علم قرائات از جمله علوم قرآنی است که غنی ترین میراث قرائی فرهنگی را در چند سده نخست هجری به خود اختصاص داده است و با رجوع به کتب فهارس می توان شاهد صدها اثر با این موضوع بود که در آن دوره به نگارش درآمده است. «توجیه قرائات» به عنوان فصلی مهم از این علم در گام های آغازین در لابه لای دیگر آثار قرائی نمود یافت و در اواخر قرن دوم هجری رو به استقلال نهاد. در کنار قرائات مشهوری که محل بحث و بررسی عالمان اسلامی بود، «توجیه قرائات شاذ» نیز به عنوان حوزه ای نوین در قرن چهارم پدیدار گشته و آثاری در این زمینه نگاشته شد. المحتسب فی تبیین وجوه شواذّ القراءات و الایضاح عنها اثر ابن جنّی از آغازین و مهم ترین نمونه های توجیه قرائات شاذ قرآنی است که در جستار پیش رو مورد مطالعه قرار گرفته است. نگارندگان با استقراء انواع توجیهات ارائه شده برای قرائات شاذ در این اثر، به گونه شناسی این توجیهات پرداخته اند. موارد بررسی شده عبارت اند از: توجیه بر اساس «قرائات سبعه»، «دیگر قرائات قرآنی»، «احادیث رسول اکرم»، «شعر»، «لهجه های قبایل عرب»، «امثال»، «قیاس» و «سیاق آیات».
