روش صحیح حفظ قرآن کریم

در مقالات قبلی در مورد اهمیت و فواید حفظ قرآن به نکاتی اشاره شد و از این شماره به بعد به معرفی روشی در «حفظ قرآن مجید» می‌پردازیم و در ضمن ، به نکات دیگری در جهت اهمیت و کارآیی حفظ قرآن، اشاره‌ای خواهیم داشت.
ابتد به ذکر و توضیح نکاتی در مورد روش حفظ قرآن می‌پردازیم که توجه به آنه ضروری می باشد.
1ـ این روش مجموعه‌ای است از عناصر ذیل:
الف:‌تجربیات زمان اشتغال به حفظ قرآن؛
ب:‌تجربیات اشتغال به مرور و تکرار سوره‌ها و آیاتی که بعد از اتمام مرحله حفظ تا کنون ادامه یافته است و از زمان حفظ و تکرار، حدود سی سال را دربر می گیرد؛
ج:‌تجربیات حاصل از تشکیل کلاسهای متعدد، جهت تحفیظ قرآن برای کودکان، دانشجویان ، معلمان و مربیان؛
د: حکمت ترتیب نزول آیات و سوره‌های قرآن ؛
ه : بعضی از اصول علم روانشناسی آموزشی و نتایج بکار بستن آنها در روش آموزش مطلوب در طول دوره تدریس، اعم از کلاسهای مخصوص حفظ قرآن و آموزشهای الهی بطور مطلق، به خصوص تفسیر و علوم قرآن و دروس دیگر؛
لازم به ذکر است عده‌ای از علاقه مندان به حفظ قرآن که اشتیاق زیادی به این کار دارند و دیگران را هم به آن تشویق می کنند و گروهی از معلمان قرآن در مدارس، کلاسهایی را در این زمینه تشکیل می‌دهند و فعالیتهای زیادی هم در این جهت دارند، طبعاً در اصل کار و هدف مقدسی که دارند، فعالیت آنها قابل تحسین و تکریم است؛ اما متأسفانه گاهی نداشتن روش عالمانه و بکاربردن روشهای نامطلوب، مشکلات زیادی برای متعلمان به وجود می‌آورد. در این گونه کلاسها گاهی خود معلم و مربی یا طراح و برنامه ریز، خود دوره حفظ قرآن را طی کرده و حتی موفق به حفظ تمام قرآن مجید هم شده است؛ اما استعداد و قدرت روحی شخصی راملاک عمل قرار می‌دهد. در حالی‌که افراد شرکت کننده در کلاس استعدادها و موفقیت‌های متفاوتی دارند.
2ـ بطوری‌که درمقالات قبلی (مقدمه‌ای به روش حفظ قرآن) ذکر شد، هدف اصلی از حفظ قرآن، دریافت عمیق آموزشهای خداوند عالم و ارتباط با دقایق معانی آیات و اتصال به «ذکر کثیر» است، به طوری که این کار در مجموع منشأ آثار اساسی در اعمال و رفتار و ایجاد پایه‌های اخلاق الهی در انسان شود. یعنی هدف از حفظ آیات نباید صرفاً حفظ الفاظ آنها باشد و به همان اکتفا شود.
3ـ پایه و اساس موفقیت در این اقدام متعالی، اشتیاق شدید قلبی نسبت به آن است و قدرت عظیم عشق، مشکلات کار و موانع موجود در راه را از بین می‌برد.
اشتیاق لازم به این کار در جوانان و سنین بالاتر، از طریق توجه به قداست مقصود و از طریق توجه به فواید عظیم متعدد آن و هر دوی آنها از طریق توجه به اهمیت موضوع در سیره شریف رسول خدا (ص) و ائمه اهل بیت عصمت و طهارت (ع) حاصل می شود.
اما در سنین کودکی اشتیاق لازم به ا ین کار از طریق توجه دادن معلمان و اولیا به اهمیت کار و توجه عملی خود آنها (معلمان واولیا) و تشویق های لازم و توضیح نتایج و آثار آن به دست می‌آید.
