مثل‌های قرآنی:انفاق

«مَثَلُ الَّذینَ ینفقُونَ أَموالَهُم فی سَبیلِ للّهِ کَمَثَلِ حَبَّةً أَنبَتَت سَبعَ سَنابِلَ فی کُلِّ سُنبُلَةً مِائَةُ حَبَّةً وَ اللّهُ یضاعِفُ ‌لِمَن یشاءُ وَ اللّهُ واسِع عَلیم؛ مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند چون دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه یک‌صد دانه باشد، و خدا برای هر کس که بخواهد (و شایستگی داشته باشد)، دو یا چند برابر می‌کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه چیز) داناست». (سوره بقره، آیه‌261)
در مـثـل آنـان کــه از امـوال‌ه مــی‌کـنـنـد انـفــاق در راه خــد
حبّـه‌ای باشد کز او روید به عـدّ‌ هفت خوشه و زهر آن یک دانه صد
می‌نماید حق فزون بر هر که خواست واسـع و دانـا چـو او بر ما سواست
منفـقین را آگهـست از سـرّ حال کـز چـه نیـت می‌کنند إنفـاق مـال
می‌دهـد وسعـت بـه قـدر نیـتش مـی‌فـزایـد بـر نـوال و نـعـمـتـش
حـق بـود بـس بـی‌نیـاز و بـردبار هـرچـه زوداری طـمـع، با وی بیار
فـقر و دولت خلق را باشد عرض بهـر او آن کـن کز و خواهی عـوض
انفاق فی سبیل اللّه (در راه خدا) یکی از مهم‌ترین و جدّی‌ترین دستورهای دینی است و اسلام به شدّت بر آن تأکید دارد تا جایی که نامش در آیات آغازین کتاب خدا در ردیف ایمان به غیب و نماز جای گرفته است.
«الم. ذلکَ الکتابُ لارَیبَ فیه هُدَی لِلمُتَّقینَ. أَلَّذینَ یؤمِنُونَ بِالغَیبِ وَ یقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقناهُم ینفِقُونَ.» (سوره بقره، آیه 31)
مال را کـز بهـر دین باشی حمول نعـم مـال صالح خواند آن رسول
آب در کشتی هلاک کشتی است آب اندر زیر کشتی، پُشتی است
«مولوی»
ده‌ها عامل طبیعی و غیر طبیعی در جامعه و محیط وجود دارد که هر کدام به تنهایی می‌توانند، توان اقتصادی و معیشتی افراد را متزلزل سازند و باعث پیدایش فاصله طبقاتی و ظهور و بروز گروه غنی، فقیر و قشر آسیب‌پذیر گردند، در چنین شرایطی چه چیزی جز تعاون، ایثار، همیاری و فداکاری می‌تواند مرهم زخم‌های جانکاه و علاج دردهای بی‌درمان جامعه بشری باشد؟!
مرا در روز محنت یار باید و گرنه روز شادی یار بسیار
(ویس و رامین)
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پـریشـان حـالـی و درمانـدگی
(سعدی)
آثار انفاق
انفاق، دارای آثاری بس با ارزش و شگفت در مال، جان و جامعه است. مثل قرآنی این بخش، ناظر به آثار انفاق در برکت و ازدیاد مال است.
انفاق فی سبیل اللّه نه تنها موجب کاهش مال و ثروت نمی‌گردد، بلکه موجب افزایش آن نیز می‌باشد. از نظر قرآن، مال انفاق شده در راه خدا همانند بذر و دانه‌ای است‌که در زمین آماده پاشیده می‌شود و بعد از مدتی به [إذن الهی] به هفت خوشه تبدیل می‌گردد. هر خوشه، دارای صد یا دویست دانه و بیشتر از آن می‌شود. در ابتدا به نظر می‌رسد کشاورزی که بذری را می‌پراکند، آن دانه را از دست داده است، ولی با اندکی دقت، معلوم می‌شود که از آن، حدود هفتصد دانه به دست آورده است. برکت و فزونی مال انفاق شده در راه خدا نیز این‌چنین است. با دو چیز می‌توان از حصار (زندان) بخل، مال دوستی و ثروت اندوزی گذشت:
1. وعده به ازدیاد مال از طرف خداوند.
2. اطمینان به وعده الهی از طرف انسان‌های مؤمن.
انسان مؤمن، نه تنها از کم شدن مال و دچار شدن به فقر و مانند آن ترسی ندارد، بلکه اطمینان دارد که این کار، مانند یک داد و ستد پر سود است که علاوه بر حفظ اصل دارایی، باعث فزونی و افزایش آن نیز می‌باشد.
آنکه بشارت به خودم می‌دهد دانه یکی هفت‌صدم می‌دهد
(نظامی)
امام صادق(ع) به یکی از شاگردانش فرمود که خداوند متعال می‌فرماید:
«انّ من عبادی من یتصدّق بشقّ تمرة فأبیها له کما یربی أحدکم فلوّه حتّی أجعلها له مثل أحد؛ برخی از بندگان من نصف خرمایی صدقه می‌دهند و انفاق می‌کنند و من برای او چنان می‌پردازم که مانند کوه احد می‌شود.‌1
یک دانه اگر کاری صد سنبله برداری پس گوش چه می‌خاری؟ ها ده چه به درویشان
(مولوی)
آن چه گفته شد تنها اثر شگفت و خوشایند مالی انفاق و سایر آثار ارزشمند دنیوی آن (همانند: جلب برکات، رزق، دفع بلایا و مصائب و جلوگیری از فقر و… است و گرنه پاداش بی‌شمار اخروی در یوم الحسرة (روز قیامت)، خود حدیث مفصّل دیگری است که باید در نوبت دیگری به تماشای آن نشست.
خواهی که متمتّع شوی از دنیا و عقب با خلق کرم کن چو خدا با تو کرم کرد‌2
انفاق ارزشمند
البته ذکر یک نکته، بسیار لازم و شایسته است و آن این‌که، انفاق ارزشمند، انفاقی است که منّت، ایذاء (اذیت) و تحقیری در پی نداشته باشد، زیرا حسنه آن‌گاه حسنه است که با سیئه‌ای (گناه) در نیامیزد.
پیامبر گرامی اسلام فرمود: هنگامی که حاجتمندی از شما چیزی طلب می‌کند، گفتارش را قطع نکنید تا تمام مقصود خویش را شرح دهد، سپس با وقار، ادب و ملایمت به او پاسخ بگویید یا چیزی را که در توان دارید در اختیارش بگذارید و یا به طرز شایسته‌ای او را باز گردانید، زیرا ممکن است سؤال کننده، فرشته‌ای باشد که مأمور آزمایش شما است.
خاقانیـا! به سائـل اگر یک درم دهـی خواهی جزای آن، دو بهشت از خدای خویش
پس نام آن کرم نهی، ای خواجه برهنه نــام کــرم بـه داده روی ریـای خــویــش
دانی کرم کدام بود؟ آنکه هر چه هست بدهی به هر که هست و نخواهی جزای خویش
لانرید منکم جزاءً و لاشکوراً إنّما نطعمکم لوجه اللّه.(سوره انسان، آیه 9)
1 امال مفید، مجلس 42، حدیث 7.
2 با اقتباس از گلستان سعدی.