روش صحیح حفظ قرآن

برنامه‌ی حفظ قرآن در شماره‌ی پیشین به سوره‌ی «شعرا» رسید. در این قسمت برنامه خویش را از آغاز سوره‌ی «نمل» پی خواهیم گرفت. برای این مرحله از حفظ، سوره‌های نمل و قصص و 45 آیه از سوره‌ی عنکبوت در نظر گرفته شده است.
هفته اول: با حفظ سوره نمل آغاز می‌شود که این بر اساس، هر روز باید پنج آیه را حفظ کرد تا به آیه‌ی سی‌ام سوره برسید. روز جمعه را به تکرار آیات حفظ شده و در صورت عقب ماندن از برنامه ی تعیین شده، به تکمیل آن و رسیدن به آیه‌سی‌ام اختصاص دهید.
هفته دوم: تا آیه‌ی 55 حفظ شود که در این‌جا جزء نوزدهم به پایان می‌رسد. دو روز آخر هفته را به تکرار آیات حفظ شده‌ی گذشته بپردازید و در صورت عقب افتادن در بخشی از برنامه، آن قسمت را تکمیل کنید.
هفته سوم: از آیه‌ی 56‌(اول جزء20) آغاز شود و تا آیه 86 ادامه یابد.
هفته چهارم: بقیه‌ی سوره‌ی نمل و 20 آیه از سوره‌ی قصص حفظ شود. برنامه‌ی حفظ در بقیه روزها به همان روش پیش گفته شده ادامه یابد و هر روز 5 آیه حفظ شود. روزهای جمعه برای تکرارها و تکمیل بخش‌های عقب مانده اختصاص یابد.
آیه 45 سوره‌ی عنکبوت، پایان جزء بیستم قرآن است. اگر برنامه‌ی حفظ به‌صورتی که تنظیم شده است جریان یابد، در پایان این قسمت از برنامه،هفت جزء از قرآن مجید حفظ شده است.
تکرار سوره‌های پیشین
در شماره گذشته گفتیم‌که سوره‌های حفظ شده قبلی را باید به ترتیب زمان قرار گرفتن در برنامه حفظ، تکرار کنید. به دیگر سخن، باید سوره‌هایی را که در برنامه حفظ هر مرحله قرار می‌گیرند، در دفعه‌های زیاد تکرار کرد. سپس نوبت به سوره‌هایی می‌رسد که اخیراً در برنامه حفظ قرار داشته است و در مرحله‌ی سوم، سوره‌هایی قرار دارد که مدت بیشتری از زمان حفظ آن‌ها گذشته است. این نوع تکرار یک روش کلی است که باید تا زمانی که برنامه‌ی حفظ ادامه دارد، به کار بسته شود.بر اساس این روش، در این مرحله، آیات اول تا سی‌ام سوره‌ی نمل باید در هفته دوم بسیار تکرار شود. به همین‌ترتیب، در هفته سوم، آیات دو هفته اول و دوم؛ هنگام حفظ سوره‌ی قصص، آیات سوره‌ی نمل و در زمان حفظ سوره‌ی عنکبوت، آیات دو سوره‌ی نمل و قصص، را تکرار کنید. به طور طبیعی، در این مرحله؛ یعنی حفظ سوره‌ی عنکبوت، آیات سوره‌ی نمل بیشتر از سوره‌ی قصص تکرار شده است. پس آیات سوره‌ی قصص به تکرار بیشتری نیاز دارد.
فواید تکرار آیات
در شماره‌ی گذشته وعده دادیم که به فواید تکرار آیات، اشاره‌خواهیم کرد. اینک به توضیح این موضوع می‌پردازیم. به‌طور کلی، آثار و فوایدی که در مقاله‌های «مقدمه‌ای بر روش حفظ قرآن»1 بیان شده ‌در صورت حفظ کامل آیات، تحقق می‌یابد. حفظ کامل عبارت است از آن مرحله‌ای که آیات قرآن به‌طور عمیق در روح انسان نفوذ کند و استقرار یابد و به‌صورت ملکه‌ی ذهنی درآید. تکرار آیات، افزون بر این‌که حافظ را به این هدف می‌رساند، فواید بسیار مهم دیگری نیز در بر دارد. اساساً منظور اصلی از حفظ قرآن، نفوذ آیات در روح انسان و پاک‌سازی روح و رسیدن آدمی به رشد حقیقی است.
قرآن مجید همواره به مؤمنان دستور داده است به «ذکر کثیر» بپردازند. بر این اساس،مؤمنان موظف هستند که پبوسته پروردگارجهان ر ذکر کنند و در مراحل متعالی، هیچ زمانی از اوقات شبانه‌روزی انسان نباید از ذکر الله خالی باشد. خداوند در این زمینه می‌فرماید:
یا أیها الذین آمنوا اذکروا الله ذکراً کثیراً.2 ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، خداوند را ذکر کنید؛ ذکر فراوان و همیشگی.