4ـ در ابتدای کار، غرض اصلی فقط نباید حفظ تمام قرآن باشد ـ اگر چه حفظ تمام آن بسیار متعالی و عظیمی است ـ چون در آن صورت کار سنگین جلوه می‌کند و فاصله زیادی بین فردی که در این راه قدم گذاشته و مقصد احساس می شود.
حفظ هر آیه‌ای از قرآن به تنهایی مقصدی است مطلوب و کسی که به این کار اقدام کرده، باید مدام توجه کند به این که تا آن وقت چند آیه حفظ کرده ا ست.
5ـ مناسب‌ترین وقت برای شروع برنامه روزانه، اول صبح ـ بعد از نماز صبح ـ و یا ساعات آخر شب ؛یعنی سحر می باشد و دقت مناسب دیگر شب، قبل از خواب خواهدبود؛ چون در اثر احساس رضایت و صرف مقداری از وقت روز به قرآن و در اثر انس با آن و آرامش روحی ناشی از آن، میل به ادامه کار شدیدتر می شود.
6ـ همراه با حفظ هر آیه، معنای آن نیزـ حداقل در حد ترجمه ـ باید به خاطر سپرده شود؛‌اما توجه به معانی دقیق و تفسیر فشرده آنها در زمان مناسبی طبق این روش توصیه خواهد شد.
7 همراه با حفظ هر آیه، شماره آن هم باید بخاطر سپرده شود؛ چون این کار کمک زیادی به حفظ سریع آیات و نگهداری آنهابه ذهن می‌کند. به خصوص شماره‌های آخر هر واحد حفظ؛ یعنی ا گر واحد حفظ پنج آیه در هر نوبت انتخاب شود، شماره‌های 5،10، 15،20، 25 و… باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
8ـ برای حفظ آیات در هر نوبت ،باید تعداد معینی از آنها در نظر گرفته شود و واحد حفظ در این روش، پنج آیه می باشد. لازم است در هر نوبتی که شروع به حفظ آیاتی می‌شود، به حفظ حداکثر پنج آیه اکتفا شود، مگر در مواردی که سوره‌ای کمتر از ده آیه دارد که در آن صورت حفظ تمام آیات آن در یک نوبت اشکالی ایجاد نخواهد کرد.
9 ـ در مرحله اول اگر آیه مورد نظر کوتاه بود، با چند بار قرائت و توجه به تمام آن، یکجا حفظ می‌شود و درآیات طولانی ،اول باید آیه را به چند قسمت تقسیم کرد و بعد از حفظ قسمت اول، قسمت دوم را به آن افزود.
کیفیت شروع حفظ
برای هفته اول در این برنامه ده سوره از آخر قرآن ؛ یعنی ا ز سوره «ناس» تا «فیل» در نظر گرفته شده است. آیات این سوره ها کوتاه وبرای ذهن ها آشناست و حفظ آنها در ابتدا مشکلی ایجاد نخواهد کرد(در مورد مشکلات شروع به حفظ از اول قرآن مجید، یعنی سوره بقره و ممنوعیت آن از جهت عقلی ، به خواست خداوند درشماره بعدی توضیحاتی خواهیم داد).
روز اول ، لازم است حفظ سوره «ناس» به ترتیب ذیل شروع شود:
الف:‌آیه اول سوره (قل أَعوذُ بِرَبّ النّاس) چند بار از روی قرآن خوانده شود و بعد بدون رؤیت آیه در قرآن، یعنی از حفظ چند بار تکرار شود. شماره آیه هم مورد توجه قرار گیرد.
به همین صورت تک‌تک آیه‌ها مستقل و به تنهایی چند بار خوانده شود و بعد از حفظ به آیات قبلی ضمیمه شود تا آخر سوره که جمع شش آیه می باشند.
این ترتیب؛ یعنی حفظ آیات به صورت تک تک و ضمیمه کردن آنها به یکدیگر با توجه به شماره و تکرار آنها، هم به صورت تک تک و هم مجموعه، همیشه و در مورد همه سوره‌ها باید بکار بسته شود.
ب:در نوبت دوم که بهتر است بعد از ظهر همان روز باشد، سوره «فلق» به همان ترتیب حفظ شود، اما قبل از حفظ آن لازم است سوره قبلی (ناس) چند بار تکرار شود.
