آشکار کند».
یعنی : ایمان حقیقی از ایمان ظاهری تشخیص داده شود و اینکه ایمان اولیه و ظاهری با امتحان خداوند به ایمان حقیقی تبدیل شود.
از این آیات و موقعیت آنها در این سوره روشن می‌شود که«ایمان» و مؤمنان حقیقی ؛یعنی دارندگان ایمان محور اصلی مباحث این سوره را تشکیل می‌دهد.و این محور باید موقعیت مهمّی در بین آیات سوره داشته باشد!
از توجه به آیات سوره این موضوع روشن می‌شود و می‌بینیم که در آیات متعددی به موضوع ایمان حقیقی ـ و موضوعات مربوط به آن ـ توجه شده است و میزان توجه به موضوع مذکور در این سوره به‌لحاظ حجم سوره خیلی بیشتر از سایر سوره‌ها است! مگر سوره‌هایی که در آنها هم به نحوی موضوع ایمان محور مباحث می‌باشد. به آیات مورد نظر توجهی می‌کنیم و آیاتی را که در این سوره مشتمل بر موضوع مورد بحث است، ذکر می‌کنیم:
1. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم …»(آیه 7)
2. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لندخلنّهم فی الصالحین» (آیه 9)
3. «و لیعلمن اللّه الذین آمنوا و لیعلمن المنافقین»(آیه 11)
4. «و قال الذین کفروا للذین آمنوا …»(آیه 12)
5. «…و الذین آمنوا بالباطل و کفروا باللّه اولئک هم الخاسرون»(آیه 52)
6. «یا عبادی الذین آمنوا ان ارضی واسعة فایای فاعبدون» (آیه 56)
7. «والذین آمنوا و عملوا الصالحات لنبوّئنّهم من الجنة غرفاً» ( آیه 58)
8. «…ان فی ذلک لآیات لقوم یؤمنون» (آیه 24)
9. «…ان فی ذلک لرحمة و ذکری لقوم یؤمنون» (آیه 51)
10. «…افبالباطل یؤمنون و بنعمة اللّه یکفرون» (آیه 67)
از توجه به آیات فوق میزان اهمیت موضوع ایمان حقیقی و لوازم آن آشکار می‌شود. و اینکه چگونه باید ایمان اولیه و ظاهری تبدیل به ایمان حقیقی شود. اصل موضوع ایمان ظاهری و ایمان حقیقی در مقالات قبلی مورد بحث قرار گرفت. اما در این سوره راه‌های تفکیک و تشخیص بین آن دو و صاحبان آنها مورد توجه قرار گرفته است .
نکته دیگر اینکه تفکیک و شناسایی این دو نوع ایمان؛ یعنی ایمان ظاهری و اولیه و ایمان حقیقی از طریق امتحان خداوند امکان پذیراست که در آیات قرآن به خصوص این آیات از این نوع امتحان با عنوان«فتنه» ذکر شده فلذا در‌آیات سوره به این موضوع هم توجهی شده، به طوری که می‌فرماید:
1. «احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون» (آیه 2)
2. «و لقد فتنا الذین من قبلهم …»
3. «فاذا اوذی فی اللّه فتنه الناس کعذاب اللّه» (آیه 10)
نکته دیگر اینکه در آیات این سوره‌ها ایمان در مقابل کفر قرار گرفته و گاهی در مقابل نفاق؛ توضیح اینکه چون ایمان به دو قسم ؛ایمان ظاهری و اولیه و ایمان حقیقی تقسیم می شود، مقابل ایمان ظاهری، موضوع کفر قرار می‌گیرد، در این صورت به کسی که این نوع ایمان را اظهار نمی کند، کافر گفته می‌شود، اما اگر کسی ایمان خود را اظهار کرد و ایمان او فقط ایمان ظاهری و اولیه بود، مقابل آن موضوع نفاق قرار می‌گیرد.
مثال برای ایمان حقیقی
1. «والذین آمنوا و عملوالصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم»(آیه7)
2. «والذین آمنوا و عملوالصالحات لندخلنهم فی الصالحین» (آیه 9)
مثال برای ایمان ظاهری:
«و من الناس من یقول آمنا باللّه فأِذا اوذی فی اللّه …»(آیه 10)
و نکته آخر اینکه چون حقیقت ایمان ادعایی صرف،می‌باشد، یعنی ادعا مطابق با واقعیت نیست و ایمان در اینجا وجود ندارد، و در حقیقت چنین ایمانی، کفر است به علاوه یک دروغ ، منافق در اصل کافری است که دروغی را هم به کفرش اضافه کرده،فلذا موضوع«کذب» هم به طور مکرر در آیات این سوره مورد توجه قرار گرفته است!
به طوری که در آیات متعددی می‌فرماید:
1. «…فلیعلمن اللّه الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین» (آیه 3)
2. «و ما هم بحاملین من خطایاهم من شی انهم لکاذبون» (آیه 12)
3. «و ان تکذبوا فقد کذب امم من قبلکم» (آیه 18)
4.« و من اظلم ممن افتری علی اللّه کذباً او کذب بالحق …» (آیه 68)
کشف محور مباحث سوره‌ها و فروعات مربوط به آنها و بررسی آیات سوره از این طریق، مقدمه کشف معانی دقیق و بسیار مهمی از آیات قرآن خواهد شد و بخواست خداوند در شماره‌های بعدی به توضیح جهاتی از این موضوع خواهیم پرداخت. و روشهای استفاده از این موضوع را در تفسیر حقیقی آیات و ابطال روشهای نادرست تفسیری ذکر خواهیم کرد.
تبلیغات