اذکروا الله کثیراً لعلکم تفلحون .3 خدا را فراوان یاد کنید. شاید رستگار شوید.
 این آیه، فلاح، یعنی سعادت و نجات انسان را در صورت ذکر کثیر خداوند، قابل تحقق می‌دارند و در غیر این صورت، معلوم نیست که اهل سعادت و نجات باشند.
آثار بسیار عظیم و مبارک ذکر الله، انواع و مراتب ذکر و آثار شوم ترک آن به مباحث جداگانه‌ای نیاز دارد. باید دانست این‌که حفظ و تکرار پیوسته آیات قرآن، انسان را در مسیر جریان عظیم و مبارک ذکر الله قرار می‌دهد. خواندن آیات قرآن و حتی تصور آن‌ها در ذهن، انسان را به عالی‌ترین مراحل و مراتب ذکر الله بالا می‌برد و در روح انسان در معرض تابش پرتو وسیعی از نور صفات پروردگار قرار می‌گیرد.
در احادیث معصومین (ع)، ثواب و فواید عظیمی برای خواندن قرآن مجید و حتی تصور آیات آن در ذهن بیان شده است از حضرت امام باقر (ع) فرمود: هرکس قرآن را در نماز خود بخواند در حالی‌که ایستاده است، خداوند در مقابل هر حرفی، صد حسنه برای او مقرر می‌کند. اگر آن را در حال نشسته در نماز بخواند، برای هر حرفی، پنجاه حسنه می‌دهد و کسی که در غیر نماز آن را بخواند، خداوند برای هر حرف، ده حسنه به او عطا خواهد کرد.4
ازامام حسین بی‌علی‌(ع) نیز نقل شده است:«کسی که آیه‌ای از قرآن را در نمازش بخواند، در حالی‌که ایستاده است، در مقابل هر حرف، صد حسنه برای او مقرر می‌شود و اگر آیه‌ای را در غیر نماز بخواند، خداوند برای هر حرفی، ده حسنه برای او مقرر می‌کند. اگر به قرآن خواندن شخص دیگری گوش فرا دهد، برای هر‌حرفی، یک حسنه خواهد داشت ….»5
از احادیثی که در این زمینه وارد شده است، عظمت و اهمیت قرآن خواندن در نماز و غیر نماز، گوش دادن به قرآن خواندن، نگاه کردن به آیات قرآن، تصور آیات قرآن در ذهن و تفکر و تدبر در آن‌ها آشکار می‌شود. پس پرداختن به مطالعه قرآن به هر صورت،‌ دارای آثار و فواید اخروی و دنیوی خواهد بود.
اثر تکرار آیات در درک معانی آن‌
همان‌ گونه که پیش‌تر گفتیم، در آیات قرآن مجید، مراتب متعددی از معانی وجود دارد. مرتبه‌ای در حد فهم انسان‌هایی است که در مطالعه‌ی قرآن مبتدی هستند و مراتب بالاتر آن در حد فهم و استعداد و نیازهای دانشمندان و اهل تدبر و تفکر است. هم‌چنین مراتبی در سطح بالاتر از افق فهم انسان‌های عادی، دانشمندان عادی، یعنی در حد فهم معصومین‌(ع) قرار دارد. گفتنی است در اثر تکرار زیاد آیات قرآن، امکان کشف معانی دقیق آیات به‌وجود می‌آید؛ هم از نظر توجه دقیق به شیوه ترکیب عبارت‌ها و هم از نظر دست‌ یابی به قدرت معنوی برای کشف معانی غیر لفظی.
در این زمینه، به ویژه در مورد معانی نوع دوم (معانی غیر لفظی)‌ در شماره‌ی بعدی، توضیح خواهیم داد.
برنامه حفظ فوق العاده
در شماره‌ی پیشین، در مورد برنامه‌ی حفظ فوق العاده توضیح دادیم و چهار سوره‌ی ذاریات، طور، نجم و قمر برای کسانی‌که آمادگی بیشتری برای حفظ دارند، تعیین شد. در این مرحله، دو سوره ی الرحمن و واقعه به‌عنوان برنامه‌ی فوق العاده تعیین می‌شود. باید گفت کسانی که چهار سوره‌ی پیشین را حفظ کرده‌اند، لازم است در این مرحله، هر روز یکی از آن‌ها را یک مرتبه تکرار کنند. اگر کسانی، دو سوره‌ی الرحمن و واقعه را از سال‌ها پیش حفظ کرده‌اند، می‌توانند بیشتر وقت برنامه‌ی فوق العاده را به تکرار همین دو سوره یا سوره‌های قبلی و مطالعه در معانی تفسیری آیات اختصاص دهند.
پی نوشت :
1ـ اصول کافی کتاب فضل القرآن باب ثواب قراءة القرآن ،ج4،ص414(دور‌ه‌ی چهار جلدی ترجمه شده به فارسی).
2ـ احزاب:41.
3ـ جمعه: 10.