روز دوم، ابتدا دو سوره قبلی (ناس و فلق) حداقل هر کدام دو مرتبه تکرار شود و بعد سوره «اخلاص» و بعد در نوبت دیگر سوره «تبت» هر دو در ابتدای آن روز حفظ شودو در نوبت دیگر سوره «نصر» .
در آخر روز دوم هم پنج سوره حفظ شده، (ناس ـ فلق ـ‌اخلاص ـ تبت ـ نصر) حداقل سه بار تکرار شود.
روز سوم، اول پنج سوره حفظ شده قبلی یک بار از حفظ تکرار شود و بعد سوره کافرون حفظ شود و در طول روز این سوره چند مرتبه تکرار شود. در آخر روز، تمام سوره‌های حفظ شده، یک بار تکرار شود.
روز چهارم، اول سوره‌های قبلی یک بار تکرار شود، (از حفظ و نه از روی قرآن) بعد سوره «ماعون» حفظ شود و مطابق با آنچه قبلاً گفته شد، این سوره در آن روز چند بار تکرار شود و در طول روز در هر فرصتی که پیش می آید، سوره‌های قبلی بطور جدا از هم و با فاصله تکرار شود.
روز پنجم، ابتدا سوره‌های قبلی تکرار شود، بعد «سوره قریش» حفظ شود و در طول روز چند مرتبه تکرار شود. لازم نیست در اول روز تمام سوره‌های قبلی تکرار شود، چون آن برنامه وقتی لازم بود که سوره‌های حفظ شده، کم بود؛ اما از اینجا به بعد تکرار سوره‌ها به تفکیک و با فاصله باید انجام گیرد و بهتر است درس ساعت های اولیه روز، برنامه حفظ سوره‌های جدید عملی شود و تکرار در طول روزودر فرصت‌های به دست آمده انجام گیرد.
روز ششم، ابتدا سوره «فیل» حفظ شود، با حفظ این سوره برنامه هفته اول به پایان می‌رسد. اگر تکرار به صورتی که ذکر شد، انجام گیرد، آیات حفظ شده به صورت «ملکه ذهنی» درمی آید و به سادگی فراموش نمی‌شود و تکرار کمتری نیزاحتیاج خواهد بود.
هفته دوم، برای این هفته شش سوره بعدی در نظر گرفته شده، سوره‌های همزه ـ عصر ـ تکاثر ـ قارعه ـ‌عادیات ـ‌زلزله. این سوره‌ها هر کدام در یک روز باید حفظ شود.
برنامه تکرار باید مثل هفته قبل انجام گیرد.
هفته سوم،در این هفته حفظ سوره‌ها متوقف شود و به معنای آیات توجه بیشتری شود و هر روز سه تا از سوره‌های حفظ شده ،حداقل هر کدام دوبار تکرار شود.
هفته چهارم، روز اول پنج آیه از «سوره بینه» حفظ شود و بقیه این سوره به روزهای دیگر موکول شود. بعداً توضیح داده خواهد شد که لازم است، بعضی از سوره‌ها در چند بخش حفظ شود و بین بخش‌های آن فاصله شود، مثلاً آیاتی از سوره دیگر حفظ شود.
در این هفته مجموعاً تا سوره «تین» حفظ شود، و بقیه وقت صرف تکرار سوره‌های قبلی شود.
جهت رعایت اختصار در مقاله و در نظر گرفتن حجم نشریه ناچار بقیه برنامه به شماره بعد موکول می‌شود و تا انتشار شماره بعدی نشریه برنامه‌ای تعیین نمی‌شود. اگر کسانی تمایل به حفظ سوره‌های بیشتری داشته باشند، بهتر است از سوره‌ای خارج از برنامه مذکور شروع کنند ظو بهتر است از سوره‌هایی که حفظ آنها بیشتر متداول می‌باشد مثل سوره‌ های واقعه، یس، الرحمان، جمعه و ... انتخاب کنند.
لازم است تکرار سوره‌های حفظ شده با تقسیم آنها به روزهای هفته به طور مرتب ا نجام گیرد و آمادگی برای حفظ سوره‌های بعدی پیدا شود.